چرا خداوند دستور ساخت کعبه را داد؟

طبق نقل منابع اسلامی؛ خانه‌ی کعبه به دست حضرت آدم(ع) ساخته شد، پس از آن در طوفان نوح(ع) آسیب دید و به وسیله‌ی حضرت ابراهیم(ع) بازسازى شد.[1]

بر اساس آیات قرآن، هم‌چنین اسناد تاریخى در باب ساختن کعبه، مکه نمادى از برکات الاهى، هدایت بشر،^[2] و محل اجتماع^[3] براى عبودیت حضرت حق، تلقى شده است. خداوند متعال با افاضۀ خیر فراوان دنیوى بر این مکان که قبل از آن خشک و غیر قابل کشت و زرع بود، رزّاقیت خود را به عرصه‌ی نمایش درآورد،^[4] و با ارائۀ این حقیقت که آن‌جا محلى است براى وصول به مقام قرب الاهى، چگونگى سلوک بندگى را، براى هدایت جهانیان به تصویر کشید. چنان‌که با مقرر فرمودن یک سلسله اعمال تشریعى در ایام خاص، کیفیت سیر عبودى را به انسان‌‏ها خاطرنشان می‌سازد که آدمى باید از نفس خود هجرت کند، با پاک‏سازى خود از هرگونه آلودگى، تعلّق، رنگ و هیئت غیرخدایى و با اخلاص، اقبال و توبه خاص، به مقام قرب ربوبى بار یابد.^[5] علاوه بر آن، خانه‌ی خود را نشانگر مقام ابراهیم، حرم امن و حج توانمندان تلقى فرمود که هر یک نشان دهنده عظمت مقام حضرت حق‌‏اند و به واقع چه نشانى گویاتر و رساتر از این موارد که هر سال هزاران نفر در این مکان اجتماع کنند و با انجام مناسک و اعمالى، عبودیت خویش را در برابر خداوند به نمایش گذارند که این خود براى دیگر مردمان، بیدارگر و تحول ‏آفرین است.^[6]

خداوند، دستور ساخت این خانه را صادر فرمود تا به عنوان قبله در نماز، در هنگام قربانی کردن و در مواجهۀ اموات و…، یادآور خویش به مردم باشد. علاوه بر آن‌که همه‌ی دل‌‏هاى به ظاهر متفرق را به یک‌سو جمع نموده است تا روح توحید و یکى بودن را در آنها بپروراند و به واسطۀ آن، دین خود را زنده و پایدار سازد.^[7]

پس هدف از برپایى چنین مکان شریفى چیزى نیست جز قرار دادن نماد و نشانى از مسائل معنوى و فرامادى.

قرآن کریم به اهداف ساخت این‌بنا و سابقۀ آن اشاره دارد، آن‌جا که فرمود: “اولین خانه‌ای که در جهت تأمین منافع مردم، بنا شد، همان است که در سرزمین مکه است. خانه‌ای که جهانیان را سبب برکت و موجب هدایت است”.^[8]

در این‌جا به طور اشاره به تعدادی از اهداف و فوائد ساخت کعبه می‌پردازیم:

1. ایجاد مرکز اقتدار اسلامی: در روایتی از امام صادق‌(ع) آمده است: “بی‌گمان خداوند سبحان انسان‌ها را خلق کرد و آنها را به پیروی از دستورات دینی امر فرمود و مصلحت دنیوی آنها را برایشان تنظیم فرمود و در این راستا خانۀ کعبه را مرکز تجمع و اقتدار مسلمانان قرار داد تا از اطراف عالم آن‌جا متمرکز شوند”.^[9]

در روایتی دیگر از آن‌حضرت بیان شده است: “اگر اقوامی تنها به مناطق خود و آنچه در آن است اکتفا کنند و به داشته‌های خویش بسنده نمایند، سرزمین‌ها خراب شده، تجارت از بین رفته و آن کشور دچار آسیب فرهنگی می‌شود”.^[10]

2. ایجاد مرکزی مورد احترام: داشتن یک سنگر و پایگاه مستحکم و مورد تکریم برای یک مکتب جهانی از ضروریات است. خداوند سبحان در این راستا این جایگاه جهانی را توسط پیامبرانش پایه‌گذاری فرمود و اراده کرد که روز بروز بر حرمتش افزوده شود.

