ـ عجز از طرف ماست نه از طرف خدا.آیا شما می توانید خود را به بنده نشان دهید یا نه؟ یقیناً می توانید. پس قادرید بر نشان دادن خودتان. حال خود را به سنگ هم نشان دهید! آیا می توانید؟ شکّ نیست که می توانید؛ ولی سنگ نمی تواند شما را ببیند، امّا این مشکل شما نیست، مشکل سنگ است که چشم برای دیدن ندارد. عجز از طرف اوست نه از طرف شما. شما خود را نشان می دهید ولی ضعف وجودی سنگ مانع از این است که بتواند شما را ببیند. بلی اگر سنگ قوّه ی بینایی داشت ، می توانست شما را ببیند؛ امّا اگر سنگ قوّه ی بینایی داشت، دیگر سنگ نبود بلکه موجود دیگری می شد. اینکه هم سنگ ، سنگ باشد هم بتواند ببیند، چنین چیزی ذاتاً محال می باشد؛ چون مستلزم جمع نقیضین است. این که سنگ سنگ، باشد، یعنی موجود غیر زنده باشد، و اینکه در عین سنگ بودن قوّه ی بینایی هم داشته باشد، یعنی سنگ، موجود زنده باشد. پس لازم می آید که سنگ، در همان حال که موجود غیر زنده است، موجود زنده هم باشد؛ که تناقض بودن چنین امری روشن است.خدا خود را نشان می دهد، لکن چشم توان دیدن او را ندارد؛ بلکه حتّی قلب ما نیز به این راحتی نمی تواند او را ببیند؛ امّا مولانا امیرالمومنین علی علیه السلام به صراحت فرمودند که خدا را با چشم قلب ـ که برتر از چشم سر است ـ می بینند. امام صادق علیه السلام فرمودند: « جَاءَ حِبْرٌ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ هَلْ رَأَیْتَ رَبَّکَ حِینَ عَبَدْتَهُ قَالَ فَقَالَ وَیْلَکَ مَا کُنْتُ أَعْبُدُ رَبّاً لَمْ أَرَهُ قَالَ وَ کَیْفَ رَأَیْتَهُ قَالَ وَیْلَکَ لَا تُدْرِکُهُ الْعُیُونُ فِی مُشَاهَدَةِ الْأَبْصَارِ وَ لَکِنْ رَأَتْهُ الْقُلُوبُ بِحَقَائِقِ الْإِیمَان ــــ عالمى خدمت امیر المؤمنین علیه السلام رسید و گفت اى امیر مؤمنان: آیا پروردگارت را هنگام پرستش او دیده ای؟ فرمودند: واى بر تو! من آن نیستم که پروردگارى را که ندیده ام بپرستم. عرض کرد: او را چگونه دیده اى؟ فرمودند: واى بر تو ! دیدگان هنگام نظر افکندن او را درک نکنند ولى دلها با حقایق ایمان او را دیده اند.»( الکافی، ج 1،ص98)
البته توجّه شود که منظور از قلب، نه آن تلمبه ی خون داخل سینه است، نه آن چیزی که ماها آن را دل می نامیم. این دل که ماها از آن سخن می گوییم، مادون قلب مورد نظر قرآن کریم می باشد. این دل را همه دارند، لذا می گویند: دلم چنین خواست و چنان خواست. امّا قلب (قلب سلیم) را همه ندارد. مقام قلب سلیم ، مقامی است که باید آن را کسب نمود. لذا فرمود: « إِنَّ فی ذلِکَ لَذِکْرى لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ ـــ در این(آیات) تذکّرى است براى آن کس که قلب دارد » (ق:37). قلب اقسامی دارد مثل: قلب مریض، قلب عنید، قلب متکبّر ، قلب جبّار ، قلب منیب ، قلب سلیم ، قلب مطمئنّ و … . همان گونه که چشمها نیز اقسامی دارند. چشم قوی ، چشم ضعیف ، چشم دوربین ، چشم نزدیک بین ، چشم آستگمات ، چشم کور ، چشم داری کور رنگی ، چشم چپ ، چشم دو بین ، چشم مریض و … . اگر چشم کسی سالم باشد، مناظر محسوس را می تواند ببیند؛ امّا اگر مشکل داشت، یا نمی بیند یا نادرست می بیند. چشم قلب نیز همین گونه است. و همچنین است چشم عقل ؛ که اگر سالم باشد، بسیار تیزبین تر از چشم سر ولی ضعیفتر از چشم قلب است.
« عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ ذَاکَرْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فِیمَا یَرْوُونَ مِنَ الرُّؤْیَةِ فَقَالَ الشَّمْسُ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنْ نُورِ الْکُرْسِیِّ وَ الْکُرْسِیُّ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنْ نُورِ الْعَرْشِ وَ الْعَرْشُ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنْ نُورِ الْحِجَابِ وَ الْحِجَابُ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنْ نُورِ السِّتْرِ فَإِنْ کَانُوا صَادِقِینَ فَلْیَمْلَئُوا أَعْیُنَهُمْ مِنَ الشَّمْسِ لَیْسَ دُونَهَا سَحَاب ـــــ عاصم بن حمید گوید: با امام صادق علیه السلام در باره آنچه راجع به دیدن خدا روایت کنند مذاکره می کردم، حضرت فرمودند: این خورشید یک هفتادم نور کرسى است و کرسى یک هفتادم نور عرش است ؛ و عرش یک هفتادم نور حجاب می باشد؛ و حجاب یک هفتادم نور ستر است. اگر آنها (آنها که می گویند چرا خدا دیده نمی شود؟) راست می گویند چشم خود را به همین خورشید وقتى که در پشت ابر نباشد بدوزند.» (الکافی،ج 1،ص98)
خورشید عین نور است؛ و نور ، بالذّات قابل دیدن است. امّا کیست که بتواند چشم بر خورشید بدوزد؟ بالاتر از آن کیست که بتواند بر کرسی و فراتر از آن، به عرش نظاره کند؟ و کیست که تاب تحمّل حجاب نوری را داشته باشد؛ و فراتر از آن بتواند نور ستر را تاب بیاورد؟ حتّی از انبیاء نیز تنها رسول الله صلی الله علیه و آله توانسته است بر ستر نظر افکند. چرا که نور حجاب، نور خود آن حضرت است.امام باقرعلیه السلام فرمودند:« بِنَا عُبِدَ اللَّهُ وَ بِنَا عُرِفَ اللَّهُ وَ بِنَا وُحِّدَ اللَّهُ وَ مُحَمَّدٌ ص حِجَابُ اللَّه ـــ خدا با ما عبادت شد و با ما شناخته گشت و با ما به یگانگی ستوده شد ؛ و محمّد صلی الله علیه و آله حجاب خداست» (بحار الأنوار، ج 23،ص102). یعنی بین نور آن حضرت و خدا ، هیچ موجودی نیست. چرا که نور حضرتش، اوّلین ظهور خداست. البته امیرمومنان علیه السلام نیز عین خود آن حضرت است. رسول الله صلی الله علیه و آله فرمودند: « أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَّهُ نُورِی فَفَتَقَ مِنْهُ نُورَ عَلِیٍّ ثُمَّ خَلَقَ الْعَرْشَ وَ اللَّوْحَ وَ الشَّمْسَ وَ ضَوْءَ النَّهَارِ وَ نُورَ الْأَبْصَارِ وَ الْعَقْلَ وَ الْمَعْرِفَة ــــ نخست چیزى که خدا تعالى آفرید نور من بود؛ پس نور علی علیه السلاماز نور من منشعب گشت. سپس عرش و لوح و خورشید و روشنایی روز و نور چشمها و عقل و معرفت را آفرید» (بحار الأنوار،ج 54،ص170)
حاصل سخن آنکه:
خدا هم قابل دیدن است، هم اینکه خود را نشان داده است؛ لکن قابل دیدن است با چشم قلب؛ و خود را نشان داده است به قلب. البته با چشم عقل نیز به صورت ضعیفی می توان او را مشاهده نمود. امّا مشکل اینجاست که همگان قادر به دیدن او نیستند. چرا که ابزار بینایی آنها مشکل دارد. اکثر مردم، در اثر اشتغال به امور دنیا، تنها چشم حسّی و چشم خیال و چشم وهمشان کار می کند؛ و چشم عقل و قلبشان یا کور است یا بیمار. امّا آنها که ابزار درست را دارند، برای آنها دیدن