: در هفته‌های اخیر محیط امنیتی خاورمیانه در آستانه وقوع جنگ و بحرانی دیگر قرار گرفت. ادعای به کارگیری تسلیحات شیمیایی توسط دولت سوریه و کشته شدن بیش از 1400 نفر از شهروندان این کشور بهانه لازم را در اختیار آمریکا قرار داد تا ��ر راستای ایجاد موازنه قوا بین دولت و مخالفان سوری و تضعیف بیشتر ارتش سوریه و تقویت مخالفان ضربه هوشمند و محدود را به دولت سوریه وارد نماید. این راهبرد هرچند در کانون مخالفت اکثر کشورهای جهان و حتی 60 درصد شهروندان امریکا و متحدان اروپایی‌اش قرار گرفت، اما آمریکا توانست تهدید خود را به امتیاز تبدیل کند و توافق نامه ای را با طرف روسی در راستای خلع تسلیحات شیمیایی سوریه به امضا برسانند، تا از اقدام نظامی منصرف شود؛ امری که مورد پذیرش دولت سوریه و سایر کشورها و نهادهای بین المللی واقع گردید. البته کشور عربستان، ترکیه و گروه های مخالف دولت بشار اسد مخالف توافق اخیر هستند. همچنین ژنرال سلیم ادریس، فرمانده ارتش آزاد سوریه این توافق را ابتکاری از سوی روسیه توصیف کرد که تنها و برای وقت کشی به نفع سوریه ارائه شده است. در این یاداشت ضمن اشاره به مفاد توافق بین روسیه و آمریکا به دنبال پاسخ به این سوال هستیم که موازنه تهدید در محیط امنیتی سوریه چه تأثیری بر عقب نشینی آمریکا داشته و در نهایت وضعیت مورد انتظار از دورنمای توافق اخیر چه می‌تواند باشد؟

مفاد توافق‌نامه

این توافق نامه به مدیریت روسیه، به شرط انصراف و عقب نشینی آمریکا از راهبرد جنگ طلبانه با سوریه در شش بند صورت گرفته است که در ذیل به آن اشاره می گردد:

«میزان و نوع تسلیحات شیمیایی سوریه باید ارائه و “به سرعت” تحت کنترل جامعه بین المللی قرار بگیرد. سوریه باید ظرف یک هفته فهرستی از ذخایر تسلیحات شیمیایی خود را ارائه دهد. تدابیر ویژه برای تخریب سریع سلاح های شیمیایی، بر اساس کنوانسیون منع استفاده از سلاح های شیمیایی اتخاذ شود. به بازرسان بین المللی به صورت فوری اجازه دهد که از تمام مراکز و محل سلاح های شیمایی سوریه بازدید و تحقیق نماید و سازمان ملل حمایت تدارکاتی در اختیار تیم بازرسان قرار می دهد. در نهایت شرایط برای نابودی تمام سلاح های شیمیایی سوریه مهیا شود. این امر شامل خارج کردن این گونه سلاح ها از سوریه هم می شود.»

لازم به ذکر است که طبق گفته سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، در این توافق اشاره ای به توسل به زور در صورت عدم پایبندی سوریه به مفاد این توافق نشده است. اما رسیدگی به هر گونه تخطی سوریه به عهده شورای امنیت سازمان ملل خواهد بود

تاثیر موازنه تهدید بر راهبرد امریکا

ژئوپلیتک سوریه در رقابت قدرت های منطقه ای بین المللی خاورمیانه جایگاه راهبردی دارد. به همین جهت تهدید آمریکا برای حمله نظامی به این کشور با توجه به این که نظم امنیتی منطقه را تهدید به دگرگونی بنیادین می نماید، منجر به اتخاذ راهبرد بازدارنده در سطحی از موازنه تهدید بین بازیگران موثر و دخیل شد. درست است که تداوم بحران در سوریه بین دولت بشار اسد، که بازیگر فعال در خط مقاومت است، با جریان غالب سلفی و القاعده که در جبهه مخالف دولت است، به نفع غرب و رژیم صهیونیستی می باشد و مطلوبیت ژئواستراتژیکی و ژئوپلیتیکی غرب در سوریه منازعه طولانی و بی‌انتها است، با این حال آمریکا برای حمله محدود مصمم بود. در اینجاست که تهدیدات روسیه، ایران، حزب‌الله لبنان (علیه منافع غرب و امنیت رژیم صهیونیستی) در کنار حمایت های دیپلماتیک چین و برخی از کشورها کارساز شد. یادآوری این نکته ضروریست که موازنه قدرت/توازن قوا در نظام بین الملل پس از فروپاشی شوروی با تردید جدی مواجه شد تا اینکه موازنه قوا جای خود را به “موازنه تهدید” داد. این شرایط زمانی شکل می گیرد که چگونگی رفتار تک قطب(آمریکا) و موقعیت جغرافیایی آن، جملگی بر واکنش سایرین تاثیر می گذارد و ائتلاف ها جهت موازنه در قبال تهدیدات شکل می گیرند. بنابراین توانمندی‌های آمریکا به خودی خود به پاسخ های موازنه ای دامن نمی زند، بلکه طرز تلقی دیگر بازیگران از نحوه استفاده این کشور از این توانمندی ها در حال و آینده تعین کننده پاسخ هاست؛ پاسخ هایی که طیفی از سواری مجانی تا عدم همکاری منفعلانه و از مخالفت آرام تا موازنه فعال و در نهایت “موازنه تهدید” را شامل می شود.

در بحران اخیر این تجربه ظاهر شد که تهدیدات مبهم و نامشخص روسیه در کنار تهدیدات جدی ایران، حزب الله لبنان و سایر جریان ها و گرو های نهضتی جهان اسلام تاثیر خود را در تصمیم گیری جنگ طلبانه آمریکا گذاشت.

دورنمای تحولات

در شرایط حاضر سایه حمله آمریکا برای مدتی از سوریه دور شده است، چون عوامل و شرایط محیطی مانع ورود آمریکا به یک جنگ پرهزینه می باشد. مهم تر از آن غربی ها آلترناتیوی مناسب و همسو با اهداف راهبردی خویش را که قابلیت رسیدن به حاکمیت بعد از بشار اسد را داشته باشد، فعلا نتوانسته اند پرورش دهند. با این حال به نظر می رسد آمریکایی­ها و روس ها در مورد جایگزینی بشار اسد به توافق کلی رسیده اند و زمان بقای وی را تا انتخابات 2014 ارزیابی می کنند. البته که تا آن زمان مسایل و موضوعات مختلفی پیرامون خلع تسلیحات شیمیایی سوریه قابل تصور است. این که خلع تسلیحاتی شیمیایی سوریه در مقابل رژیم صهیونیستی که مسلح به انواع تسلیحات اتمی و شیمیایی می باشد چقدر قابل پذیرش ارتش سوریه خواهد شد؟ آیا آمریکایی ها از فرمول عراق تبعیت خواهد کرد؟ یعنی بعد از این مرحله مراحل دیگر از خلع سلاح و ایجاد منطق پرواز ممنوع را در دستور کار قرار خواهد داد؟ در مجموع، پرسش‌هایی مطرح است که در آینده نزدیک پاسخ آن دریافت خواهد شد، اما واقعیت های فرهنگ راهبردی دولتمردان و نظام سیاسی آمریکا در طول سالیان دراز بیانگر این است که آنها به این گونه تعهدات پایبند نیستند و در صورتی که مقدورات و محذورات آنها ایجاب کند بازی را به در چارچوب اهداف راهبردی خویش بر هم خواهند زد./

رحمت الله فلاح، بصیرت