براي رسيدن به پاسخ مناسب سوال مذكور، بهتر است اصول و راهكاري هاي زير به خوبي رعايت شوند:
1. اصل تدريج: همچنانكه يك صفت بد به تدريج در انسان به وجود ميآيد، براي به وجود آمدن يك صفت خوب نيز بايد به اصل تدريج توجّه كرد، شما هم بايد به تدريج در دوستان خود اثر بگذاريد و انتظار نداشته باشيد كه طرف مقابل شما يك دفعه تغيير كند. كسي كه ميخواهد اثر بگذارد بايد حوصله داشته باشد و مانند قطره آبي كه صخره را ميشكافد باشد.
2. كم كردن رفت و آمد: رفت و آمد خود را با آنها كم كنيد و در ملاقات با آنها سعي كنيد آنها را بمباران اطّلاعاتي نكنيد. و حال كه چند روز است آنها را نديدهايد، با ديدن آنها نبايد عوض آن چند روز را دربياوريد. همچنين سعي كنيد آنها به شما رجوع كنند.
3. تشويق دوستان به خودشناسي: خودشناسي نتايج ارزندهاي دارد، از جمله باعث خودسازي و خداشناسي ميشود كه ميتوانيد با ترتيب دادن گفتگوهاي صميمانه با دوستان از روحيات همديگر آگاه شويد.[1]4. معرفي الگوهاي مناسب: جوانان به لحاظ خصيصة كمالگرايي كه يك خواست دروني است به سوي همانندسازي حركت كرده و ميخواهند خود را به كساني كه مظهر كمالات اخلاقي هستند نزديك كنند. گرايش به الگوهاي برجسته باعث تنظيم افكار و تعالي روح و موجب به كار افتادن استعدادهاي راكد و ظرفيتهاي پراكندة وجود جوانان ميشود. كه شما ميتوانيد با اعتماد سازي آنها نسبت به خود، الگوهاي مطلوب را به آنها معرفي نموده و سعي كنيد بين الگوها و ضدّ الگوها تفكيك قائل شويد و آنها را شناسايي كنيد.[2]5. بيان غير مستقيم: شما در مورد هر موضوعي كه ميخواهيد با آنها سخن بگوييد ميتوانيد با دادن نامه، يا معرفي كتاب و يا هدية كتاب به هدف خود رسيده و در عين حال پدر و مادر آنها نيز حسّاس نميشوند. مثلاً اگر ميخواهيد در مورد موضوعي با آنها سخن بگوييد با نوشتن نامه يا معرّفي كتاب و يا هدية كتاب كه در همان موضوع است، آنها را هدايت كرده كه با اين عمل دوستان شما احساس حقارت نميكنند.
6. يک موضوع در يک جلسه:در هر ملاقات يا نشستي كه با دوستان داريد، طرح بيش از يك موضوع جايز نيست. زيرا اگر از همة جهات جوان را مورد انتقاد قرار دهيم او را عليه خود برانگيختهايم و نتيجهاي عايد نخواهد شد.
7. سؤال و جواب: اگر در صدد اين هستيد كه مسئلهاي را به آنها بفهمانيد، اين تفهيم در قالب سؤال و جواب باشد، مثلاً اگر ميخواهيد حكمي از احكام حجاب را بيان نماييد، اوّل از آنها سؤال كنيد كه مثلاً حدّ حجاب چه قدر است؟ در اين صورت فرد خود به خود و بدون اينكه از خود مقاومتي نشان دهد به روي اصل موضوع ميرود.[3]8. محلّ قرار :وقتي با دوستان قرار ملاقات ميگذاريد سعي كنيد، محلّ قرار در مساجد و مكانهاي مقدس باشد. اين عمل باعث ميشود كه دوستان شما با مسجد و اماكن مذهبي آشنا شده و تحت تأثير آن قرار بگيرند.
9. جنبههاي مثبت: انتقاد سازنده هميشه با بيان يكي از جنبههاي مثبت جوان آغاز شده، و با جلب اطمينان وي موضوع اصلي مورد انتقاد طرح ميشود. به اين صورت كه يكباره موضوع اصلي را نبايد بيان كرد، بلكه اوّل بايد يكي از خصوصيات بارز و خوب فرد را برجسته كرد و بعد كمكم و با آرامش موضوع مورد انتقاد، را مطرح كرد.[4]به طور مثال بگوييد: خانم يا آقاي فلاني شما نمازت را خيلي خوب ميخواني اخلاق و برخورد شما هم انصافاً عالي است، امّا اگر قرائت نمازت را يك مقدار درست كني، هيچ اشكالي ندارد يا مثلاً اخلاق شما هيچ حرفي ندارد، امّا اگر در برخوردت اين كار را هم بكني خيلي بهتر ميشود.
