چرا خميازه كشيدن از طرف شيطان است يعني منظورش چيست؟

پيش از رسيدن به پاسخ سؤال ذكر اين مطلب ضروري به نظر مي رسد كه يكي از مهم ترين آداب عبادت و نماز كه آثار مهمي دارد اين است كه انسان عبادت را از روي نشاط قلب و انبساط خاطر به جا بياورد و از كسالت و إدبار نفس در وقت عبادت احتراز كند. وقتي را كه براي انجام عمل عبادي مثل نماز انتخاب مي كند وقتي باشد كه نفس داراي نشاط و تازگي بوده و خسته نباشد و گرنه نتيجه مطلوب را نخواهد داشت چون عبادت غذاي روح است و اگر در حال اشتياق و آمادگي ادا شود آثار آن در قلب زودتر رسوخ نموده و قلب بهتر تصفيه مي شود.
چنان كه غذاي بدن اگر در حال سرور و بهجت ميل گردد زودتر هضم مي گردد.
دليل اين امر حديثي است از امام حسن عسكري ـ عليه السلام ـ كه مي فرمايد: «هنگامي كه قلوب نشاط دارند به آن ها امانت بسپاريد و وقتي كه گريزان اند آن ها را واگذاريد.»[1] بنابراين به هر يك از بدن و روح بايد غذاي مناسب و در شرائطي كه اشتياق به آن دارند، خورانيد و نياز آن ها را بر آورده نمود و غذاي مناسب روح انسان غذائي است كه از تصرفات شيطان محافظت شده باشد و با چنين غذاست كه نموّ معنوي و ترقي و كمال باطني به دست مي ايد و در غير اين صورت عبادت و اطاعتي كه انجام مي شود عبادتي خواهد بود كه قرآن كريم در تكذيب كفار و منافقين مي فرمايد: « وَلا يَأْتُونَ الصَّلاةَ إِلا وَهُمْ كُسَالَى وَلا يُنْفِقُونَ إِلا وَهُمْ كَارِهُونَ؛ نماز نمي گزارند جز در حال ملال و كسالت…».[2]از اين آيه شريفه استفاده مي شود كه عبادت در حال كسالت و بي حالي مذموم مي باشد.
امّا آن چه در سؤال بدان اشاره شده است مضمون حديثي است كه در باب مكروهات نماز در منابع روايي ما آمده است كه: «همانا خداوند عطسه را دوست مي دارد و خميازه را در نماز دوست نمي دارد.»[3]خميازه حالتي است كه در اثر سستي اعضاء بدن و در حال كسلي و بي حالي بر انسان عارض و بدون اختيار دهان انسان گشوده مي شود و خود اين بي حالي و كسالت معلول عواملي است كه آن ها از امور اختياري به شمار مي رود هر چند خود «خميازه» امر غير اختياري است ولي از عوارض و آثار اموري اختياري مي باشد كه شيطان مي تواند در آن تصرف كند و آن كسي كه انسان را وادار به موجبات و عوامل خميازه مي كند و كسالت، سستي، افراط در برآوردن خواسته هاي نفساني را دوست مي دارد و از همين طرق انسان را گمراه نموده و بر او مسلط مي شود تا از عبادت و طاعت خداوند باز دارد؛ شيطان است و به همين دليل از خميازه (يعني از موجبات آن) بايد پرهيز كرد.
وقتي انسان در اثر عواملي كه خميازه معلول آن است آمادگي براي عبادت نداشت محال است با حضور قلب و خضوع و خشوع خدا را پرستش كند و لذا خميازه در نماز و طواف از جمله مكروهات به شمار آمده و گفته شده انسان در حال خواب آلودگي و در حال كسالت و شرائطي كه شكم پر است مكروه است به نماز بايستد و همان طوري كه گفته شد خود خميازه غير اختياري است بنابراين پرهيز از آن و كراهت آن وجهي ندارد ولي اموري كه باعث آن مي شود در اختيار انسان است و او مي تواند از آنها خودداري نمايد تا به اين عارضه گرفتار نشود و اگر هم مبتلا شد در آن حال مكروه است به عبادت بپردازد.
روايتي كه بدان اشاره كرديم دلالت مي كند كه خميازه در نماز و درحال عبادت كراهت دارد هر چند روايات ديگري به اين مضمون در كتاب هاي روائي آمده است كه: «خميازه از شيطان و عطسه از خدا است»[4] كه اين قبيل روايات دلالت دارد بر كراهت خميازه هر چند در حال نماز نباشد به هر حال موجبات خميازه از قبيل كسلي و تنبلي، پرخوري و افراط در شهوات نفساني در روايات شديداً مورد مذمت قرار گرفته و در هر حال مذموم و ناپسند است كه شايسته است يك انسان به عنوان آن كه انسان است در مورد آن ها راه اعتدال و ميانه را در پيش گيرد. پس در نتيجه مي توان گفت كه شيطان خميازه در حال نماز را دوست مي دارد تا نمازگزار با حضور قلب نتواند نماز بخواند و عوامل اختياري آن از اموري ناشي مي شود كه خواست شيطان و هوا و هوس مي باشد.

معرفي منبع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ محمدي ري شهري، محمد، الصلاة في الكتاب و السنه، ترجمه مسعودي، ص97.

پي نوشت ها:
[1]. مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، 1403ق، ج67، ص60.
[2]. توبه / 54.
[3]. نمازي شاهرودي، علي، مستدرك سفينه البحار، قم، مؤسسه نشر الاسلامي، 1419ق، ج1، ص501.
[4]. مستدرك سفينه البحار، ج1، ص501.