پاسخی به شبهات پیرامون مسجد مقدس جمکران

ایسکا (پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی): یکی از شبهاتی که معاندین و منکرین مهدویت مطرح می کنند، اماکن منسوب به آن حضرت است، یکی از این اماکن مسجد مقدس جمکران است که برخی در انتساب این مکان به حضرت شک و تردید دارند، حجت الاسلام و المسلمین گودرزی در یادداشت زیر به بررسی این مطلب پرداخته است.

در فلسفه و عرفان شیعی 14 معصوم از مظاهر أعلای وجود هستند. در حقیقت بنا به علم الهی و حکمت پروردگار آنان انسان هایی والا هستند که در کمال و تقوی به بالاترین مراتب الهی رسیده اند. از این رو نزد حضرت حق مقام و جایگاهی گران دارند. در روایات و احادیث ما ازاین مسئله استفاده می شود. بدین نحو که بنده در رسیدن به کمال و قرب الهی این بزرگوران را واسطه ی فیض دانسته و آنان را یاری دهنده خود در رسیدن به مراتب بالتر کمال میداند. اساسا بخش اعظم زیارت قبور ائمه و همچنین بحث شفاعت در آخرت به این مسئله (شأن و مقام والای معصومین و همچنین شهدا و …) تکیه دارد . البته بحث زیارت تنها، منحصر به قبور حضرات معصومین نیست بلکه به خاطر ارادت و محبت فراوان در قلوب شیعیان است هر مکانی که رنگ و بویی از بندگان پاک و صالح خداوند داشته باشد شیعیان آن مکان را عزیز و محترم می شمارند که شرف المکان بالمکین.

اما در مورد حضرت مهدی(عج) رنگ و بویی دیگر دارد. شیعیان ایشان را امام زمان و قطب عالم خود می دانند. در میان شیعیان اماکنی است که به نحوی منسوب به حضرت مهدی (عج) است و همین انتساب کافی است عشاق و منتظران حضرت در زمان های مختلف به این اماکن روی آورده و در آن مکان متبرک، به راز و نیاز بپردازند. اما در این میان برخی از مخالفان این اماکن را به گونه ای دیگر جلوه می دهند. به طور مثال گفته می شود که شیعیان معتقدند سرداب سامراء محل زندگی حضرت است و شیعیان به آنجا می روند تا ایشان را زیارت کنند. این موضوع را در حالی ابن خلدون و ابن حجر نقل می کنند که همان گونه که در فصل قبل گفته شد هیچ کتابی این سرداب را محل زندگی حضرت نمی داند. بلکه تنها به عنوان محل زندگی امامان عسکرئین بوده است. بی شک باید منشا بسیاری از این خرافات را در بیرون از کتب شیعی یافت.

