مهارت حل مسأله

مهارت حل مسأله

گام های حل مسأله

قبل از پرداختن به گام های اساسی حلّ مسأله ، توجه شما را به سه نکته ی مهم جلب می کنم . اول ، اغلب افرادی که هنگام مواجه شدن با مشکلات در زندگی دچار درماندگی و ناتوانی می شوند ، به این دلیل است که به طور انعطاف پذیری تنها از یک راه حل برای حلّ مشکلات مختلف استفاده می کنند . وقتی این راه حل مؤثر واقع نمی شود ، آن ها راه های دیگر را امحان نمی کنند . بنابراین ناامید شده و دست از تلاش برای حلّ مشکل بر می دارند . نکته ی دومی که باید به آن توجّه کنید این است گاهی استفاده از یک راه حلّ جدید و کاملاً متفاوت در برخورد با مشکلات ، بسیار سودمند و مؤثر است . و سرانجام به یاد داشته باشید که حلّ مسأله یک روش فعال است نه منفعلانه . به این معنا که برای حلّ موثر مشکلات به جای پاک کردن صورت مسأله یا فرار از مشکلات و اقدامات نامعقول برای برخورد با مشکلات زندگی ، لازم است به شیوه ی فّعالانه به دنبال روش های مطلوب حلّ مشکل بگردید . حلّ مسأله دارای 5 گام اساسی است :

1) اتّخاذ نگرش حلّ مسأله

قدم اول در حلّ موفقیت آمیز مشکل این است که این ادراک را در خودتان پرورش دهید که «تو می توانی مشکلت را حل کنی» . معمولاً وقتی مشکلی برای ما پیش می آید ، مخصوصاً اگر آن مشکل مهم باشد ، دچار نگرانی و دستپاچگی می شویم . در چنین حالتی نمی توانیم خوب فکر کنیم ، بنابراین نمی توانیم راه حلّ خوبی برای مشکل خود پیدا کنیم. پس اولین کاری که باید انجام دهیم ، این است که آرامش خود را حفظ کنیم . به یاد داشته باشید همه ی ما یک ندای درونی داریم که مرتب با ما حرف می زند . به عبارت دیگر همه انسان ها با خودشان صحبت می کنند که به آن «گفت و گوی درونی» می گویند . به عنوان مثال زمانی که در یک درسی نمره ی بد می گیرید و یا در یک مسابقه ی مهم شکست می خورید ، به خودتان چه می گویید ؟ این ندای درونی در برخی افراد مثل یک دوست مهربان است که سعی می کند به ما دلداری دهد و می گوید : «نگران نباش ، مشکل برای هر کسی پیش می آید ، من می توانم آن را حل کنم ، همه چیز درست خواهد شد و …» ، ولی در عدّه ای دیگر این ندای درونی بیشتر منفی و سرزنش کننده است و وقتی مشکلی پیش می آید ، می گوید : «من آدم بی عرضه ، تنبل و بدشانسی هستم ، همیشه مشکلات برای من پیش می آید ، من نمی توانم آن را حل کنم ، هرچه بلاست بر سر من نازل می شود و … »

بنابراین وقتی با مشکلی مواجه می شوید ، اوّلین قدم اتّخاذ نگرش حلّ مسأله و شناسایی خودگویی های منفی و مبارزه با آن ها از طریق گفت و گوی درونی مثبت است . مثلاً می توانید به خودتان بگویید که : «بخشی از زندگی مواجه شدن با مشکلات است . وقتی با مشکلی مواجه می شوم ، باید آرام و خونسرد باشم و برای انتخاب بهترین راه حلّ ممکن بر مهارت های حلّ مسأله خود تکیه کنم» .

2) تعریف مشکل

برای حلّ یک مشکل ، اول باید بدانیم که مشکل ما چیست . زیرا تا وقتی که ندانیم مشکل ما دقیقاً چیست ، نمی توانیم آن را حل کنیم . پس مرحله ی دوم حلّ مسأله تعریف مشخص و واضح مشکل است . برای تعریف مشکل به این چهار سوال توجه داشته باشید :

الف) مشکل چیست ؟

ب) مشکل از چه زمانی ایجاد شده است ؟

ج) مشکل در چه موقعیت مکانی و در کجا به وجود آمده است ؟

د) چه کسانی در ایجاد مشکل یا گسترش آن دخالت دارند ؟

پس از بررسی سوال های راهنمای فوق ، باید مشکل خود را به طور روشن و مشخص تعریف کنید . در تعریف مشکل ، باید مشکلات بزرگ را به گام های کوچک تقسیم و هر بار یک بخش را حلّ و فصل کنید .

