ترندنیوز مطالب مذهبی+آموزشی+سرگرمی+خبری
اگر منظور شما برپایی مراسم اجتماعی مثل سوم و هفته و چهلم در مسجد یا خانه باشد خیر چون اولا چنین مراسماتی آن زمان مرسوم نبوده ثانیا خبربرپایی چنین مراسماتی به ما نرسیده است.اما اگر مراد شما بروز ناراحتی و تاسف از دست دادن همسر عزیزشان باشد بله آنهم در حد اعلای آن که به آن می‌پردازیم.
اما قبل از پرداختن دقیق‌تر به پاسخ، ذکر برخی نکات لازم به نظر می رسد:
الف) حوادث رخ داده پس از رحلت رسول خدا صلوات الله علیه و آله به گونه ای رقم خورد که هیأت حاکمه جدید، امیرمومنان و اهل بیت علیهم السلام را در انزوای شدید سیاسی و اجتماعی قرار داد و از آنجا که خطّ فکری ایشان را تهدیدکننده جایگاه خویش می دانست، نشر هر گونه آثاری از ایشان را مانع می شد. این خط ممانعت از آثار اهل بیت علیهم السلام، هم چنان ادامه داشت؛ به طوری که در طول تاریخ، ایشان و پیروانشان را تا حدّ امکان با محدودیت مواجه کرده است. ممنوعیت نقل احادیث – که تا اوایل قرن دوم هجری ادامه داشت و از آنجا که به یک روال مرسوم تبدیل شده بود، تا بازگشت به حالت عادیّ نیازمند زمان بسیاری بود – یکی از مصادیق عملکرد دستگاه خلافت در مواجهه با اهل بیت علیهم السلام است.
طبیعتا در چنین شرایطی، نقل و شرح بسیاری از حوادث مرتبط با اهل بیت علیهم السلام، بسیار دشوار بود؛ به خصوص در مواردی که درگیری میان دو جبهه در نقاط حساس خویش قرار گرفته بود. بنابراین باید دقت داشت که دسترسی به شرح و ضبط دقیق بسیاری از مطالب مربوط به این دوران، با دشواری های زیادی مواجه است.
ب) عزاداری و اظهار غم و اندوه، امری مرتبط به عواطف و احساسات اشخاص است. از آنجا که اهل بیت علیهم السلام منبع و تمثال عطوفت و اظهار محبّت هستند، در مواقع برخورد با مصائب و اندوه ها، بیش از دیگران متاثر شده و طبیعتا بیش از دیگران به اظهار احساس می پردازند. البته باید توجه داشت که روح عظیم و وصف ناشدنی اهل بیت علیهم السلام که غرق در انوار توجه به ذات حضرت حق جلّ و علاست و لحظه به لحظه خود را در محضر الهی می بینند، در ابراز احساس و اظهار اندوه نیز، از مسیر اعتدال خارج نشده و مطابق حدود الهی عمل می کنند.
ج) شرایط خاص و حوادث ویژه پس از رحلت رسول خدا صلوات الله علیه و آله و وظیفه امیرمومنان علیه السلام در مواجهه با آن شرایط و حوادث، محدویت بسیاری را در ابراز غم و اندوه برای ایشان نسبت به شهادت حضرت فاطمه سلام الله علیها ایجاد کرده بود. از این رو حضرت با محدودیت های متعددی در ابراز و اظهار غم و اندوه جانکاه خویش مواجه بوده است.
