دانشجوی محترم ابتدا از اینکه بار دیگر این مرکز را به منظور دریافت پاسخ سوالات خویش انتخاب کرده اید از شما سپاسگذاریم. در پاسخ به سوالی که مطرح فرموده اید ابتدا باید مشخص شود که اولا آیا رهبری باید نسبت به عملکرد خود پاسخگو باشد؟ ثانیا چه ساز و کاری برای پاسخگویی رهبری وجود دارد و ثالثا آیا اساسا صدا و سیما جایگاه پاسخگویی مسئولان به مردم می باشد و یا اینکه قانون جایگاه های دیگری برای این منظور در نظر گرفته است .

در پاسخ به این سوالات ابتدا لازم است اشاره نماییم ولایت فقیه بدلیل نصب عام از سوی امام زمان (عج) و مشروعیت الهی، جنبه الهی داشته و امری مقدس است. اما هرگز نباید تصور کرد معنای مقدس بودن حکومت ولایت فقیه آن است که تصمیم و تدبیر هر بخش از بخشهای حکومت، غیر قابل نقد و خدشه ناپذیر قلمداد شود و ولی فقیه در مقابل آحاد مردم مسئولیت نداشته و پاسخگوی تصمیمات و فرامین خود نباشد زیرا انجام کارکردهای دولت در قالب امر و نهی ، سیاست گذاری، برنامه ریزی و ارائه خدمات، خالی از مصلحت بینی و سنجش و ارزیابی بشری از اوضاع و شرایط نیست و مصلحت سنجی و ارزیابی بشری از شرایط، همواره احتمال بروز خطا و اشتباه در تشخیص و موضوع شناسی را در خود می پروراند (ر.ک : حکومت دینی، احمد واعظی، نشر مرصاد ، چاپ اول ، 1378 ، صص 39 _ 47) از این روی رهبری نیز قطعا مقام مسئولی است که باید نسبت به عملکرد خود پاسخگو باشد ، با این حال این نکته را نباید فراموش کرد که اجرایی شدن پاسخگویی رهبری و هر مقام مسئول دیگری مستلزم مشخص شدن ساز و کار پاسخگویی آن مقام مسئول است . به عبارتی هر مقام مسئولی که در نظام جمهوری اسلامی ملزم به پاسخگویی به مردم است ساز و کاری برای پاسخگویی وی طراحی شده است . به عنوان مثال برای پاسخگویی رئیس جمهور و هیات وزرا ، ساز و کاری که در نظر گرفته شده است عبارت است از حضور در مجلس شورای اسلامی و کمیسیون های مربوطه و پاسخگویی به نمایندگان منتخب مردم . از این رو پاسخگو بودن هر مقام مسئولی در نظام جمهوری اسلامی بر اساس احترام وی به این ساز و کار ها سنجیده می شود و به عنوان مثال گفته می شود فلان وزیر به دلیل اینکه علیرغم دعوت برای پاسخگویی در مجلس ، در این نهاد نظارتی حاضر نشده است فردی پاسخگو نسبت به عملکرد خود نمی باشد و به همین دلیل مجلس نیز از ابزارهای قانونی خود در جهت پاسخگو نمودن وزیر مربوطه و یا حذف وی استفاده می کند .

با توجه به این موضوع ، پاسخگو بودن رهبری نیز نسبت به ساز و کاری باید سنجیده شود که قانون اساسی برای رهبری در نظر گرفته است و آن عبارت است از مجلس خبرگان رهبری . بر این اساس مجلس خبرگان، به منظور انجام دادن وظیفه نظارتى خویش بر بقاء شرایط رهبرى، از میان اعضاى خود هیئتى را مرکب از یازده نفرعضو اصلى و چهار نفر عضو على البدل، براى مدت دو سال با رأى مخفى انتخاب مى نماید ماده یکم آیین نامه داخلى مجلس خبرگان. که به «کمیسیون تحقیق» معروف است؛ اعضاى آن باید فراغت کافى براى انجام دادن وظایف خود داشته باشند. بستگان نزدیک سببى و نسبى رهبر، نمى توانند عضو کمیسیون تحقیق باشند. تحقیقات و مذاکرات کمیسیون تحقیق، محرمانه است و کمیسیون مجاز به انتشار آن ها جز به روش بیان شده در این آیین نامه نیست. این کمیسیون وظیفه دارد هرگونه اطلاع لازم را در رابطه با اصل یکصد و یازدهم در محدوده ى قوانین و موازین شرعى تحصیل نماید و با اشراف برکارهاى رهبرى، سخنرانى ها، موضع گیرى ها، عزل و نصب ها و کارهاى دیگر رهبر را مورد بررسى قرار دهد. این هیئت بر عملکرد نهادهایى که زیر نظر رهبرى کار مى کنند به طور غیررسمى اشراف دارد و اگر در کار آن ها مشکلاتى دید به رهبرى تذکر مى دهد در ماده 16 آیین نامه داخلى مجلس خبرگان آمده است: «هیئت رئیسه مجلس خبرگان مى تواند در هر اجلاسیه اى از مسؤول یا مسؤولان یک یا چند نهاد از نهادهایى که زیر نظر مستقیم مقام معظم رهبرى فعالیت مى کنند، جهت استماع گزارش فعالیت هاى مهم آن ها به جلسه رسمى مجلس خبرگان دعوت نماید. مدت زمان گزارش، حداکثر یک ساعت خواهد بود.. همچنین نسبت به صحت و سقم گزارش هاى واصله تحقیق و در صورتى که لازم بداند با مقام رهبرى ملاقات نماید مطابق ماده 33 آیین نامه داخلى مجلس خبرگان: «این کمیسیون [تحقیق ] موظف است هرگونه اطلاع لازم را درباره اصل یکصدویازدهم، در محدوده قوانین و موازین شرعى، به دست آورد. هم چنین درباره صحت و سقم گزارش هاى رسیده، دراین باره، تحقیق و بررسى کند و اگر لازم بداند، با مقام معظم رهبرى، در این زمینه، ملاقات کند».. و مقام رهبرى در خصوص گزارش ارائه شده حق دفاع از خود را خواهد داشت. دبیرخانه مجلس خبرگان باید این گونه گزارش ها را به کمیسیون تحقیق تسلیم کند و اگر دیگر اعضاى خبرگان نیز دراین باره، اطلاعاتى در اختیار دارند، باید آن ها را در اختیار کمیسیون قرار دهند. اگر کمیسیون تحقیق، پس از بررسى و تحقیق، مطالب مذکور را براى تشکیل اجلاس خبرگان کافى دانست، تشکیل جلسه فوق العاده را از هیئت رئیسه خواستار مى شود و اگر کافى ندانست، موضوع را با عضو یا اعضاى خبرگانى که اطلاعات را ارائه داده بودند،در میان مى گذارد و درباره آن ها توضیح مى دهد. اگر آنان قانع شدند، موضوع مسکوت مى ماند و اگر قانع نشدند، در صورتى که اکثر نمایندگان منتخب، از هیئت رئیسه مجلس، تقاضاى تشکیل جلسه فوق العاده کنند، هیئت رئیسه باید جلسه را تشکیل دهد. نصاب لازم در تشخیص موضوع و عمل به اصل یکصد و یازدهم، آراى دو سوم نمایندگان منتخب مى باشد. هرگاه رهبر به تشخیص خبرگان از انجام وظیفه رهبرى ناتوان شود از مقام خود برکنار مى شود. جلسه هاى هیئت تحقیق هم مستمر است؛ یعنى در طول سال هر پانزده روز یا هر ماه یک مرتبه اقلاً جلسه دارند ر. ک: مقررات و عملکرد مجلس خبرگان، گفت و گو با آیة اللَّه ابراهیم امینى، و گفت و گو با آیةاللَّه سید حسن طاهرى خرم آبادى، فصلنامه حکومت اسلامى ش 8..