3) تهیّه ی فهرستی از راه حل های مختلف

پس از آن که مشکل را به طور دقیق و روشن تعریف کردید ، وارد مرحله ی سوم حلّ مسأله شوید . در این مرحله باید خوب فکر کنید و تمامی راه حل های ممکن را برای حلّ مشکل مورد نظر فهرست کنید . برای حلّ یک مشکل ، راه حل های مختلفی وجود دارد . هرچقدر بتوانید راه حل های بیشتری پیدا کنید ، در حلّ مشکلات موفق تر خواهید بود . اگر راه حل های بیشتری برای حلّ مشکل خود پیدا کنیم ، آن وقت می توانیم از بین آن ها ، بهترین راه حل را انتخاب کنیم و اگر یک راه حل موثر نبود ، از راه حلّ دیگری استفاده کنیم . یک روش خوب برای پیدا کردن راه حل های مختلف برای حلّ مشکل ، استفاده از تکنیک «بارش فکر» است . برای استفاده از این روش ، باید ذهن خودتان را سیّال سازید و تمامی راه حل هایی را که به ذهن تان می رسد ، چه خوب و چه بد ، چه سخت و چه آسان ، یادداشت کنید . بنابراین در این مرحله هیچ نوع قضاوتی در مورد مناسب بودن یا نبودن راه حل ها انجام نمی دهیم . در این مرحله برای اینکه به راه حل های بیشتری دست یابید ، می توانید از افراد دیگر مانند پدر و مادر ، معلّمان ، مشاوران و دوستان خود که قابل اعتماد هستند ، بخواهید که راه حل های پیشنهادی خود را به شما ارائه دهند . برای این که بتوانید راه حل های مطرح شده را مورد ارزیابی قرار دهید ، بهتر است ن ها را روی یک برگ کاغذ یادداشت نمایید  .

4) انتخاب بهترین راه حل

پس از آن که مشکل را تعریف و در مرحله ی سوم راه های احتمالی برای حلّ مشکل را فهرست کردید ، در این مرحله لازم است از بین راه های فهرست شده بهترین راه حل را انتخاب کنید . بهترین راه حل کدام است ؟ از کجا می فهمیم کدام راه حل از همه بهتر است ؟ برای انتخاب بهترین راه حل باید راه  حل های مختلف را باهم مقایسه کنید تا بفهمید کدام یک از همه بهتر است . برای این کار باید از خود سوال کنید : اگر از این راه حل استفاده کنم ، چه اتفاقی خواهد افتاد و پیامد یا نتیجه ی آن چه خواهد بود ؟ به یاد داشته باشید هر کاری که انجام می دهیم ، یک نتیجه و پیامد دارد . بنابراین اگر یاد بگیریم که قبل از انجام هر کاری پیامد و نتیجه ی آن کار را پیش بینی کنیم ، آن وقت کمتر اشتباه می کنیم و مشکلات کمتری برای خود و دیگران به وجود می آوریم . در این مرحله از  حل مشکل ، قبل از استفاده از یک راه حل ، نتیجه و پیامد هر راه حل را پیش بینی و سپس با مقایسه ی پیامدها و نتایج راه حل های مختلف ، بهترین راه حل را انتخاب می کنیم . برای پیش بینی پیامدهای یک راه حل می توانید از روش «اگر … آن وقت …» استفاده کنید . به ای ترتیب که در مورد هر کدام از راه حل های فهرست شده در مرحله ی قبل فکر کنید و از خود بپرسید : اگر از این راه حل استفاده کنم ، آن وقت چه اتفاقی خواهد افتاد ؟ توجه داشته باشید که یک راه حل فقط یک پیامد ندارد ، لذا باید خوب فکر کنید و تمامی پیامدهای یک راه حل را با استفاده از روش «اگر … آن وقت …» پیش بینی کنید . به این روش «تحلیل هزینه ـ فایده» هم گفته می شود . به این ترتیب که شما باید هزینه ها و مضّرات هر کدام از راه حل های مطرح شده و فواید احتمالی آن ها را مورد بررسی قرار دهید و راه حلّی که کمترین هزینه و بیشترین فایده را دارد ، انتخاب کنید . علاوه بر ارزیابی پیامدهای کوتاه مدت و بلند مدتِ راه حل هایِ مختلف ، باید به هماهنگی این راه حل ها با ارزش های فردی و خانوادگی خودتان نیز توجه داشته باشید . برخی راه حل ها ممکن است پیامدهای مثبتی داشته باشند ، ولی چون با اعتقادات و ارزش های ما متناسب نیستند ، انتخاب نمی شوند . همچنین در انتخاب راه حل ها باید به امکان عملی بودن آن ها نیز توجه نمایید و راه حل هایی انتخاب کنید که بتوان آن را به عمل درآورد .

5) اجرای راه حل انتخاب شده

پس از انتخاب بهترین راه حل از بین راه حل های ممکن ، باید  آن را به اجرا بگذارید و در عمل نتیجه ی آن را مورد ارزیابی قرار دهید . برای اجرای درست راه حلّ انتخابی ، به طور دقیق مشخص کنید که اجرای نقشه ی شما مستلزم چه چیزهایی است ، چه کاری ، کجا ، چه موقع و توسط چه کسی باید انجام شود و چه موادی لازم است . اگر این مسائل رعایت نشود ، اجرای برنامه با مشکل مواجه می شود .

6) ارزشیابی

پس از اجرای راه حلّ انتخاب شده ، باید ارزیابی شود که آیا راه حلّ مورد نظر موثر و رضایت بخش بوده یا خیر . اگر راه انتخاب شده در رفع مشکل موفقیت آمیز بود ، چه بهتر ، در غیر این صورت باید مراحل حلّ مسأله را مرور کنید و ببینید در کجا اشکال وجود داشته که مشکل حل نشده است . آیا مشکل را به درستی مشخص کردید ؟ آیا تمام راه حل های ممکن را در نظر گرفتید ؟ آیا راه حلّ انتخابی شما ، واقعا بهترین راه حل بود ؟ آیا راه حلّ انتخاب شده را درست اجرا کردید ؟ پس از بررسی سوالات فوق فرایند حلّ مسأله را از سر بگیرید .

منبع : مهارت حل مسأله و تصمیم گیری مؤثر (شهرام محمدخانی)

برچسب‌ها: مهارت حل مسأله