اکنون با توجه به نکات سه گانه پیش گفته، به برخی نقل های اظهار عزا و تاثر امیرمومنان علیه السلام می پردازیم:
شیخ مفید در کتاب الامالی خویش، روایتی به نقل از شیخ صدوق، از امام سجاد علیه السلام که از پدرش امام حسین علیه السلام نقل می کند، آورده است:
… فَلَمَّا حَضَرَتْهَا الْوَفَاةُ وَصَّتْ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنْ یَتَوَلَّى أَمْرَهَا وَ یَدْفِنَهَا لَیْلًا وَ یُعَفِّیَ قَبْرَهَا فَتَوَلَّى ذَلِکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ دَفَنَهَا وَ عَفَّى مَوْضِعَ قَبْرِهَا فَلَمَّا نَفَضَ یَدَهُ مِنْ تُرَابِ الْقَبْرِ هَاجَ بِهِ الْحُزْنُ فَأَرْسَلَ دُمُوعَهُ عَلَى خَدَّیْهِ وَ حَوَّلَ وَجْهَهُ إِلَى قَبْرِ رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مِنِّی وَ السَّلَامُ عَلَیْکَ مِنِ ابْنَتِکَ وَ حَبِیبَتِکَ- وَ قُرَّةِ عَیْنِکَ وَ زَائِرَتِکَ وَ الْبَائِتَةِ فِی الثَّرَى بِبُقْعَتِکَ وَ الْمُخْتَارِ لَهَا اللَّهُ سُرْعَةَ اللَّحَاقِ بِکَ قَلَّ یَا رَسُولَ اللَّهِ عَنْ صَفِیَّتِکَ صَبْرِی وَ ضَعُفَ عَنْ سَیِّدَةِ النِّسَاءِ تَجَلُّدِی- إِلَّا أَنَّ فِی التَّأَسِّی لِی بِسُنَّتِکَ وَ الْحُزْنِ الَّذِی حَلَّ بِی بِفِرَاقِکَ مَوْضِعَ التَّعَزِّی- فَلَقَدْ وَسَّدْتُکَ فِی مَلْحُودِ قَبْرِکَ بَعْدَ أَنْ فَاضَتْ نَفْسُکَ عَلَى صَدْرِی وَ غَمَّضْتُکَ بِیَدِی وَ تَوَلَّیْتُ أَمْرَکَ بِنَفْسِی نَعَمْ وَ فِی کِتَابِ اللَّهِ أَنْعَمُ الْقَبُولِ – إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ – لَقَدِ اسْتُرْجِعَتِ الْوَدِیعَةُ وَ أُخِذَتِ الرَّهِینَةُ وَ اخْتُلِسَتِ الزَّهْرَاءُ فَمَا أَقْبَحَ الْخَضْرَاءَ وَ الْغَبْرَاءَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَمَّا حُزْنِی فَسَرْمَدٌ وَ أَمَّا لَیْلِی فَمُسَهَّدٌ- لَا یَبْرَحُ الْحُزْنُ مِنْ قَلْبِی أَوْ یَخْتَارَ اللَّهُ لِی دَارَکَ الَّتِی أَنْتَ فِیهَا مُقِیمٌ کَمَدٌ مُقَیِّحٌ وَ هَمٌّ مُهَیِّجٌ سَرْعَانَ مَا فَرَّقَ بَیْنَنَا وَ إِلَى اللَّهِ أَشْکُو- وَ سَتُنَبِّئُکَ ابْنَتُکَ بِتَضَافُرِ أُمَّتِکَ عَلَیَّ وَ عَلَى هَضْمِهَا حَقَّهَا فَاسْتَخْبِرْهَا الْحَالَ فَکَمْ مِنْ غَلِیلٍ مُعْتَلِجٍ بِصَدْرِهَا لَمْ تَجِدْ إِلَى بَثِّهِ سَبِیلًا وَ سَتَقُولُ وَ یَحْکُمُ اللَّهُ وَ هُوَ خَیْرُ الْحاکِمِینَ* سَلَامٌ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ سَلَامَ مُوَدِّعٍ لَا سَئِمٍ وَ لَا قَالٍ فَإِنْ أَنْصَرِفْ فَلَا عَنْ مَلَالَةٍ وَ إِنْ أُقِمْ فَلَا عَنْ سُوءِ ظَنٍّ بِمَا وَعَدَ اللَّهُ الصَّابِرِینَ وَ الصَّبْرُ أَیْمَنُ َ أَجْمَلُ وَ لَوْلَا غَلَبَةُ الْمُسْتَوْلِینَ عَلَیْنَا لَجَعَلْتُ الْمُقَامَ عِنْدَ قَبْرِکَ لِزَاماً وَ لَلَبِثْتُ عِنْدَهُ مَعْکُوفاً وَ لَأَعْوَلْتُ إِعْوَالَ الثَّکْلَى عَلَى جَلِیلِ الرَّزِیَّةِ فَبِعَیْنِ اللَّهِ تُدْفَنُ ابْنَتُکَ سِرّاً وَ تُهْتَضَمُ حَقَّهَا قَهْراً وَ تُمْنَعُ إِرْثَهَا جَهْراً وَ لَمْ یَطُلِ الْعَهْدُ وَ لَمْ یَخْلُ مِنْکَ الذِّکْرُ فَإِلَى اللَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ الْمُشْتَکَى وَ فِیکَ أَجْمَلُ الْعَزَاءِ- وَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْکَ وَ عَلَیْهَا وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ. (الأمالی (للمفید)، ص281-283؛ هم چنین: الامالی (للطوسی)، ص109 و 110)؛
ترجمه بخش هایی از متن روایت: (هنگامی که حضرت علی علیه السلام فاطمه زهرا را در خاک نهاد) … وقتی دست مبارک از خاک قبر بیرون آورد، اندوه و غم بر دلش هجوم آورد و سیلاب اشک بر گونه هایش جارى ساخت، سپس رو به جانب قبر رسول خدا (ص) گرداند و گفت: «اى رسول خدا از من بر تو سلام باد، و سلام باد بر تو از جانب دخترت و حبیبه ات و نور دیده ات و زائرت و کسى که در آرامگاه تو در میان خاک آرمیده است. همان کسی که خداوند زود رسیدن به تو را برایش برگزیده است. یا رسول اللَّه صبرم در فراق دختر برگزیده ات کم شده، و تاب و توانم در فراق سرور زنان به سستى گرائیده. به راستى که امانت پس گرفته شد، و گروگان دریافت گشت، و زهرا خیلى سریع از دستم ربوده شد. … و به زودى دختر تو از همدستى امّتت علیه من و غصب حقّ خودش به تو گزارش مى دهد، پس احوال را از او جویا شو، که بسى غمهاى سوزانى که در سینه داشت و راهى براى پخش آن نمى یافت، اما به زودى بازگو خواهد نمود، و البتّه خداوند داورى مى کند و او بهترین داوران است.
