ترندنیوز مطالب مذهبی+آموزشی+سرگرمی+خبری
با مطالعه تاریخ و عبرت آموزی از تاریخ نه تنها زمان حال را از دست نمی دهیم که از گذشته و فراز و نشیب های تاریخ پند و اندز و تجربه می آموزیم . تاریخ چون آینه یی است که گذشته را در برابر چشمان نسل بعدی منعکس می کند.ما تاریخ می خوانیم که از تجربیات گذشتگان عبرت بگیریم. اسلام نیز به عنوان یک مکتب جهانی و آسمانی، بر بررسی و پژوهش در تاریخ تاکید می‌ورزد و با بیانات گوناگون برای معرفتِ تاریخی و دانش تاریخ، جایگاهی والا قائل می‌شود: قل سیروا فی الأرض ثم انظروا کیف کان عاقبة المکذبین [1] . قل سیروا فی الأرض فانظروا کیف کان عاقبة المجرمین [2] .
قل سیروا فی الأرض فانظروا کیف بدأ الخلق ثم الله ینشئ النشأة الآخرة [3] إن الله على کل شیء قدیر [4] .
قل سیروا فی الأرض فانظروا کیف کان عاقبة الذین من قبل کان أکثرهم مشرکین [5] .
امام علی(ع) در نامه‌ای به فرزندش امام حسن(ع) می‌فرمایند: پسرم، اگرچه من به اندازه‌ی همه‌ی آنان که پیش از من بوده‌اند، نزیسته‌ام، اما چندان در کارهایشان نگریسته‌ام که هم چون آنان شده‌ام بلکه چندان بر امورشان آگاهی یافته‌ام که گویی با اولین آنها تا آخرین‌شان زندگی کرده‌ام. پس در این سیر و تامل، کردار پاکیزه را از آلوده بازشناخته و سود را از زیان دریافته‌ام. [6] [1] . انعام: 11.
[2] . نمل: 69.
[3] . علامه طباطبایی در تفسیر المیزان (ج16، ص118) در توضیح این کلمه می‌فرمایند: «محصل المعنى : أن النشأة الآخرة هی نشأة یعذب الله فیها من یشاء وهم المجرمون ویرحم من یشاء وهم غیرهم والیه تردون فلا یحکم فیکم غیره» . ولی شاید بتوان گفت: مراد نسل جدید انسان‌ها می‌باشد.
[4] . عنکبوت: 20.
[5] . روم: 42.
[6] . نهج البلاغه، نامه.
توضیح بیشتر :
اهمیت و فایده تاریخ:
انسان تاریخ را آیینه ای می بیند که تصویر هزاران سال سرگذشت پرکشاکش حیات، اندیشه و تحول را به او نشان می دهد. او می کوشد از تاریخ، حال، یا جامعه و فرهنگ و سیاست دیروز، معیارهایی بجوید برای احوال و اعمال امروز. همین معنی یعنی پند و عبرت از تاریخ گذشته مشهورترین هدف و فایده ای است که مورخان اسلامی به تبع آیات قرآنی برای تاریخ برشمرده اند. زیرا از مضمون تعدادی از آیات قرآنی پیداست که مراد اشاره به بعثت انبیاء (ع) و سرگذشت آدمیان و اعمال امتها و علل سقوط آنها، تشویق انسان به تحصیل تجربه و عبرت آموزی برای تهذیب اخلاق و جستن راه هدایت است. آیاتی چون آل عمران/۱۴۰، هود/۱۰۰ و ۱۲۰ از آن جمله اند .
فلسفه تاریخ
فلسفه تاریخ در حقیقت آشنایی با قواعد حاکم بر جامعه انسانی و تاریخ است. شهید مطهری ـ رحمه الله علیه ـ در تعریف فلسفه تاریخ می‌نویسد: «علم به قوانینِ شدن، و صیرورت و تحول جامعه‌ها «فلسفه تاریخ» نام دارد».(مرتضی مطهری، فلسفه تاریخ، ج4، چاپ اول، تهران، صدرا، 1383، ص106.) آیت الله سبحانی می‌نویسد: «آشنایی با قوانین کلی حاکم بر تاریخ و جامعه «فلسفه تاریخ» است».(جعفر سبحانی، فلسفه تاریخ، چاپ اول قم، مؤسسه مکتب اسلام، 1376، ص 5) «به عبارت دیگر فلسفه تاریخ علت و معلول‌ها را در وقایع تاریخی کشف کرده و ارتباط و پیوند وقایع را جستجو می‌نماید. و سرانجام، هر نوع کاوش و جستجویی که دست اندرکار یافتن قوانین عمومی تکامل جامعه‌های انسانی هست فلسفه تاریخ نامیده می‌شود.»( همان، ص 7 و 6.) بنابراین فلسفه تاریخ در حقیقت علم به تحولات جوامع و قوانین حاکم بر مسیر تحولات و تکامل‌ها است. شهید مطهری می‌نویسد: «فلسفه تاریخ در اسلام، فلسفه مجاهدت و فلسفه مبارزه میان حقیقت و بطلان است».(مرتضی مطهری، پیشین ص 106.)
