ائتلاف آمریکایی ضد داعش می خواهد به بهانه هدف قرار دادن این گروه، اهداف و سیاست های جبهه ضد سوری به پیش برود، اپوزیسیون ضد سوری تقویت شود و احتمالا زمینه برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوریه فراهم شود

زمانی که ائتلاف به اصطلاح بین المللی علیه گروه داعش شکل گرفت این سوال مطرح بود که حملات این ائتلاف در عراق و سوریه چه آثار و تبعاتی بر جای خواهد گذارد؟ در پاسخگویی به این سوال، دو جواب با دو رویکرد متفاوت وجود دارد:

یک نگاه قائل به تکرار سناریوی جنگ افروزی توسط ایالات متحده آمریکا جهت حضور و نفوذ در منطقه حساس خاورمیانه است و می گوید این سناریو با طراحی ایجاد گروه های تروریستی و حمایت از آنان آغاز شده و به حملات نظامی علیه آنان منتهی می شود. چنین سناریویی پیشتر علیه گروه طالبان و القاعده انجام شده بود و نتیجه آن حضور نظامی آمریکا و متحدانش در منطقه برای سال های متمادی بود. بر اساس این رویکرد، ائتلاف ضد داعش و حملات نظامی علیه آن، اقدامی کاملا منفی محسوب شده و پیامدهای نامطلوبی به ویژه برای جبهه مقاومت در برخواهد داشت.

نگاه دوم اما با خوش بینی قائل به مقاصد خیرخواهانه آمریکا در مبارزه با تروریسم و یا حداقل حفظ منافع متحدان خود در منطقه است. این نگاه که از سوی برخی رسانه های سازشکار منطقه ای دنبال می شود، در صدد تطهیر چهره آمریکا و سوابق منفی آن در منطقه بوده و در عین حال تلاش دارد محور مقاومت ضداستکباری و ضدصهیونیستی را تضعیف کند. بر طبق این نگاه، به دنبال حملات علیه داعش، همه چیز به خوبی و خوشی پایان یافته و منطقه تا مدت ها از شر تررویسم و افراطی گری رهایی خواهد یافت!

در این میان نگاه میانه ای هم وجود دارد که می گوید بسترهای افراطی گری و تکفیر و نزاع های طائفه ای از دیرباز در منطقه وجود داشته و همین امر زمینه ساز دخالت و بهره برداری قدرت های منطقه ای و بین المللی جهت نفوذ و پیشبرد اهداف خود در خاورمیانه شده است. البته همین بسترها نیز بی ارتباط با سیاست های استعمارگران در قرن بیستم نیست و بسیاری از سیاست های تفرقه افکنانه و ضداسلامی انگلیس، شوروی و آمریکا در شکل گیری این بسترها مؤثر بوده است.

در هر حال سرویس های اطلاعاتی این کشورها به شکل مخفیانه روی افراد و گروه های افراطی سرمایه گذاری کرده و با حمایت و تحریک آنان به جنگ های داخلی دامن زده و می زنند.

بی تردید گروه تروریستی و تکفیری داعش از این قاعده مستثنی نیست، خصوصا آن که اسناد و شواهد و قرائن بسیاری از روابط پشت پرده و حمایت های مالی و تسلیحاتی غرب و اعراب از این گروه در دست است. این گروه در برافروختن جنگ طائفه ای در منطقه، به خوبی ایفای نقش کرد و خصوصا در سوریه در جهت ضربه زدن به نظام سوریه گام های مهمی برداشت.

نکته قابل توجه آن است که امروز تشکیل ائتلاف بر ضد داعش دقیقا توسط حامیان دیروز صورت گرفته است. به نظر می رسد تاریخ مصرف داعش به پایان رسیده و به همین دلیل عملیات نظامی علیه این گروه آغاز شده است. عربستان سعودی، اردن، بحرین، قطر و امارات متحده عربی به ائتلاف بین‌المللی تحت رهبری آمریکا برای مقابله با گروه دولت اسلامی (داعش) پیوسته ‌اند. نیروی هوایی این کشورها به حملاتی در سوریه دست زده ‌اند، ولی تنها جنگنده های انگلیسی، آمریکایی و فرانسوی در حمله‌ به اهدافی در عراق مشارکت داشته ‌اند.

در این که ائتلاف ضد داعش تا چه حد در نابودی این گروه جدی است و یا اساسا توانایی نابودی کامل آن را دارد یا نه، تردیدهای جدی وجود دارد. اما آن چه مسلم است این گروه باید مهار شود و در عین حال بهره برداری های سیاسی و نظامی و تبلیغاتی از این حملات صورت گیرد.

عملیات هوایی علیه مواضع داعش در سوریه در حالی آغاز شده که بحث درباره ناکافی بودن این حملات برای پایان دادن به حضور داعش در منطقه بالا گرفته است. کشورهای شرکت ‌کننده در این حمله بر ضعیف شدن داعش تاکید دارند، اما مطمئن نیستند که نتیجه این حمله به نابودی کامل آن منتهی شود، از این ‌رو از هم اکنون بررسی گزینه های جدید شکل گرفته است.

در روزهای اول حمله ائتلاف آمریکایی به مواضع داعش در سوریه مشخص شده که اپوزیسیون سوری مورد نظر آمریکا قادر نیست نقش فعالی در صحنه نبرد ایفا کند. به عبارت دیگر، آنها تحرک لازم در مناطقی که از دست داعش خارج می‌شود را ندارند.