این نقل از شیخ مفید، عزاداری و عمق ناراحتی امیرمومنان علیه السلام را نشان می دهد. در نقل دیگری که مرحوم اربلی در کتاب کشف الغُمّه آورده است، هنگامی که خبر شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها به امیرمومنان علیه السلام می رسد، حضرت چنان از حال خود بی خود می شود که به صورت به زمین می خورد:
… فَنَادَتْ (أسماء): یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَى یَا بِنْتَ أَکْرَمَ مَنْ حَمَلَتْهُ النِّسَاءُ یَا بِنْتَ خَیْرِ مَنْ وَطِئَ الْحَصَى یَا بِنْتَ مَنْ کَانَ مِنْ رَبِّهِ قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنى قَالَ فَلَمْ تُجِبْهَا فَکَشَفَتِ الثَّوْبَ عَنْ وَجْهِهَا فَإِذَا بِهَا قَدْ فَارَقَتِ الدُّنْیَا فَوَقَعَتْ عَلَیْهَا تُقَبِّلُهَا وَ هِیَ تَقُولُ فَاطِمَةُ إِذَا قَدِمْتِ عَلَى أَبِیکِ رَسُولِ اللَّهِ ص فَأَقْرِئِیهِ عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَیْسٍ السَّلَامَ فَبَیْنَا هِیَ کَذَلِکِ دَخَلَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ فَقَالا یَا أَسْمَاءُ مَا یُنِیمُ أُمَّنَا فِی هَذِهِ السَّاعَةِ قَالَتْ یَا ابْنَیْ رَسُولِ اللَّهِ لَیْسَتْ أُمُّکُمَا نَائِمَةً قَدْ فَارَقَتِ الدُّنْیَا فَوَقَعَ عَلَیْهَا الْحَسَنُ یُقَبِّلُهَا مَرَّةً وَ یَقُولُ یَا أُمَّاهْ کَلِّمِینِی قَبْلَ أَنْ تُفَارِقَ رُوحِی بَدَنِی قَالَ وَ أَقْبَلَ الْحُسَیْنُ یُقَبِّلُ رِجْلَهَا وَ یَقُولُ یَا أُمَّاهْ أَنَا ابْنُکِ الْحُسَیْنُ کَلِّمِینِی قَبْلَ أَنْ یَنْصَدِعَ قَلْبِی فَأَمُوتَ قَالَتْ لَهُمَا أَسْمَاءُ یَا ابْنَیْ رَسُولِ اللَّهِ انْطَلِقَا إِلَى أَبِیکُمَا عَلِیٍّ فَأَخْبِرَاهُ بِمَوْتِ أُمِّکُمَا فَخَرَجَا حَتَّى إِذَا کَانَا قُرْبَ الْمَسْجِدِ رَفَعَا أَصْوَاتَهُمَا بِالْبُکَاءِ فَابْتَدَرَهُمْ جَمِیعُ الصَّحَابَةِ فَقَالُوا مَا یُبْکِیکُمَا یَا ابْنَیْ رَسُولِ اللَّهِ لَا أَبْکَى اللَّهُ أَعْیُنَکُمَا لَعَلَّکُمَا نَظَرْتُمَا إِلَى مَوْقِفِ جَدِّکُمَا ص فَبَکَیْتُمَا شَوْقاً إِلَیْهِ فَقَالا لَا أَ وَ لَیْسَ قَدْ مَاتَتْ أُمُّنَا فَاطِمَةُ ص قَالَ فَوَقَعَ عَلِیٌّ عَلَى وَجْهِهِ یَقُولُ بِمَنِ الْعَزَاءُ یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ کُنْتُ بِکِ أَتَعَزَّى فَفِیمَ الْعَزَاءُ مِنْ بَعْدِکِ ثُمَّ قَالَ
لِکُلِّ اجْتِمَاعٍ مِنْ خَلِیلَیْنِ فُرْقَةٌ وَ کُلٌّ الَّذِی دُونَ الْفِرَاقِ قَلِیلٌ
وَ إِنَّ افْتِقَادِی فَاطِمَا بَعْدَ أَحْمَدَ دَلِیلٌ عَلَى أَنْ لَا یَدُومَ خَلِیلٌ
(کشف الغمة فی معرفة الأئمة (ط – القدیمة)، ج 1، ص500-501)