پایه‌گذاری این علم توسط یکی از علمای اسلامی در قرن هشتم بوده است. «کسی که این علم را پایه‌گذاری نمود دانشمند معروف اسلامی عبدالرحمن بن خلدون (متوفای 808 ه.) است. پس از وی این علم از طرف دانشمندان مغرب زمین پیگیری شده و به صورت علم خاص مدون گردیده است».( جعفر سبحانی، پیشین، ص 5.)
انواع روشهای تاریخ نگاری اسلامی
روش روایی
در روش روایی روایات مختلف درباره یک حادثه و واقعه تاریخی با درج اسناد در کتاب تاریخ آورده می‌شود. روش روایی تاریخ نگاری از همان اوایل تاریخ اسلام آغاز گردید. زمانی که می‌خواستند سیره و احکام پیامبر را بنویسند تاریخ نگاران روایات مختلف را ضبط کردند بدون آنکه در آن دخل و تصرفی داشته باشند. بنابر این روایان و اخباران اولین مورخان عصر اسلامی محسوب می‌شوند که روایاتی متناسب با موضوع مورد بحث گرد آورند.
از اولین گروه محدثانی که به سیره پیامبر پرداختند، روایات آنرا گرد آوردند و نوشتند و آثارشان طیعه تاریخ نگاری روایی به شمار می‌رود می‌توان به «ابان‌بن‌عثمان ، عروﺓبن‌زبیر، شرحبیل‌بن‌سعد و محمد‌بن‌مسلم زهری» اشاره کرد که بنیان گذاران مکتب تاریخ نگاری مدینه و هم آغاز کنندگان روش روایی به شمار می‌روند. اما برجسته‌ترین نماینده روش تاریخ نگاری روایی ، محمد بن جریرطبری است. روش تاریخ نگاری روایی بیشتر در آثار مورخان دوره اسلامی به چشم می‌خورد در واقع آنها باور نداشتند که یکی از وظایف آنها در تاریخ نگاری علاوه بر روایت بررسی و تحلیل عقلانی انها نیز هست.
روش ترکیبی
مراد از روش ترکیبی آن است که مورخ به جای ذکر روایات مختلف از راه مقایسه و ترکیب و ایجاد سازگاری میان آنها واقعه مذکور را طی یک روایت توضیح دهد. در حقیقت روش ترکیبی مربوط به دوره تالیف تاریخی است. البته کار مورخ در روش ترکیبی بسیار مشکل است و مورخ باید بر مسائل تاریخی احاطه داشته باشد تا بتواند از ترکیب روایات به حقیقت و واقعیت نزدیک گردد. و این باعث می‌شود تا بعضی روایات حذف گردند.
آغاز این روش تاریخ نگاری مشخص نیست اما در سال 279 هجری کتاب فتوح البلدان بلاذری به این روش نگاشته شده است. از دیگر کتابهایی که به روش ترکیبی نگاشته شده می‌توان به «اخبار الطوال دینوری ( 282 هجری )، تاریخ یعقوبی ، تاریخ دمشق ابن قلانسی ، المنتظم ابن جوزی ، تاریخ الکامل ابن اثیر و تاریخ طبرستان ابن اسفندیار» اشاره کرد.