این در حالی است که آمریکائی ها احتمال می دهند ارتش سوریه از فرصت حملات ائتلاف آمریکایی به داعش استفاده کند و فرار شبه ‌نظامیان داعش از برخی مناطق را غنیمت شمرده و مناطق آن ها را بازپس بگیرد.

در صحنه واقع نیز علی ‌رغم ورود نیروی هوایی آمریکا به حریم هوایی سوریه و محدود شدن عملیات جنگنده‌های ارتش سوریه در برخی مناطق، نیروهای ارتش در منطقه «عدرا البلد» در شمال پایتخت مناطقی را تصرف کرده و جنگنده‌های ارتش در فضای حلب عملیاتی را انجام دادند.

تا این جای کار به نظر می ‌رسد اوضاع به نفع بشار اسد پیش می‌رود و با وجود عدم مشارکت حامیان وی در ائتلاف بین‌المللی علیه داعش و برخلاف شعارهای تندی که از سوی امریکایی‌ ها در ابتدای حمله بر ضد اسد دادند، هیچ نشانه ای دیده نمی ‌شود که اوضاع به گونه ای پیش رود که در نهایت به برکناری بشار اسد منجر شود.

در تفسیر این موضوع، برخی ناظران از توافق پشت پرده سوریه و احتمالا متحدانش با ائتلاف ضد داعش سخن گفته اند. مبنای تحلیل این ناظران آن است که داعش تبدیل به دشمن مشترک سوریه و آمریکا شده و همکاری علیه این گروه در شرایط فعلی تبدیل به امری اجتناب ناپذیر شده است. از طرفی این تحلیل قائل به آن است که جمع بندی کاخ سفید آن است که با توجه به ضعف و تشتت معارضان سوری، گزینه مطمئنی برای جایگزینی بشار اسد وجود ندارد و در نتیجه حضور او در قدرت، تا اطلاع ثانوی به شکل غیر رسمی پذیرفته شده است. با این حال هیچ نشانه ای از این توافق احتمالی از سوی سوریه و متحدانش با ائتلاف آمریکایی علیه داعش دیده نمی شود و سوریه، ایران و روسیه برآنند که این ائتلاف آمریکایی جهت مصادره کردن دستاوردهای آنان در شکست داعش وارد عمل شده است تا در سایه آن اهداف آمریکا نیز تحقق یابد.

از همین رو تحلیل دیگری وجود دارد مبنی بر آن که حمله به داعش دامی است برای سوریه و گشودن روزنه ای نظامی به این کشور و هدف اصلی آن است که سرانجام نظام سوریه سرنگون شود. در همین راستا واشنگتن پنهان نکرده که در برنامه عملیاتی خود علیه داعش، تقویت معارضان سکولار سوریه را در برنامه دارد. معنای این حرف آن است که در راهبرد آمریک،ا تضعیف داعش نباید به تقویت بشار اسد منتهی شود.

موضع گیری تازه مقامات آمریکایی در باره منطقه پرواز ممنوع نیز حاکی از جدیت کاخ سفید در سیاست های ضدسوری است. نشریه نیویورک به نقل از چاک هیگل، وزیر دفاع امریکا و مارتین دمپسی، رئیس ستاد مشترک این کشور گفته که دولت اوباما برقراری منطقه پرواز ممنوع در شمال شرق سوریه را بعید نمی داند.

اگر به بهانه داعش، مصوبه منطقه پرواز ممنوع صادر شود، متضرر اصلی سوریه خواهد بود، چون فضای شمال شرق این کشور از اختیار حاکمیت دمشق خارج شده و حمل و نقل و حملات هوایی ارتش سوریه در این منطقه با مانع مواجه خواهد شد.

آمریکا همچنان تلاش دارد بر دایره ائتلاف بیفزاید و تصمیم انگلیس، بلژیک و ترکیه مبنی بر پیوستن به ائتلاف ضد داعش و شرکت در حمله علیه اهداف داعش، ائتلاف مزبور را قوی تر می سازد. پوشش قانونی شورای امنیت و قطعنامه های ضد داعش نیز دست آمریکا را برای هر گونه اقدام نظامی و غیرنظامی باز گذاشته و می توان پیش بینی کرد، پیامدهای حمله به داعش خصوصا در سوریه صفحه جدیدی را در تحولات این کشور و منطقه خواهد گشود.

خلاصه طرح ائتلاف ضد داعش بر آن است که به بهانه هدف قرار دادن این گروه، اهداف و سیاست های جبهه ضد سوری به پیش رود. این طرح یک برگ برنده هم دارد و آن این که متحدان بین المللی سوریه یعنی چین و روسیه، قطعنامه های ضد داعش را وتو نکرده و در واقع منع قانونی برای اقدامات آمریکا در سوریه ایجاد نشده است.

با این حال سوریه و نیز هم پیمانانش، دست آمریکا را خوانده و نسبت به هر گونه اقدام آمریکا و متحدانش در سوریه هوشیار و حساس هستند. نابودی و یا تضعیف داعش در مقطع فعلی به نفع سوریه است، اما طرح های بعدی آمریکا از جمله افزایش حمایت از اپوزیسیون سوری و علی الخصوص ایجاد منطقه پرواز ممنوع، قطعا به ضرر این کشور بوده و از هم اکنون باید اقدمات پیشگیرانه علیه آن طراحی شود.

(فرزان شهیدی، بصیرت،شنبه 12 مهر 1393 )