خدا امری است عادی. لذا امام حسین علیه السلام فرمودند: « کَیفَ یسْتَدَلُّ عَلَیکَ بِمَا هُوَ فِی وُجُودِهِ مُفْتَقِرٌ إِلَیکَ أَ یکُونُ لِغَیرِکَ مِنَ الظُّهُورِ مَا لَیسَ لَکَ حَتَّى یکُونَ هُوَ الْمُظْهِرَ لَکَ مَتَى غِبْتَ حَتَّى تَحْتَاجَ إِلَى دَلِیلٍ یدُلُّ عَلَیکَ وَ مَتَى بَعُدْتَ حَتَّى تَکُونَ الْآثَارُ هِی الَّتِی تُوصِلُ إِلَیکَ عَمِیتْ عَینٌ لَا تَرَاکَ وَ لَا تَزَالُ عَلَیهَا رَقِیباً وَ خَسِرَتْ صَفْقَةُ عَبْدٍ لَمْ تَجْعَلْ لَهُ مِنْ حُبِّکَ نَصِیباً وَ قَالَ أَیضاً تَعَرَّفْتَ لِکُلِّ شَی ءٍ فَمَا جَهِلَکَ شَی ءٌ وَ قَالَ تَعَرَّفْتَ إِلَی فِی کُلِّ شَی ءٍ فَرَأَیتُکَ ظَاهِراً فِی کُلِّ شَی ءٍ فَأَنْتَ الظَّاهِرُ لِکُلِّ شَی ءٍ. ــــــــ خدایا چگونه دلیل آرند بر تو بدان چه که در هستى خود نیاز به تو دارد ؟! آیا دیگرى ظهورى دارد که تو ندارى تا او ظاهر کننده ی تو گردد؟! کى نهان شدى تا نیازمند دلیلی باشی که به سوی تو ره نماید؟! کى دور شدى تا آثار تو، کسى را به تو رساند؟! کور باد دیده اى که تو را نبیند با اینکه تو پیوسته دیده بان او هستى! و زیان به دست آورد بنده اى که بهره اى از دوستى تو ندارد. و نیز فرمود: خدایا خود را به هر چیزی شناساندى و چیزى نیست که تو را نشناسد. و فرمود: تو خود را در هر چیزى به من شناساندى و من تو را دیدم که در هر چیزی ظاهری ؛ پس تو یى ظاهر کننده ی هر چیزی.» ( بحار الأنوار ، ج 64 ،ص142(
ــ اگر به فرض خدا دیده شود چه می شود؟
فرض خدایی که با چشم قابل دیدن است، فرض موجودی است غیر از خدا. چون چشمها تنها نور حسّی را می بینند. پس اگر خدا با چشم سر دیده شود، معلوم می شود که خدا همان نور حسّی است. و شکّ نیست که نور حسّی ، ممکن الوجود می باشد. بنا بر این، از فرض دیده شدن خدا با چشم، لازم می آید که خدا (واجب الوجود) ، ممکن الوجود باشد؛ یعنی خدا در عین خدا بودن، خدا نباشد.
همچنین هر چه با چشم دیده شود، محدود است. پس اگر خدا با چشم دیده شود، محدود خواهد بود. از طرفی ، هر محدودی ممکن الوجود می باشد. چون محدود یعنی دارای ماهیّت ؛ و امکان ، لازمه ی ماهیّت است. پس اگر خدا با چشم قابل دیدن باشد، لازم می آید که ممکن الوجود باشد.
شنیدن صدای خدا نیز همین حکم را دارد. چون خدا حرف نمی زند ؛ بلکه سخن را خلق می کند. لذا حضرت موسی علیه السلام صدایی را از درخت می شنید ؛ صدایی که خدا خلق می کرد. همان گونه که ما کلام خدا را از زبان دیگران می شنویم، آنگاه که قرآن می خوانند. همچنین خودمان کلام او را می خوانیم. همینطور آثار علم و زیبایی او را بر پهنه ی عالم خلقت نظاره گریم.
ـ دیدار خدا با عقل
صاحب قلب خدا بین شدن، به این آسانی نیست؛ امّا می توان عقل را به کار انداخت تا خدا را با چشم خویش ببیند. البته این نیز ساده نخواهد بود. در ادامه مطلبی تقدیم حضور می شود که اگر چشم عقلتان باز باشد ـ که ان شاء الله باز است ـ خدا را به چشم عقل خواهید دید. امّا اگر چشم عقلتان معیوب باشد ـ که خدا نکند چنین باشد ـ مطلب زیر جز معمّایی برای شما نخواهد بود. البته مطالعه ی چندین باره ی آن، شما را کمک می کند که چشم عقلتان را بازتر کنید.