ابن شهرآشوب نیز در کتاب مناقب خود عبارات بسیار جانسوزی را در اظهار عزای امیرمومنان علیه السلام در شهادت حضرت فاطمه سلام الله علیها نقل کرده است. این نقل نیز مشابه نقل پیشین، مشتمل بر ابیاتی از امام علی علیه السلام است که عمق غم و اندوه حضرت را بیان می دارد:
وَ رُوِیَ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ عِنْدَ دَفْنِهَا ع السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ عَنِّی وَ عَنِ ابْنَتِکَ النَّازِلَةِ فِی جِوَارِکَ وَ السَّرِیعَةِ اللَّحَاقِ بِکَ قَلَّ عَنْ صَفِیَّتِکَ صَبْرِی وَ رَقَّ فِیهَا تَجَلُّدِی إِلَّا أَنَّ فِی التَّأَسِّی بِعَظِیمِ فُرْقَتِکَ وَ فَادِحِ مُصِیبَتِکَ مَوْضِعَ تَعَزٍّ فَلَقَدْ وَسَّدْتُکَ فِی مَلْحُودِ قَبْرِکَ وَ فَاضَتْ بَیْنَ نَحْرِی وَ صَدْرِی نَفْسُکَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ فَلَقَدِ اسْتُرْجِعَتِ الْوَدِیعَةُ وَ أُخِذَتِ الرَّهِینَةُ أَمَّا حُزْنِی فَسَرْمَدٌ وَ أَمَّا لَیْلِی فَمُسَهَّدٌ إِلَى أَنْ یَخْتَارَ اللَّهُ لِی دَارَکَ الَّتِی أَنْتَ بِهَا مُقِیمٌ (حزن بی نهایت و اندوه من بی پایان است، تا هنگامی که خداوند مرا به محل که تو را اقامت داده است منتقل کند.) وَ یَنْقُلُنِی مِنَ الْإِکْدَارِ وَ التَّأْثِیمِ وَ سَتُنَبِّئُکَ ابْنَتُکَ فَأَحْفِهَا السُّؤَالَ وَ اسْتَخْبِرْهَا الْحَالَ هَذَا وَ لَمْ یَطُلِ الْعَهْدُ وَ لَمْ یَخْلُقِ الذِّکْرُ وَ السَّلَامُ عَلَیْکُمَا سَلَامَ مُوَدِّعٍ لَا قَالٍ وَ لَا سَئِمٍ فَإِنْ أَنْصَرِفْ فَلَا عَنْ مَلَالَةٍ وَ إِنْ أُقِمْ فَلَا عَنْ سُوءِ ظَنٍّ بِمَا وَعَدَ اللَّهُ الصَّابِرِینَ
وَ رُوِیَ أَنَّهُ لَمَّا صَارَ بِهَا إِلَى الْقَبْرِ الْمُبَارَکِ خَرَجَتْ یَدٌ فَتَنَاوَلَهَا وَ انْصَرَفَ
عَبْدُ الرَّحْمَنِ الْهَمْدَانِیُّ وَ حُمَیْدٌ الطَّوِیلُ أَنَّهُ ع أَنْشَأَ عَلَى شَفِیرِ قَبْرِهَا
ذَکَرْتُ أَبَا وُدِّی فَبِتُّ کَأَنَّنِی بِرَدِّ الْهُمُومِ الْمَاضِیَاتِ وَکِیلٌ
لِکُلِّ اجْتِمَاعِ مِنْ خَلِیلَیْنِ فُرْقَةٌ وَ کُلُّ الَّذِی دُونَ الْفِرَاقِ قَلِیلٌ
وَ إِنَّ افْتِقَادِی فَاطِمَ بَعْدَ أَحْمَدٍ دَلِیلٌ عَلَى أَنْ لَا یَدُومَ خَلِیلٌ
فَأَجَابَ هَاتِفٌ
یُرِیدُ الْفَتَى أَنْ لَا یَدُومَ خَلِیلُهُ وَ لَیْسَ لَهُ إِلَّا الْمَمَاتُ سَبِیلٌ
فَلَا بُدَّ مِنْ مَوْتٍ وَ لَا بُدَّ مِنْ بِلًى وَ إِنَّ بَقَائِی بَعْدَکُمْ لَقَلِیلٌ
إِذِ انْقَطَعَتْ یَوْماً مِنَ الْعَیْشِ مُدَّتِی وَ إِنَّ بُکَاءَ الْبَاکِیَاتِ قَلِیلٌ
سَتُعْرِضُ عَنْ ذِکْرِی وَ تَنْسَى مَوَدَّتِی وَ یَحْدُثُ بَعْدِی لِلْخَلِیلِ بَدِیلٌ
(مناقب آل أبی طالب علیهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج 3، ص364 و 365).
