پاسخ :

پاسخ به این پرسش را بعد از ذکر دو نکته تقدیم می کنیم:

1. مادر آن جناب را به نامهای متعددی معرفی نموده اند: مانند نرجس، صیقل، ریحانه، سوسن، خمط، حکیمه، مریم و این تعدد اسم بی وجه نیست[1] زیرا:

الف) امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ کنیزهای متعددی داشته به نام های مختلف.

ب) فرزند امام حسن ـ علیه السلام ـ در محیطی بسیار خطرناک تولد یافته زیرا خلفای بنی عباس و حتی بعضی از بنی هاشم به وسیلة مأمورین خود از خانه های علویین مراقبت کامل به عمل می آوردند. از اینرو از جانب خداوند تمام پیش بینی های لازم به عمل آمد: اولاً چنان که در روایات است آثار آبستنی در مادرش ظاهر نشد ثانیاً امام حسن ـ علیه السلام ـ برای مراعات احتیاط نام آنجناب را برای کسی فاش نکرد، ثالثاً در حین وضع حمل جز حکیمه خاتون و بعضی از کنیزان کسی حضور نداشت و این خود نیز در تعدد اسامی بی اثر نبوده است.[2]
2. دربارة «ملیّت» مادر امام نیز دو قول عمده وجود دارد که عبارتند از:

الف) مرحوم کلینی می نویسد: مادر قائم (عج) کنیزی از «نوبه» استان شمالی سودان بوده است.[3]
ب) مرحوم صدوق مطابق روایتی او را «ملیکه» دختر «یشوع» پسر قیصر روم و مادرش را از حواریین مسیح می داند که توسط نیروهای اسلامی به اسارت در آمد و به صورت کنیز در معرض فروش قرار گرفت و به واسطة فرستادة امام هادی ـ علیه السلام ـ از بازار برده فروشان بغداد خریداری شد و به محضر امام هادی ـ علیه السلام ـ در سامرا فرستاده شد.»[4]
اینک که پرسش شما ناظر به وجه دوم است که قول مشهور نیز همین است (و مرحوم صدوق هم آنرا بیان کرد) و مادر حضرت را نرجس خاتون می دانند ما نیز بر همین اساس پاسخ آنرا می نویسیم.

در این که «نرجس» مادر صاحب الامر (عج) خانم والامقامی بوده است تردیدی نیست زیرا شایستگی و پاکی او مورد تأیید بوده است چگونه می توان عظمت روحی و معنوی او را کتمان کرد و یا در آن شک کرد در حالی که حضرت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ و حضرت علی ـ علیه السلام ـ و صادقین ـ علیهما السلام ـ او را بهترین و سیدة کنیزان می خوانند.

و حکمیه «عمة امام عسکری ـ علیه السلام ـ» که خود از بزرگ بانوان خاندان امامت است، او را بانوی خود و بانوی خاندان خویش می خواند و خود را خدمتگزار او می دانست.[5] به یقین اگر آن بانوی گرامی از امتیازات والایی بهره مند نبود هرگز آن معصومین با عظمت، او را این چنین مدح نمی کردند و او را با واژه های، «بهترین» و «سیده» توصیف نمی کردند و هرگز حکیمه خاتون، اینهمه اسم گل را (ریحانه، سوسن و…) بر او نمی نهاد و او را به این اسامی نمی خواند.

علاوه بر این،‌ بهترین دلیل بر لیاقت او و رعایت کردن آداب حمل و…، تولد آن حضرت (امام زمان) از اوست و هر کس امام زمان را با آنهمه درخشندگی ببیند و یا اوصاف او را بشنود مطمئن می شود که مادرش نیز اهل معرفت و رعایت آداب اسلامی بوده است. و اگر مادر آن امام چند صباحی مسیحی بوده است و سپس مسلمان شده است، مشکلی را ایجاد نمی کند زیرا در عصری که مسیحی بوده است و اسلام برایش تبیین نشده بود به طور کامل به احکام مسیحیت اعتقاد داشت و عمل می کرد و آن گاه که اسلام بر او عرضه شد و در محضر امام بود تسلیم ناب شد و مسلمان ناب بود. و مسیحی بودن در فرضی ضرر می زند که آیینی کامل به نام اسلام باشد و عرضه شده باشد و شخص از روی عناد نپذیرد و از اینرو یهودی بودن مادر حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ و نیز تولد حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ از او قابل جمع است چرا که در آن زمان دین اسلام عرضه نشده بود و پیامبر اسلام مبعوث نشده بود.

خلاصه سخن نرجس خاتون هنگامی که مسیحی بوده است و اسلام بر او عرضه نشده بود مطیع محض آیین مسیحیت بود و از جمیع جهات شایسته بود و چون اسلام بر او عرضه شد با جان دل پذیرفت و مسلمان خالص شد و اگر مسلمانی ناب نبود آن همه معصومان از او مدح نمی کردند.

برای آگاهی بیشتر به تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم تألیف دکتر جاسم حسین مراجعه شود.

امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمایند:

برای ما دولتی است که خداوند هر وقتی بخواهد آن را می آورد، هر کس دوست دارد از اصحاب قائم (عج) باشد باید منتظر باشد.

بحارالانوار، ج 52، ص 140

——————————————————————————–

[1] . برخی از محققان می نویسند امکان دارد نام اصلی او همان «نرجس» بوده باشد و اسامی دیگر به جز «صیقل» را بانوی او «حکیمه» دختر امام جواد ـ علیه السلام ـ به او داده باشد زیرا در آن زمان کنیزان را برای خوش آمدگویی به اسامی گوناگون می خواندند و نرجس و ریحانه و سوسن همه اسامی گل ها هستند و صدوق نیز روایتی را نقل می کند که این احتمال را تقویت می کند.

درسنامه تاریخ عصر غیبت، آقائی، جباری، عاشوری و حکیمی، دفتر تحقیقات و تدوین کتب درسی مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ شریعت قم، ص 29.

[2] . ابراهیم امینی، دادگستر جهان، انتشارات شفق، چاپ قدس، ص 113-114.

[3] . کافی، ج 1، ص 323، به نقل از درسنامه تاریخ عصر غیبت، ص 29.

[4] . کمال الدین، ص 317، به نقل از درسنامه تاریخ عصر غیبت، ص 29.

[5] . مهدی پیشوایی، سیرة پیشوایان، مؤسسه امام صادق ـ علیه السلام ـ ، چاپ سیزدهم. ص 66، درسنامه تاریخ عصر غیبت، ص 30.