بسیج در جایگاه یک نیروی «دفاعی» هم در برگیرنده تدابیر و تصمیماتی است که برای مقاومت در مقابل حملات نظامی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، روانی و تکنولوژیکی که از جانب یک یا چند کشور متوجه نظام می شود اتخاذ می‌گردد. بسیج به عنوان یک نیروی مردمی با هدف اولیه استفاده از توان بالای مردمی در راستای دفاع از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن، در 5 آذر سال 1358 یعنی 22 روز پس از تسخیر سفارت آمریکا به وسیله دانشجویان پیرو خط امام، با فرمان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران تأسیس گردیدکه به مرور و متناسب با مقتضیات زمانی خاص و همزمان با بروز و حدوث مسائل و موضوعات گوناگون در ابعاد داخلی و خارجی طی 32 سال گذشته برای نظام، نقش ها و کارویژه ای متعددی نیز برای این نیروی مردمی تعریف و تبیین شده است. در واقع اگر چه بسیج در کنار نیروهای زمینی، دریایی، هوایی و قدس به عنوان نیروی پنجم و تأثیرگذار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی موجودیت و جایگاه قانونی خویش را با توجه به شاخص ها و ضرورت های انقلاب اسلامی ایران کسب نموده است، اما با توجه به نقش چندگانه آن در تثبیت انقلاب اسلامی و ساختارهای مربوط به آن از تنوع رفتاری و کارکردهای متفاوتی برخوردار بوده است. بطور کلی کارکردهای مختلف بسیج را می توان در دو دسته کلی کارکردهای نظامی و کارکردهای غیرنظامی جمع بندی نمود.

کارکردهای بسیج در زمینه نظامی شامل سه نقش همزمان مکمل همدیگر یعنی بازدارندگی، دفاعی و تهاجمی است. استفاده از توان و ظرفیت های بالای بسیج در جهت «بازدارندگی» شامل بکارگیری کلیه منابع و امکانات ممکن و قابل دسترس بسیج برای جلوگیری از بروز هرگونه تهدید نسبت به منافع پایدار و ملی کشور می باشد.

بسیج در جایگاه یک نیروی «دفاعی» هم در برگیرنده تدابیر و تصمیماتی است که برای مقاومت در مقابل حملات نظامی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، روانی و تکنولوژیکی که از جانب یک یا چند کشور متوجه نظام می شود اتخاذ می‌گردد.

اما نقش سوم از کارکردهای سه گانه بسیج در بعد نظامی نقش «تهاجمی» آن است. یعنی چنانچه ضرورت ایجاب نماید هر نوع عملیات تهاجمی پیشدستانه اعم از نظامی و غیرنظامی بر علیه تهدیدات متصور از سوی عوامل خارجی نسبت به منافع ملی و حیاتی کشور چه در ابعاد داخلی و چه خارجی با مشارکت فعالانه بسیج انجام می شود. در مورد کارکردهای غیرنظامی بسیج نیز می توان به نقش های نرم افزاری از جمله علمی- فرهنگی، اجتماعی- سازندگی، سیاسی- اقتصادی و اطلاعاتی- امنیتی آن اشاره نمود.

محققاً تمامی مجموعه فعالیت های بسیج از ماهیت «دفاعی» برخوردارند. برای مثال نقش فرهنگی، اطلاعاتی، سیاسی یا…بسیج هنگامی فعال تر می شوند که مشاهده شود تهدیدات خارجی یا داخلی از نوع نرم آن مانند راه اندازی جنگ های اطلاعاتی یا ایجاد اختلال در سیستم فرهنگی- ارزشی یا این قبیل موضوعات متوجه کشور باشد. بنابراین همچنان که اشاره شد بسیج در اصل یک نیروی دفاعی است و فلسفه اولیه تأسیس آن نیز بکارگیری توان بالای مردمی در جهت حفاظت از آرمان ها و دستاوردهای انقلاب و خنثی سازی تهدیدات موجود بر علیه این آرمان ها بوده است.

حال تقسیم بندی کارویژه های آن به نظامی(بازدارندگی، دفاعی، تهاجمی) و غیرنظامی(فرهنگی، اقتصادی، روانی، سیاسی و…) نه تنها ماهیت دفاعی بودن آن را دستخوش تغییر نساخته است بلکه ماهیت دفاعی بودن آن را نیز افزایش داده است. با این اوصاف می توان بیان داشت که بسیج در تدوین و تنظیم و همچنین اجرای استراتژی های دفاعی کشور از جایگاه ویژه ای برخوردار است بگونه ای که حتی رهیافت های سیاستگذاری خارجی کشور نیز تحت تأثیر بسیج و آرمان های آن می باشد. با توجه به اینکه همه مدیران نظام اعم از مدیران ارشد و میانه و پایین دست شاغل در هر نهاد و سازمانی همگی به اتفاق در بسیج مستضعفین عضویت داشته و هر یک در مقاطع مختلف چه در دوران جنگ و چه پس از آن بصورت عملیاتی در مجموعه سازمانی بسیج از طرق گوناگون چه بصورت داوطلبانه و چه از طریق سپاه پاسداران به ایفای نقش و انجام مسؤلیت پرداخته اند از این نکته نظر اجزاء سیاست و استراتژی های کلان دفاعی کشور هم که در ساختارها و مجموعه هایی مانند شورای عالی دفاع، شورای عالی امنیت ملی، ستاد فرماندهی کل قوا، وزارت دفاع و مراکز تحقیقات دفاعی استراتژیک تعیین می شود نیروهای بسیجی مشارکت گسترده ای داشته و بنوعی روح تفکر بسیجی در تدوین و اجرای طرح های دفاعی اتخاذشده در این نهادها حکمفرماست. وجود شرایط و مختصات گوناگون از جمله مشارکت همه جانبه در روند جنگ تحمیلی و بازسازی کشور و حضور و بکارگیری در همه عرصه های وجودی سبب گردیده است که بسیج در جامعه و نظام سیاسی، از مشروعیت قانونی و نقش سازمانی خاصی برخوردار باشد. در واقع بسیج در چهارچوب سپاه پاسداران همگام با سازماندهی درونی یگان ها و واحدهای خود موقعیت بوروکراتیک و سازمانی و در عین حال تأثیرگذار خود را در سیاستگذاری های دفاعی و استراتژیکی کشور تثبیت نموده است که این امر را می توان در روند مشارکت فعالانة آن در ستاد فرماندهی کل قوا، کمیته دفاعی شورای عالی امنیت ملی و بخش نظامی دفتر مقام معظم رهبری و همچنین مشارکت و همکاری های لازم در جهت مأموریت های نیروی انتظامی و ارتش مشاهده نمود.

به هر حال وظایف و نقش سازمانی و کارکردی بسیج بیان کنندة آن است که این مجموعة نظامی- ایدئولوژیک که دارای مشروعیت انقلابی و برآمده از بطن انقلاب می باشد، در جهت تامین امنیت ملی کشور و دفاع از دستاوردهای انقلاب گام بر می‌دارد که بالطبع طبیعی نیز هست که برای انجام هر چه بهتر این وظیفه باید در روندهای مختلف تصمیم‌گیری بویژه در جریان تدوین و تنطیم استراتژی های کلان دفاعی کشور قرار داشته و به عنوان یکی از طرف های تبادل نظر حضور داشته باشد.

محمدرضا اسکندری،بصیرت،دوشنبه ۰۳ آذر ۱۳۹۳