روش تحلیلی
در این روش مورخ در کنار نقل روایات غالباً ترکیبی ، به تحلیل ، تبیین و بررسی علل و نتایج آن می‌پردازد. اگر چه در تاریخ نگاری اسلامی نمی‌توان تاریخی تحلیلی که کاملا مصداق این تعریف باشد پیدا کرد اما بعضی تواریخ را می‌توان یافت که دیدگاه‌های تحلیلی در آنها دیده می‌شود. از جمله آثاری که می‌توان در زمره آثار تحلیلی قرار داد می‌توان به «تجارب الامم ابو علی مسکویه»اشاره کرد. آنچه کتاب تجارب الامم را ممتاز کرده دیدگاه مسکویه نسبت به تاریخ و هدف از آن و نیز روش استدلال و نگرش فلسفی اوست.(برای مطالعه بیشتر رک: تاریخ نگاری در ایران : جمعی از نویسندگان ، ترجمه یعقوب آژند، نشر گستره؛ تاریخ نگاری در اسلام : سید صادق سجادی ، انتشارات سمت)
مکاتب تاریخ نگاری اسلام
اصلی ترین و معتبر ترین منبع قرآن کریم می باشد؛پس از قرآن دومین منبع روایات می باشد، مکاتب تاریخ نگاری ابتدا از مدینه شروع شد و در ادامه مکتب عراق(کوفه)، شام، خراسان و .. به وجود آمد.
شما باید زیر نظر کسی که آشنایی با تاریخ و مورخان دارد و در زمینه دلخواه خودتان یک سیر مطالعاتی را طی نموده و آگاهی هایتان را بالا ببرید. در ادامه با توجه به آن اطلاعاتی که در مطالعات خود کسب نموده اید، اصول و مبنای صحیح را انتخاب کرده و در زندگی به کار ببندید. بزرگ ترین درس تاریخ عبرت از آن می باشد. که در سایه اهتمام و مواظبت نسبت به اعمال و رفتار و گفتار انسان درست می شود.
در اینکه چه نوع تاریخی خوب است مطالعه شود به نظر در اولویت ما مسلمانان می توان این اولویتها را برشمرد:
1. تاریخ پیامبر(ص)
2. تاریخ امامان
3. تاریخ تشیع
4. تاریخ تسنن
5. تاریخ ایران باستان
6. تاریخ ایران اسلامی
7. تاریخ دولتها و حکومت ها
—–
در باره مطالعه تاریخ اسلام و تاریخ پیامبر اسلام به منابع زیر مراجعه نمایید .
1ـ تاریخ پیامبر اسلام(ص) دکتر آیتی
2ـ فروغ ابدیت, آیت اللّه سبحانی
3ـ تاریخ تحلیلی اسلام, جعفریان
4ـ تاریخ تحلیلی اسلام, شهیدی
5ـ تاریخ اسلام, صادق آدینه وند
——
درباره تاریخ تشیع در ایران می توانید به این کتاب ها مراجعه کنید: 1. تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن دهم هجری، رسول جعفریان، سه جلد، انتشارات انصاریان قم 2. تاریخ شیعه، علامه محمد حسین مظفر، ترجمه دکتر سید محمد باقر حجتی، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ص 283 تا 314 3. الشیعه فی مسارهم التاریخی، السید محسن الامینی العاملی، ص 677 به بعد (این کتاب در حقیقت مقدمه اعیان الشیعه است). 4. تاریخ الشیعه السیاسی الثقافی الدینی، الشیخ سلمان ظاهر، 3 جلد ( به زبان عربی است و بخشی از آن به تاریخ تشیع در ایران مربوط است). 5. جغرافیای تاریخی و انسانی شیعه در جهان اسلام، جعفریان، انتشارات انصاریان قم 6. خدمات متقابل ایران و اسلام، آیت الله شهید مطهری
قل سیروا فی الأرض فانظروا کیف بدأ الخلق ثم الله ینشئ النشأة الآخرة [3] إن الله على کل شیء قدیر [4] .
قل سیروا فی الأرض فانظروا کیف کان عاقبة الذین من قبل کان أکثرهم مشرکین [5] .
امام علی(ع) در نامه‌ای به فرزندش امام حسن(ع) می‌فرمایند: پسرم، اگرچه من به اندازه‌ی همه‌ی آنان که پیش از من بوده‌اند، نزیسته‌ام، اما چندان در کارهایشان نگریسته‌ام که هم چون آنان شده‌ام بلکه چندان بر امورشان آگاهی یافته‌ام که گویی با اولین آنها تا آخرین‌شان زندگی کرده‌ام. پس در این سیر و تامل، کردار پاکیزه را از آلوده بازشناخته و سود را از زیان دریافته‌ام. [6] [1] . انعام: 11.