اما قبل از پرداختن دقیق‌تر به پاسخ، ذکر برخی نکات لازم به نظر می رسد:
الف) حوادث رخ داده پس از رحلت رسول خدا صلوات الله علیه و آله به گونه ای رقم خورد که هیأت حاکمه جدید، امیرمومنان و اهل بیت علیهم السلام را در انزوای شدید سیاسی و اجتماعی قرار داد و از آنجا که خطّ فکری ایشان را تهدیدکننده جایگاه خویش می دانست، نشر هر گونه آثاری از ایشان را مانع می شد. این خط ممانعت از آثار اهل بیت علیهم السلام، هم چنان ادامه داشت؛ به طوری که در طول تاریخ، ایشان و پیروانشان را تا حدّ امکان با محدودیت مواجه کرده است. ممنوعیت نقل احادیث – که تا اوایل قرن دوم هجری ادامه داشت و از آنجا که به یک روال مرسوم تبدیل شده بود، تا بازگشت به حالت عادیّ نیازمند زمان بسیاری بود – یکی از مصادیق عملکرد دستگاه خلافت در مواجهه با اهل بیت علیهم السلام است.
طبیعتا در چنین شرایطی، نقل و شرح بسیاری از حوادث مرتبط با اهل بیت علیهم السلام، بسیار دشوار بود؛ به خصوص در مواردی که درگیری میان دو جبهه در نقاط حساس خویش قرار گرفته بود. بنابراین باید دقت داشت که دسترسی به شرح و ضبط دقیق بسیاری از مطالب مربوط به این دوران، با دشواری های زیادی مواجه است.
ب) عزاداری و اظهار غم و اندوه، امری مرتبط به عواطف و احساسات اشخاص است. از آنجا که اهل بیت علیهم السلام منبع و تمثال عطوفت و اظهار محبّت هستند، در مواقع برخورد با مصائب و اندوه ها، بیش از دیگران متاثر شده و طبیعتا بیش از دیگران به اظهار احساس می پردازند. البته باید توجه داشت که روح عظیم و وصف ناشدنی اهل بیت علیهم السلام که غرق در انوار توجه به ذات حضرت حق جلّ و علاست و لحظه به لحظه خود را در محضر الهی می بینند، در ابراز احساس و اظهار اندوه نیز، از مسیر اعتدال خارج نشده و مطابق حدود الهی عمل می کنند.
ج) شرایط خاص و حوادث ویژه پس از رحلت رسول خدا صلوات الله علیه و آله و وظیفه امیرمومنان علیه السلام در مواجهه با آن شرایط و حوادث، محدویت بسیاری را در ابراز غم و اندوه برای ایشان نسبت به شهادت حضرت فاطمه سلام الله علیها ایجاد کرده بود. از این رو حضرت با محدودیت های متعددی در ابراز و اظهار غم و اندوه جانکاه خویش مواجه بوده است.
اکنون با توجه به نکات سه گانه پیش گفته، به برخی نقل های اظهار عزا و تاثر امیرمومنان علیه السلام می پردازیم:
شیخ مفید در کتاب الامالی خویش، روایتی به نقل از شیخ صدوق، از امام سجاد علیه السلام که از پدرش امام حسین علیه السلام نقل می کند، آورده است:
… فَلَمَّا حَضَرَتْهَا الْوَفَاةُ وَصَّتْ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنْ یَتَوَلَّى أَمْرَهَا وَ یَدْفِنَهَا لَیْلًا وَ یُعَفِّیَ قَبْرَهَا فَتَوَلَّى ذَلِکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ دَفَنَهَا وَ عَفَّى مَوْضِعَ قَبْرِهَا فَلَمَّا نَفَضَ یَدَهُ مِنْ تُرَابِ الْقَبْرِ هَاجَ بِهِ الْحُزْنُ فَأَرْسَلَ دُمُوعَهُ عَلَى خَدَّیْهِ وَ حَوَّلَ وَجْهَهُ إِلَى قَبْرِ رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مِنِّی وَ السَّلَامُ عَلَیْکَ مِنِ ابْنَتِکَ وَ حَبِیبَتِکَ- وَ قُرَّةِ عَیْنِکَ وَ زَائِرَتِکَ وَ الْبَائِتَةِ فِی الثَّرَى بِبُقْعَتِکَ وَ الْمُخْتَارِ لَهَا اللَّهُ سُرْعَةَ اللَّحَاقِ بِکَ قَلَّ یَا رَسُولَ اللَّهِ عَنْ صَفِیَّتِکَ صَبْرِی وَ ضَعُفَ عَنْ سَیِّدَةِ النِّسَاءِ تَجَلُّدِی- إِلَّا أَنَّ فِی التَّأَسِّی لِی بِسُنَّتِکَ وَ الْحُزْنِ الَّذِی حَلَّ بِی بِفِرَاقِکَ مَوْضِعَ التَّعَزِّی- فَلَقَدْ وَسَّدْتُکَ فِی مَلْحُودِ قَبْرِکَ بَعْدَ أَنْ فَاضَتْ نَفْسُکَ عَلَى صَدْرِی وَ غَمَّضْتُکَ بِیَدِی وَ تَوَلَّیْتُ أَمْرَکَ بِنَفْسِی نَعَمْ وَ فِی کِتَابِ اللَّهِ أَنْعَمُ الْقَبُولِ – إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ – لَقَدِ اسْتُرْجِعَتِ الْوَدِیعَةُ وَ أُخِذَتِ الرَّهِینَةُ وَ اخْتُلِسَتِ الزَّهْرَاءُ فَمَا أَقْبَحَ الْخَضْرَاءَ وَ الْغَبْرَاءَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَمَّا حُزْنِی فَسَرْمَدٌ وَ أَمَّا لَیْلِی فَمُسَهَّدٌ- لَا یَبْرَحُ الْحُزْنُ مِنْ قَلْبِی أَوْ یَخْتَارَ اللَّهُ لِی دَارَکَ الَّتِی أَنْتَ فِیهَا مُقِیمٌ کَمَدٌ مُقَیِّحٌ وَ هَمٌّ مُهَیِّجٌ سَرْعَانَ مَا فَرَّقَ بَیْنَنَا وَ إِلَى اللَّهِ أَشْکُو- وَ سَتُنَبِّئُکَ ابْنَتُکَ بِتَضَافُرِ أُمَّتِکَ عَلَیَّ وَ عَلَى هَضْمِهَا حَقَّهَا فَاسْتَخْبِرْهَا الْحَالَ فَکَمْ مِنْ غَلِیلٍ مُعْتَلِجٍ بِصَدْرِهَا لَمْ تَجِدْ إِلَى بَثِّهِ سَبِیلًا وَ سَتَقُولُ وَ یَحْکُمُ اللَّهُ وَ هُوَ خَیْرُ الْحاکِمِینَ* سَلَامٌ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ سَلَامَ مُوَدِّعٍ لَا سَئِمٍ وَ لَا قَالٍ فَإِنْ أَنْصَرِفْ فَلَا عَنْ مَلَالَةٍ وَ إِنْ أُقِمْ فَلَا عَنْ سُوءِ ظَنٍّ بِمَا وَعَدَ اللَّهُ الصَّابِرِینَ وَ الصَّبْرُ أَیْمَنُ َ أَجْمَلُ وَ لَوْلَا غَلَبَةُ الْمُسْتَوْلِینَ عَلَیْنَا لَجَعَلْتُ الْمُقَامَ عِنْدَ قَبْرِکَ لِزَاماً وَ لَلَبِثْتُ عِنْدَهُ مَعْکُوفاً وَ لَأَعْوَلْتُ إِعْوَالَ الثَّکْلَى عَلَى جَلِیلِ الرَّزِیَّةِ فَبِعَیْنِ اللَّهِ تُدْفَنُ ابْنَتُکَ سِرّاً وَ تُهْتَضَمُ حَقَّهَا قَهْراً وَ تُمْنَعُ إِرْثَهَا جَهْراً وَ لَمْ یَطُلِ الْعَهْدُ وَ لَمْ یَخْلُ مِنْکَ الذِّکْرُ فَإِلَى اللَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ الْمُشْتَکَى وَ فِیکَ أَجْمَلُ الْعَزَاءِ- وَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْکَ وَ عَلَیْهَا وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ. (الأمالی (للمفید)، ص281-283؛ هم چنین: الامالی (للطوسی)، ص109 و 110)؛
ترجمه بخش هایی از متن روایت: (هنگامی که حضرت علی علیه السلام فاطمه زهرا را در خاک نهاد) … وقتی دست مبارک از خاک قبر بیرون آورد، اندوه و غم بر دلش هجوم آورد و سیلاب اشک بر گونه هایش جارى ساخت، سپس رو به جانب قبر رسول خدا (ص) گرداند و گفت: «اى رسول خدا از من بر تو سلام باد، و سلام باد بر تو از جانب دخترت و حبیبه ات و نور دیده ات و زائرت و کسى که در آرامگاه تو در میان خاک آرمیده است. همان کسی که خداوند زود رسیدن به تو را برایش برگزیده است. یا رسول اللَّه صبرم در فراق دختر برگزیده ات کم شده، و تاب و توانم در فراق سرور زنان به سستى گرائیده. به راستى که امانت پس گرفته شد، و گروگان دریافت گشت، و زهرا خیلى سریع از دستم ربوده شد. … و به زودى دختر تو از همدستى امّتت علیه من و غصب حقّ خودش به تو گزارش مى دهد، پس احوال را از او جویا شو، که بسى غمهاى سوزانى که در سینه داشت و راهى براى پخش آن نمى یافت، اما به زودى بازگو خواهد نمود، و البتّه خداوند داورى مى کند و او بهترین داوران است.