به هر حال مساله نظارت بر عملکرد رهبری و لزوم پاسخگویی رهبری به مجلس خبرگان یک امر تشریفاتی نبوده و موضوعی است که به صورت جدی در حال انجام می باشد و عدم انعکاس آن در خارج به معنای عدم وجود نظارت نمی باشد .

از این رو می توان گفت که رهبری بر اساس موازین قانونی نسبت به عملکرد خود پاسخگویی لازم را به نمایندگان منتخب مردم در مجلس خبرگان رهبری دارد و همین میزان از پاسخگویی نیز برای یک مقام مسئول در نظام کفایت می کند .

نکته دیگر این است که صدا و سیما تنها مرجع پاسخگویی مقامات مسئول نظام نمی باشد و حتی با توجه به برخی اتفاقاتی که در برخی دولت ها به وجود آمده و تحمیل برخی خبرنگاران به صدا و سیما در مصاحبه های این سازمان با مقامات دولتی می توان گفت که در برخی مواقع حضور مسئولان در این سازمان ، حتی ممکن است رنگ و بوی پاسخگویی خود را از دست داده و تبدیل به ارائه گزارش شود و از این روی از نظر ما صدا و سیما اگر چه این پتانسیل را دارا می باشد که در مواردی از مسئولان نسبت به عملکرد خود توضیحات لازم را بخواهد و از آنان بخواهد که نسبت به عملکرد خود پاسخگو باشند اما با این حال این سازمان الزاما یک ساز و کار پاسخگویی قطعی مسئولان تلقی نمی شود تا اینکه رهبری برای عمل به اصل پاسخگویی از طریق این سازمان اقدام نماید . با تمام این احوال مقام معظم رهبری به عنوان یک شخصیت سیاسی مطرح و اثر گذار ، در حاشیه برخی رویدادهای مهم در مصاحبه ها حاضر شده و به پرسش های خبرنگاران پاسخ می دهند که متن برخی از این مصاحبه ها را می توانید از طریق پایگاه اطلاع رسانی دفتر معظم له و یا پایگاه اطلاع رسانی دفتر تنظیم و نشر آثار ایشان مطالعه فرمایید و همین میزان از پاسخگویی ایشان به رسانه ها نیز کفایت می کند چرا که برگزاری کنفرانس های خبری مفصل و یا برنامه های پرسش و پاسخ مبسوط در صدا و سیما در مورد مسئولانی مطرح می شود که دارای مسئولیت اجرایی سنگین می باشند و آنان به منظور ارائه گزارش به مردم و رفع ابهامات نسبت به عملکرد خود از طریق این قبیل برنامه ها اقدام می کنند همچون رئیس جمهور و هیات وزرا که بار اصلی مسئولیت اجرا را در کشور بر عهده دارند ، اما رهبری به دلیل اینکه فاقد مسئولیت اجرایی می باشد و نسبت به اختیاراتی هم که دارد به مجلس خبرگان منتخب مردم پاسخگو می باشد ضرورتی برای تشکیل چنین جلساتی برای ایشان وجود ندارد و در صورت ضرورت ، ارائه گزارش و جوانب گوناگون برخی عملکردها و سیاست گذاری های صورت گرفته در دیدارهای مردمی و یا دیدار با مسئولان و نخبگان و نیز پاسخ به سوالات خبرنگاران در حاشیه برخی برنامه ها برای این منظور کفایت می کند .