10. تشويق به نماز: از آن جا كه ذكر خداوند يكي از عوامل بازدارنده از گناه است و لذا شما بايد دوستانتان را تشويق به اقامة نماز كنيد، زيرا نماز باعث آرامش روح و باعث دوري از گناه ميشود. شما براي تشويق به نماز ميتوانيد نعمتهاي خداوند را براي آنها بشماريد و اين كه وظيفة يك انسان در مقابل اين همه نعمتهاي الهي چيست؟ بله وظيفة يك انسان در مقابل كسي كه اين همه نعمت به او داده غير از شكرگذاري و حمد و سپاس چيز ديگري نميتواند باشد.
11. گزينش دوستان مناسب: يكي ديگر از راههايي كه شما ميتوانيد از آن استفاده كنيد اين است كه دوستان مناسب براي آنها انتخاب و معرفي كنيد. تا تنها خودتان به طور مستقيم با آنها رابطه نداشته باشيد، بلكه خواستههاي خود را از طريق دوستان ديگر به آنها تفهيم كنيد.
12. ميزان محبّت آنها به شما دارند، يكي از نكاتي كه در ارتباط با هدايت و تبليغ دوستان بايد به آن توجه كرد، مسئلة محبّت دوستانتان به شماست. شما بايد ببينيد دوستان شما چقدر به شما محبّت دارند، زيرا محبّت باعث اطاعت و پيروي ميشود و افراد به خاطر محبّت قلبي كه به شما دارند از شما پيروي ميكنند.
13. هديه دادن: يكي از عوامل مهمي كه باعث استحكام ريشههاي دوستي ميباشد و فرد به وسيلة آن در قلوب ديگران جاي ميگيرد، مسئلة هديه است. شما ميتوانيد با هديه دادن هر چند هديه ناچيز باشد، قلب دوستانتان را به خود متمايل كنيد و سعي كنيد در هديه دادن نياز فرد را بشناسيد، چون اگر هدية شما مطابق با نياز او باشد اين هديه اثر بيشتر دارد.
14.ظرفيت رواني: در انتقاد از جوانان و دوستان بايد ظرفيت رواني آنان در نظر گرفته شود، و متناسب با ميزان حسّاسيت روحي و نوع شخصيت آنها، انتقاد نمود. و گرنه بيش از آنچه كه ميخواهيم اصلاح رفتار كنيم، ناخواسته تخريب كردهايم. [5]15.هنر شنيدن: شما اگر از دوستانتان انتقاد داريد، بايد فرصت كافي براي اظهار نظر و گفتگو براي وي در نظر گرفته و مطالب پيشنهادي دوستانتان را با استفاده از هنر خوب شنيدن مورد توجّه قرار دهيد.[6]16.انتقاد در خلوت: اگر انتقادي از دوستانتان داريد اين انتقاد را در خلوت و در غياب ديگران انجام دهيد، در غير اين صورت دوستان شما امنيت روحي خود را در معرض تهديد ميبينند و در صدد مقابله به مثل برخواهند آمد. امام صادق ـ عليه السّلام ـ ميفرمايد: «اگر انتقاد از دوستت را در حضور ديگران انجام دادي، او را خوار و ذليل كردهاي و اگر انتقاد از او را در تنهايي به عمل آوردي، او را عزّت بخشيدهاي.»[7]
معرفي منبع جهت مطالعه بيشتر:
. روش هاي کاربردي امر به معروف و نهي از منکر: با تاکيد بر زمينه هاي روانشناختي و جامعه شناختي، محمدرضا شرفي، پيام آزادي.
پي نوشت ها:
[1] . شرفي، محمّد رضا، جوان و نيروي چهارم زندگي، انتشارات سروش (صدا و سيما)، ص 71.
[2] . همان، ص 17.
[3] . همان، ص 23.
[4] . همان، ص 22.
[5] . همان، ص 22.
[6] . همان، ص 22.
[7] . همان، ص 22.