چرا ارمغان ترس از «مقام پروردگار» دو باغ بهشتي است؟

سوره الرحمن، آيه 46:  («وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ»‏): “براى كسى كه از مقام پروردگارش بترسد دو باغ بهشت است”.

 «خوف از مقام پروردگار» يا به معنى خوف از مواقف قيامت و حضور در پيشگاه او براى حساب است، و يا به معنى خوف از مقام علمى خدا و مراقبت دائمى او نسبت به همه انسانها است‏ [1]. تفسير دوم مناسب چيزى است كه در آيه 33 سوره رعد آمده كه مى‏ فرمايد: «أَ فَمَنْ هُوَ قائِمٌ عَلى‏ كُلِّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ» : “آيا كسى كه بالاى سر همه ايستاده حافظ و مراقب اعمال همگان است همچون كسى است كه اين صفات را ندارد”.
و در حديثى از امام صادق (ع) مى‏ خوانيم كه در تفسير اين آيه فرمود: «من علم ان اللَّه يراه، و يسمع ما يقول، و يعلم ما يعمله من خير او شر، فيحجزه ذلك عن القبيح من الاعمال، فذلك الذى خاف مقام ربه، و نهى النفس عن الهوى» : ” كسى كه مى ‏داند خدا او را مى‏ بيند، و آنچه مى ‏گويد مى ‏شنود، و آنچه را از خير و شر انجام مى ‏دهد مى ‏داند، و اين توجه او را از اعمال قبيح باز مى ‏دارد اين كسى است كه از مقام پروردگارش خائف است، و خود را از هواى نفس بازداشته”[2].
در اينجا تفسير سومى است كه منظور ترس از خدا است نه به خاطر آتش دوزخ و طمع در نعيم بهشت، بلكه تنها به خاطر” مقام پروردگار و جلال او” خائف است.
و نيز تفسير چهارمى وجود دارد كه منظور از «مقام پروردگار» مقام عدالت او است، چرا كه ذات مقدس او مايه خوف نيست، بلكه خوف از عدالت او است و خوف از عدالت نيز بازگشت به خوف از اعمال خود انسان مى ‏كند، زيرا كسى كه پاك است از محاسبه ‏اش چه باك است؟ مجرمان هنگامى كه از كنار محكمه و دادگاه و زندان مى ‏گذرند ترسانند، اما براى پاكان فرق نمى‏ كند كه آنجا دادگاه است يا هر مكان ديگر.

در نهايت خوف از پروردگار سرچشمه ‏هاى مختلفى دارد: گاه همان اعمال ناپاك و افكار آلوده است، و گاه مقربان به خاطر قرب به ذات پاكش كمترين ترك اولى و غفلت مايه وحشت آنها است، و گاه بدون همه اينها هنگامى كه تصور آن ذات نامحدود و عظمت بى انتها را مى ‏كنند در مقابل او احساس حقارت كرده و حالت خوف به آنها دست مى ‏دهد، اين خوفى است كه از نهايت معرفت پروردگار حاصل مى‏ شود و مخصوص عارفان و مخلصان درگاه او است. اين تفسيرهاى چهارگانه با هم تضادى ندارند و ممكن است در مفهوم آيه جمع باشد. براي دو باغ بهشتي نيز تفاسير متعددي ارائه شده است مانند بهشت مادي و معنوي. اما آنچه مسلم است اين است كه خداوند باغهاي متعددي از بهشت در اختيار بندگان صالح خود قرار مي دهد كه در آن رفت و آمد دارند و هر كدام  مي تواند به تناسب وجهي از آن اعمال صالح ايشان باشد. 

پي نوشت:
[1] در صورت اول مقام اسم مكان است و در صورت دوم مصدر ميمى.

[2]”اصول كافى” طبق نقل نور الثقلين جلد 5 صفحه 197- از ذيل حديث چنين بر مى‏ آيد كه امام اين سخن را در تفسير آيه” وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى‏”- سوره نازعات 40- فرموده، هر چند محتواى هر دو آيه يكى است.

تفسير نمونه، ج‏23، ص 161.