اما اماکنی دیگر است که به نام حضرت متبرک است از جمله این اماکن منسوب، مسجد مقدس جمکران است. مرحوم محدث نوری در کتاب “نجم الثاقب”دستور بنای این مسجد را این گونه بیان کرده است: کتاب “مونس الحزین فی معرفة الحق والیقین” از مصنفات شیخ ابی جعفر محمدبن بابویه قمی به این عبارت: باب بنای مسجد جمکران از قول حضرت امام محمد مهدی علیه صلوات اللَّه الرحمن؛ سبب بنای مسجد مقدّس جمکران و عمارت آن به قول امام علیه السلام این بوده است که شیخ عفیف صالح حسن بن مثله جمکرانی رحمةاللَّه می گوید که: من شب سه شنبه، هفدهم ماه مبارک رمضان سنه ثلث و تسعین 93 (بعد از سال دویست) در سرای خود خفته بودم که ناگاه جماعتی از مردم به درِ سرای من آمدند. نصفی از شب گذشته مرا بیدار کردند و گفتند: برخیز و طلب امام محمد مهدی صاحب الزمان – صلوات اللَّه علیه – را اجابت کن که ترا می خواند. حسن گفت: من برخاستم، و آماده شدم. گفتم: بگذارید تا پیراهن بپوشم.آواز آمد که “هو ما کان قمیصک؛ پیراهن ببر مکن که از تو نیست”. دست فرا کردم و سراویل خود را برگرفتم.آواز آمد که “لیس ذلک منک، فخد سراویلک” یعنی آن سراویل که بر گرفتی از تو نیست، از آن خود برگیر. آن را انداختم و از خود برگرفتم و پوشیدم و طلب کلید درِ سرای کردم. آواز آمد که “الباب مفتوح”، چون به در سرای آمدم، جماعتی از بزرگان را دیدم، سلام کردم و جواب دادند و ترحیب کردند. (یعنی مرحبا گفتند) مرا بیاوردند تا بدان جایگاه که اکنون مسجد است. چون نیک نگاه کردم تختی دیدم نهاده، و فرشی نیکو بر آن تخت گسترده، و بالشهای نیکو نهاده، و جوانی سی ساله بر آن تخت تکیه بر چهار بالش کرده، و پیری پیش او نشسته و کتابی در دست گرفته و بر آن جوان می خواند، و فزون از شصت مرد، بر این زمین بر گِرد او نماز می کنند که بعضی جامه های سفید و بعضی جامه های سبز داشتند و آن پیر، حضرت خضر بود. پس آن پیر مرا نشاند. حضرت امام علیه السلام مرا به نام خود خواند و گفت: برو و حسن مسلم را بگو که تو چند سال است که عمارت این زمین می کنی و می کاری و ما خراب می کنیم و پنج سال است که زراعت می کنی و امسال دیگر باره باز گرفتی و عمارتش می کنی، رخصت نیست که تو در این زمین دیگر باره زراعت کنی، باید هر انتفاع که از این زمین برگرفته ای رد کنی تابدین موضع مسجد بنا کنند و بگو حسن مثله را که: این زمین شریفی است و حق تعالی این زمین را از زمین های دیگر برگزیده است و شریف کرده و تو آن را زمین خود گرفتی. و دو پسر جوان خدای عزوجل از تو باز ستاند و تو تنبیه نشدی و اگر نه چنین کنی، آزار وی به تو رسد آنچه که تو از آن آگاه نباشی. حسن مثله گفت: یا سیدی و مولای! مرا در این نشانی باید که جماعت سخن بی نشان و حجت نشنوند و قول مرا مصدَّق ندارند. گفت: “انا سنعلم هناک” ما در اینجا علامتی بگذاریم تا تصدیق قول تو باشد. تو برو و رسالت ما بگذار، و به نزدیک سید ابوالحسن رو و بگو تا برخیزد و بیاید و آن مرد را حاضر کند و انتفاع چند ساله که گرفته است، از او طلب کند و بستاند و به دیگران دهد تا بنای مسجد بنهند، و باقی وجوه از رهق به ناحیه اردهال که ملک ماست بیارد و مسجد را تمام کند. و یک نیمه رهق را وقف کردیم بر این مسجد که هر ساله وجوه آن را بیاورند و صرف عمارت مسجد بکنند؛ و مردم را بگو تا رغبت بکنند بدین موضع، و آن را عزیز دارند، و چهار رکعت نماز اینجا بگزارند: دو رکعت تحیت مسجد، در هر رکعتی یک بار الحمد و هفت بار “قل هواللَّه احد” و تسبیح رکوع و سجود هفت بار بگویند و دو رکعت نماز امام صاحب الزمان علیه السلام بگزارند بر این نسق، چون فاتحه خوانَد و به “ایاک نعبد و ایاک نستعین” رسد، صد بار آن را بگوید و بعد از آن فاتحه را تا آخر بخواند و رکعت دوم را نیز، به همین طریق بگزارد و در رکوع و سجود هفت بار تسبیح بگوید و چون نمازش را تمام کرد تهلیل بگوید و تسبیح فاطمه زهراعلیهاالسلام، و چون از تسبیح فارغ شود سر به سجده نهد و صد بار صلوات بر پیغمبر و آلش – صلوات اللَّه علیهم – بفرستد. و این نقل از لفظ مبارک امام علیه السلام است که “فمن صلّیهما فکأنّما صلّی فی البیت العتیق” یعنی هر که این دو رکعت نماز را بگزارد، چنان باشد که دو رکعت نماز در کعبه گزارده است. حسن مثله جمکرانی گفت که: من چون این سخن بشنیدم با خویشتن گفتم که: گویا این موضع است که تو می پنداری “إنّما هذا المسجد للإمام صاحب الزمان” و اشارت بدان جوان کردم که در چهار بالش نشسته بود. پس آن جوان به من اشارت کرد که برو. من بیامدم و چون پاره ای راه را بیامدم، دیگر باره مرا باز خواندند و گفتند: بزی در گله جعفر کاشانی راعی است، باید آن بز را بخری، اگر مردم ده بها نهند بخر و اگر نه، تو از خاصه خود بده، و آن بز را فردا شب بیاور و بدین موضع بکش. و روز هجدهم ماه مبارک رمضان، گوشت آن بز را بر بیماران و کسی که علتی داشته باشد سخت، انفاق کن که حق تعالی همه را شفا دهد، آن بز ابلق است و موهای بسیار دارد و هفت علامت دارد: سه بر جانبی و چهار بر جانبی (کذو الدرهم: سیاه و سفید همچون درمها)پس رفتم، مرا دیگر باره باز گردانید و گفت: هفتاد روز یا هفت روز ما اینجائیم، اگر بر هفت روز حمل کنی دلیل کند بر شب قدر که بیست و سیم است و اگر بر هفتاد حمل کنی شب بیست و پنجم ذی القعدة الحرام بُود که روزی بزرگوار است. پس حسن مثله گفت: من بیامدم و تا خانه آمدم و همه شب در آن اندیشه بودم تا صبح اثر کرد. فرض بگزاردم و نزدیک علی المنذر آمدم و آن احوال با وی بگفتم. او با من بیامد و رفتیم بدان جایگاه که مرا شب برده بودند. پس گفت: باللَّه نشان و علامتی که امام علیه السلام مرا گفت یکی این است که زنجیرها و میخها اینجا ظاهر است. پس به نزدیک سید ابوالحسن الرضا شدیم، چون به در سرای وی برسیدیم، خَدَم و حَشَم وی را دیدیم که مرا گفتند: از سحرگاه سید ابوالحسن در انتظار تو است. تو از جمکرانی؟ گفتم: بلی. من در حال به درون رفتم و سلام کردم و خدمت کردم، جواب نیکو داد و اعزاز کرد و مرا به تمکین نشاند و پیش از آنکه من حدیث کنم مرا گفت: ای حسن مثله! من خفته بودم که در خواب شخصی مرا گفت: مردی حسن مثله نام، از جمکران پیش تو آید بامداد، باید آنچه گوید سخن او را مصدّق داری و بر قول او اعتماد کنی که سخن او سخن ماست و باید که قول او را رد نگردانی. از خواب بیدار شدم و تا این ساعت منتظر تو بودم. حسن مثله احوال را به شرح با وی بگفت، در حال بفرمود تا زین بر اسبها نهادند و سوار شدند. چون به نزدیک ده رسیدند، جعفر راعی، گله بر کنار راه داشت. حسن مثله در میان گله رفت و آن بز از پس همه گوسفندان می آمد، پیش حسن مثله دوید و او آن بز را گرفت و چون خواست که بهای آن بدهد و بز را بیاورد، جعفر چوپان سوگند یاد کرد که من هرگز این بز را ندیده ام و هرگز در گله من نبوده است و امروز است که او را می بینم و هر چند می خواهم که این بز را بگیرم میسر نمی شود و اکنون که پیش آمد. پس بز را همچنان که سید فرموده بود در آن جایگاه آوردند، و بکشتند و سید ابوالحسن الرضا بدین موضع آمدند، و حسن مسلم را حاضر کردند، و انتفاع از او بستدند و وجوه رهق را بیاوردند و مسجد جمکران را به چوب بپوشانیدند و سید ابوالحسن الرضا زنجیرها و میخها را به قم برد و در سرای خود گذاشت، و همه بیماران و صاحب علّتان می رفتند و خود را در زنجیر می مالیدند و خدای تعالی شفای عاجل می داد و خوش می شدند. و ابوالحسن محمدبن حیدر گوید که: به استفاضه شنیدم که سید ابوالحسن الرضا مدفون است در موسویان به شهر قم، و بعد از آن، فرزندی از آنِ وی را، بیماری نازل شد و وی در خانه شد، و سر صندوق را برداشتند، زنجیرها و میخها را نیافتند[1].