این نقل از شیخ مفید، عزاداری و عمق ناراحتی امیرمومنان علیه السلام را نشان می دهد. در نقل دیگری که مرحوم اربلی در کتاب کشف الغُمّه آورده است، هنگامی که خبر شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها به امیرمومنان علیه السلام می رسد، حضرت چنان از حال خود بی خود می شود که به صورت به زمین می خورد:
… فَنَادَتْ (أسماء): یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَى یَا بِنْتَ أَکْرَمَ مَنْ حَمَلَتْهُ النِّسَاءُ یَا بِنْتَ خَیْرِ مَنْ وَطِئَ الْحَصَى یَا بِنْتَ مَنْ کَانَ مِنْ رَبِّهِ قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنى قَالَ فَلَمْ تُجِبْهَا فَکَشَفَتِ الثَّوْبَ عَنْ وَجْهِهَا فَإِذَا بِهَا قَدْ فَارَقَتِ الدُّنْیَا فَوَقَعَتْ عَلَیْهَا تُقَبِّلُهَا وَ هِیَ تَقُولُ فَاطِمَةُ إِذَا قَدِمْتِ عَلَى أَبِیکِ رَسُولِ اللَّهِ ص فَأَقْرِئِیهِ عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَیْسٍ السَّلَامَ فَبَیْنَا هِیَ کَذَلِکِ دَخَلَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ فَقَالا یَا أَسْمَاءُ مَا یُنِیمُ أُمَّنَا فِی هَذِهِ السَّاعَةِ قَالَتْ یَا ابْنَیْ رَسُولِ اللَّهِ لَیْسَتْ أُمُّکُمَا نَائِمَةً قَدْ فَارَقَتِ الدُّنْیَا فَوَقَعَ عَلَیْهَا الْحَسَنُ یُقَبِّلُهَا مَرَّةً وَ یَقُولُ یَا أُمَّاهْ کَلِّمِینِی قَبْلَ أَنْ تُفَارِقَ رُوحِی بَدَنِی قَالَ وَ أَقْبَلَ الْحُسَیْنُ یُقَبِّلُ رِجْلَهَا وَ یَقُولُ یَا أُمَّاهْ أَنَا ابْنُکِ الْحُسَیْنُ کَلِّمِینِی قَبْلَ أَنْ یَنْصَدِعَ قَلْبِی فَأَمُوتَ قَالَتْ لَهُمَا أَسْمَاءُ یَا ابْنَیْ رَسُولِ اللَّهِ انْطَلِقَا إِلَى أَبِیکُمَا عَلِیٍّ فَأَخْبِرَاهُ بِمَوْتِ أُمِّکُمَا فَخَرَجَا حَتَّى إِذَا کَانَا قُرْبَ الْمَسْجِدِ رَفَعَا أَصْوَاتَهُمَا بِالْبُکَاءِ فَابْتَدَرَهُمْ جَمِیعُ الصَّحَابَةِ فَقَالُوا مَا یُبْکِیکُمَا یَا ابْنَیْ رَسُولِ اللَّهِ لَا أَبْکَى اللَّهُ أَعْیُنَکُمَا لَعَلَّکُمَا نَظَرْتُمَا إِلَى مَوْقِفِ جَدِّکُمَا ص فَبَکَیْتُمَا شَوْقاً إِلَیْهِ فَقَالا لَا أَ وَ لَیْسَ قَدْ مَاتَتْ أُمُّنَا فَاطِمَةُ ص قَالَ فَوَقَعَ عَلِیٌّ عَلَى وَجْهِهِ یَقُولُ بِمَنِ الْعَزَاءُ یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ کُنْتُ بِکِ أَتَعَزَّى فَفِیمَ الْعَزَاءُ مِنْ بَعْدِکِ ثُمَّ قَالَ
لِکُلِّ اجْتِمَاعٍ مِنْ خَلِیلَیْنِ فُرْقَةٌ وَ کُلٌّ الَّذِی دُونَ الْفِرَاقِ قَلِیلٌ
وَ إِنَّ افْتِقَادِی فَاطِمَا بَعْدَ أَحْمَدَ دَلِیلٌ عَلَى أَنْ لَا یَدُومَ خَلِیلٌ
(کشف الغمة فی معرفة الأئمة (ط – القدیمة)، ج 1، ص500-501)
