نعمتهاي بهشت حسي و ظاهري است يا غير حسي؟

ابتدا بايد به اين نكته توجه كنيم كه خداوند در قرآن كريم دو گونه بهشت را تصوير كرده است:
1.بهشت حسي و جسماني و ظاهري: در آن از نعمت هاي مادي مانند درخت و باغ و خوراكي و امثال اينها سخن مي گويد.
2. بهشت غيبي و باطني و عقلاني: در اين بهشت غير حسي ، از كاميابي هاي معنوي ، علمي و عقلي سخن به ميان مي آيد: « إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ* فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيكٍ مُقْتَدِرٍ»[1] « فَادْخُلِي فِي عِبَادِي* وَادْخُلِي جَنَّتِي»[2] « وَرِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ»[3] اين دو گونه بهشت در طول هم اند. يعني دو بهشت حسي «جنات و نهر» و غير حسي «مقعد صدق» در طول هم اند و يكي بر ديگري تكيه مي كند. بهشت حسي پرهيزگاران درون بهشت غير حسي و عقلي است كه محيط بر آن است. بنابراين جنات موعود مومنان از گونه نخست يعني حسي و جسماني است، بهشت برتر و رضوان نيز ويژه مومنان خاص است. البته اين مومنان خاص و يگانه هاي اهل ايمان در بهره مندي از بهشت حسي و لذت هاي ظاهري با مومنان عادي مشترك اند، اما بهره اي كه خاصان از بهشت رضوان مي برند، نيكان و مومنان عادي ندارند و به اين مقامات نمي رسند. بنابراين خاصان از دو نعمت بهره مي برد و مومنان عادي تنها از يك نعمت.[4] اما از آنجا كه اصل نظام آخرت با نظام دنيايي تفاوت اساسي دارد و واژه دنيايي توان تفسير كنه آنرا ندارد؛ چنانچه جنين در رحم مادر توان درك واقعيت هاي خارج از رحم را ندارد، از اينرو قرآن در موارد بسيار به مثال و نمونه اكتفا كرده و در بيان ويژگي هاي بهشت و جهنم بيشتر به بيان آن دسته از مطالبي كه براي همگان قابل درك است پرداخته، با بيان نمونه هايي كه در اين جهان وجود دارد مطلب را نزديك به ذهن ساخته است و چون انسان در جهان مادي لوازم و اشيا و نعمت هاي مادي را درك مي كند، قرآن نيز از باب ذكر مثال بيشتر به اين نوع نعمت ها پرداخته، مي فرمايد: « مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ أُكُلُهَا دَائِمٌ وَظِلُّهَا»[5] . و گرنه چنانچه اشاره شد نعمت هايي نيز در بهشت فراهم شده كه از دسترس فهم و ادراك بشر خارج و خرد را توان تعقل آنها نيست، بلكه هيچ كس بر آنها آگاه نيست: «فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ» هيچكس نمي‏داند چه پاداشهاي مهمي كه مايه روشني چشمها مي‏گردد براي آنها نهفته شده، اين جزاي اعمالي است كه انجام مي‏دادند. [6] بنابراين براي پرهيزگاران كامل مقام هايي است كه اوج آنها نامعلوم است ، چنانچه براي تبهكاران نيز دركاتي است كه عمق حفره آن معلوم نيست و كيفيت تعذب نفس پليد آنها در آن حفره معلوم نيست، چنانچه جمله « وَبَدَا لَهُمْ مِنَ اللَّهِ مَا لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ»[7] آنچه تصورش را نمي كردند از جانب خدا برايشان اشكار شد ، از چنين مكان سحيقي خبر مي دهد.[8] اما بيان اين معاني و مفاهيم براي انسان محصور در ماده امكانپذير نيست.

پي نوشت:
[1] . پرهيزگاران در باغها و نهرهاي بهشتي جاي دارند. در جايگاه صدق نزد خداوند مالك مقتدر. قمر،54-55
[2]  و  در سلك بندگانم داخل شو. و در بهشتم ورود كن. فجر،29-30
[3] . و از همه بالاتر خشنودي خداست ، اين همان رستگاري عظيم است. توبه،72
[4] .تسنيم، تفسير قرآن كريم، ج34، عبدالله جوادي آملي، اسراء،1393، ص517-518
[5] . بهشتي كه به پرهيزگاران وعده داده شده است نهرهاي آب از زير درختانش جاري است، ميوه‏ هاي آن هميشگي و سايه‏ هايش دائمي است. رعد،35
[6] .سجده،17
[7] . و از سوي خدا براي آنها اموري ظاهر مي‏ شود كه هرگز گمان نمي‏ كردند.زمر،47
[8] .تفسير موضوعي قرآن كريم، معاد در قرآن، عبدالله جوادي آملي،  اسراء، 1381، ص231-232