قرآن کریم ضمن اشاره به جریان شگفت‌انگیز مسکن گزینی حضرت ابراهیم(ع) برای ذریه‌اش، به تکریم و حرمت این خانه پرداخت: “ای پروردگار ما، برخی از فرزندانم را در سرزمینی غیر قابل کشت، نزدیک خانۀ گرامی تو جای دادم”.^[11]

امام علی(ع) نیز به اهمیت و احترام خانۀ کعبه اشاره فرموده و در خطبۀ قاصعه چنین می‌فرماید: “آیا نمی‌بینید که خداوند مردم جهان را از زمان حضرت آدم(ع) تا امروز به وسیله‌ی قطعه‌های سنگ آزمایش فرمود(که آیا تواضع و فرمانبری می‌کنند یا نه)، آن‌را خانۀ محترم خود قرار داد و سپس به آدم و فرزندانش دستور داد که گرد آن طواف کنند”.^[12]

3. تأمنین امنیت: بر اساس بیانات قرآن کریم، کعبه جایگاه امن و اجتماع مردم است.^[13]

در طول تاریخ هر چه دشمنان تلاش کرده‌اند که این مرکز را تخریب و تحقیر کنند، خداوند اراده آنها را بی‌اثر کرده است، داستان معروف اصحاب الفیل و سرکوب شدن ابرهه و فیل‌ها و فراری شدن آنها نشانه‌هایی از ارادۀ قادر سبحان است.

4. برگزاری مناسک حج: قرآن کریم به این مراسم باشکوه و عظمت آفرین که خود فوائد فراوان تربیتی و اقتصادی و اخلاقی و سیاسی و … دارد اشاره فرمود آن‌جا که با کلمۀ “منافع” به طور صریح فواید فراوان آن‌را گوشزد کرد: “تا شاهد منافع فراوان برای مردم شوند و در آن روزهای مشخص نام خدا را به تعظیم یاد کنند”.^[14]
5. فوائد و اهداف دیگر، که به جهت اختصار از تبیین آن صرف نظر می‌کنیم و فقط به ذکر آن بسنده می‌کنیم:

الف) ایجاد مرکز تجارت و رشد اقتصادی برای مسلمانان،

ب) جایگاهی مناسب برای رشد فرهنگی و تضارب آرا،

ج) احداث و برقراری مهم‌ترین سنگر مبارزه با شرک،

د) برقراری جایگاهی مناسب برای ارعاب دشمنان اسلام و برائت از مستکبران،

و) برقراری جایگاهی مناسب برای انسجام امّت و امام و رهبری.[15]

[1]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج ‏2، ص 283، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.

[2]. آل عمران، 96.

[3]. بقره، 125.

[4]. ابراهیم، 37.

[5]. طباطبائى، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 298 .قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[6]. همان، ج 3، ص 354.

[7]. همان، ج 6، ص 142.

[8]. “ان اوّل بیت وضع للناس للذی ببکة مبارکا و هدی للعالمین”. آل عمران،‌ 96.

[9]. “ان الله خلق الخلق … و امرهم بما یکون من امر الطاعة فی الدین و مصلحتهم امر دنیاهم فجعل فیه الاجتماع من الشرق و الغرب”. شیخ حرّ عاملی، وسائل‏الشیعة، ج 11 ، ص 14، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق.

[10]. همان، ص 15.

[11]. “ربنا انی اسکنت من ذریتی بواد غیر ذی ذرع عند بیتک المحرم”. ابراهیم، 37.

[12]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 286، خطبه 192، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.

[13]. بقره، 125.

[14]. “لیشهدوا منافع لهم و یذکروا اسم الله فی ایام معلومات”. حج، 28.

[15]. «حفظ مسجد الحرام و کعبه»، 8936؛ «دلیل مکعبی بودن ساختمان کعبه»، 32538؛ «تاریخچه تخریب کعبه و بازسازی آن»، 81801؛ «چگونگی تغییر قبله»، 33758؛ «خانه کعبه مرکز امنیت»، 74298؛ «فلسفه ساخت کعبه در مکه»، 107983.