اگر چه در مورد مسجد جمکران سؤالات فراوانی وجود دارد اما مورد در همه آنها پاسخ مناسب داده شده است .به طور مثال در مورد اینکه چگونه به سخن یک فرد توجه می شود[2] .آیةالله گلپایگانی این گونه پاسخ می دهد که:« اعتماد به این روایات مشکلی ندارد.»و دلیل آن، این است که این گونه روایات در حرمت و حلیت شرعی دخلی ندارد و در حیطه مسائل مستحب است و طبق گفته معصومین عمل به آنها به قصد ثواب و تقرب به در گاه خداوند اشکالی ندارد.به عبارتی دیگر باید گفت در این موضوع مسئله ای که منافات یا ناقض موضوعی شرعی باشد وجود ندارد و بر این اساس علما و بزرگان نیز این مکان را محترم می شمردند.

اما در مورد نمازهایی که در مسجد جمکران خوانده می شود باید گفت نماز حضرت صاحب الزمان از بسیاری از علما نقل شده است و آنها نیز آن را تایید کرده اند[3].در مورد نماز تحیت هم باید گفت که در روایات شیعی برای مساجد نمازی تحت عنوان نماز تحیت وارد شده که آن نیز از نمازهایی که ثواب زیادی دارد.

——————————————————————————–

[1] به نقل از کتاب نجم الثاقب.

[2] – دربحث این که آیا این دیدار با عدم رؤیت حضرت در زمان غیبت منافات دارد یا خیر باید گفت آنچه تکذیب شده رؤیت اختیاری و نیابت از سوی حضرت است نه این گونه دیدارها .البته پاسخ کامل این سؤال در فصول قبل داده شده است.

[3] – سیدبن طاووس، شیخ طوسی(در کنوز النجاحه) و قطب راوندی (در دعوات)

انتهای پیام/113

منبع: ایسکا: (اختصاصی پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)