ابن شهرآشوب نیز در کتاب مناقب خود عبارات بسیار جانسوزی را در اظهار عزای امیرمومنان علیه السلام در شهادت حضرت فاطمه سلام الله علیها نقل کرده است. این نقل نیز مشابه نقل پیشین، مشتمل بر ابیاتی از امام علی علیه السلام است که عمق غم و اندوه حضرت را بیان می دارد:
وَ رُوِیَ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ عِنْدَ دَفْنِهَا ع السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ عَنِّی وَ عَنِ ابْنَتِکَ النَّازِلَةِ فِی جِوَارِکَ وَ السَّرِیعَةِ اللَّحَاقِ بِکَ قَلَّ عَنْ صَفِیَّتِکَ صَبْرِی وَ رَقَّ فِیهَا تَجَلُّدِی إِلَّا أَنَّ فِی التَّأَسِّی بِعَظِیمِ فُرْقَتِکَ وَ فَادِحِ مُصِیبَتِکَ مَوْضِعَ تَعَزٍّ فَلَقَدْ وَسَّدْتُکَ فِی مَلْحُودِ قَبْرِکَ وَ فَاضَتْ بَیْنَ نَحْرِی وَ صَدْرِی نَفْسُکَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ فَلَقَدِ اسْتُرْجِعَتِ الْوَدِیعَةُ وَ أُخِذَتِ الرَّهِینَةُ أَمَّا حُزْنِی فَسَرْمَدٌ وَ أَمَّا لَیْلِی فَمُسَهَّدٌ إِلَى أَنْ یَخْتَارَ اللَّهُ لِی دَارَکَ الَّتِی أَنْتَ بِهَا مُقِیمٌ (حزن بی نهایت و اندوه من بی پایان است، تا هنگامی که خداوند مرا به محل که تو را اقامت داده است منتقل کند.) وَ یَنْقُلُنِی مِنَ الْإِکْدَارِ وَ التَّأْثِیمِ وَ سَتُنَبِّئُکَ ابْنَتُکَ فَأَحْفِهَا السُّؤَالَ وَ اسْتَخْبِرْهَا الْحَالَ هَذَا وَ لَمْ یَطُلِ الْعَهْدُ وَ لَمْ یَخْلُقِ الذِّکْرُ وَ السَّلَامُ عَلَیْکُمَا سَلَامَ مُوَدِّعٍ لَا قَالٍ وَ لَا سَئِمٍ فَإِنْ أَنْصَرِفْ فَلَا عَنْ مَلَالَةٍ وَ إِنْ أُقِمْ فَلَا عَنْ سُوءِ ظَنٍّ بِمَا وَعَدَ اللَّهُ الصَّابِرِینَ
وَ رُوِیَ أَنَّهُ لَمَّا صَارَ بِهَا إِلَى الْقَبْرِ الْمُبَارَکِ خَرَجَتْ یَدٌ فَتَنَاوَلَهَا وَ انْصَرَفَ
عَبْدُ الرَّحْمَنِ الْهَمْدَانِیُّ وَ حُمَیْدٌ الطَّوِیلُ أَنَّهُ ع أَنْشَأَ عَلَى شَفِیرِ قَبْرِهَا
ذَکَرْتُ أَبَا وُدِّی فَبِتُّ کَأَنَّنِی بِرَدِّ الْهُمُومِ الْمَاضِیَاتِ وَکِیلٌ
لِکُلِّ اجْتِمَاعِ مِنْ خَلِیلَیْنِ فُرْقَةٌ وَ کُلُّ الَّذِی دُونَ الْفِرَاقِ قَلِیلٌ
وَ إِنَّ افْتِقَادِی فَاطِمَ بَعْدَ أَحْمَدٍ دَلِیلٌ عَلَى أَنْ لَا یَدُومَ خَلِیلٌ
فَأَجَابَ هَاتِفٌ
یُرِیدُ الْفَتَى أَنْ لَا یَدُومَ خَلِیلُهُ وَ لَیْسَ لَهُ إِلَّا الْمَمَاتُ سَبِیلٌ
فَلَا بُدَّ مِنْ مَوْتٍ وَ لَا بُدَّ مِنْ بِلًى وَ إِنَّ بَقَائِی بَعْدَکُمْ لَقَلِیلٌ
إِذِ انْقَطَعَتْ یَوْماً مِنَ الْعَیْشِ مُدَّتِی وَ إِنَّ بُکَاءَ الْبَاکِیَاتِ قَلِیلٌ
سَتُعْرِضُ عَنْ ذِکْرِی وَ تَنْسَى مَوَدَّتِی وَ یَحْدُثُ بَعْدِی لِلْخَلِیلِ بَدِیلٌ
(مناقب آل أبی طالب علیهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج 3، ص364 و 365).