[2] . نمل: 69.
[3] . علامه طباطبایی در تفسیر المیزان (ج16، ص118) در توضیح این کلمه می‌فرمایند: «محصل المعنى : أن النشأة الآخرة هی نشأة یعذب الله فیها من یشاء وهم المجرمون ویرحم من یشاء وهم غیرهم والیه تردون فلا یحکم فیکم غیره» . ولی شاید بتوان گفت: مراد نسل جدید انسان‌ها می‌باشد.
[4] . عنکبوت: 20.
[5] . روم: 42.
[6] . نهج البلاغه، نامه.
توضیح بیشتر :
اهمیت و فایده تاریخ:
انسان تاریخ را آیینه ای می بیند که تصویر هزاران سال سرگذشت پرکشاکش حیات، اندیشه و تحول را به او نشان می دهد. او می کوشد از تاریخ، حال، یا جامعه و فرهنگ و سیاست دیروز، معیارهایی بجوید برای احوال و اعمال امروز. همین معنی یعنی پند و عبرت از تاریخ گذشته مشهورترین هدف و فایده ای است که مورخان اسلامی به تبع آیات قرآنی برای تاریخ برشمرده اند. زیرا از مضمون تعدادی از آیات قرآنی پیداست که مراد اشاره به بعثت انبیاء (ع) و سرگذشت آدمیان و اعمال امتها و علل سقوط آنها، تشویق انسان به تحصیل تجربه و عبرت آموزی برای تهذیب اخلاق و جستن راه هدایت است. آیاتی چون آل عمران/۱۴۰، هود/۱۰۰ و ۱۲۰ از آن جمله اند .
فلسفه تاریخ
فلسفه تاریخ در حقیقت آشنایی با قواعد حاکم بر جامعه انسانی و تاریخ است. شهید مطهری ـ رحمه الله علیه ـ در تعریف فلسفه تاریخ می‌نویسد: «علم به قوانینِ شدن، و صیرورت و تحول جامعه‌ها «فلسفه تاریخ» نام دارد».(مرتضی مطهری، فلسفه تاریخ، ج4، چاپ اول، تهران، صدرا، 1383، ص106.) آیت الله سبحانی می‌نویسد: «آشنایی با قوانین کلی حاکم بر تاریخ و جامعه «فلسفه تاریخ» است».(جعفر سبحانی، فلسفه تاریخ، چاپ اول قم، مؤسسه مکتب اسلام، 1376، ص 5) «به عبارت دیگر فلسفه تاریخ علت و معلول‌ها را در وقایع تاریخی کشف کرده و ارتباط و پیوند وقایع را جستجو می‌نماید. و سرانجام، هر نوع کاوش و جستجویی که دست اندرکار یافتن قوانین عمومی تکامل جامعه‌های انسانی هست فلسفه تاریخ نامیده می‌شود.»( همان، ص 7 و 6.) بنابراین فلسفه تاریخ در حقیقت علم به تحولات جوامع و قوانین حاکم بر مسیر تحولات و تکامل‌ها است. شهید مطهری می‌نویسد: «فلسفه تاریخ در اسلام، فلسفه مجاهدت و فلسفه مبارزه میان حقیقت و بطلان است».(مرتضی مطهری، پیشین ص 106.)
پایه‌گذاری این علم توسط یکی از علمای اسلامی در قرن هشتم بوده است. «کسی که این علم را پایه‌گذاری نمود دانشمند معروف اسلامی عبدالرحمن بن خلدون (متوفای 808 ه.) است. پس از وی این علم از طرف دانشمندان مغرب زمین پیگیری شده و به صورت علم خاص مدون گردیده است».( جعفر سبحانی، پیشین، ص 5.)
انواع روشهای تاریخ نگاری اسلامی
روش روایی
در روش روایی روایات مختلف درباره یک حادثه و واقعه تاریخی با درج اسناد در کتاب تاریخ آورده می‌شود. روش روایی تاریخ نگاری از همان اوایل تاریخ اسلام آغاز گردید. زمانی که می‌خواستند سیره و احکام پیامبر را بنویسند تاریخ نگاران روایات مختلف را ضبط کردند بدون آنکه در آن دخل و تصرفی داشته باشند. بنابر این روایان و اخباران اولین مورخان عصر اسلامی محسوب می‌شوند که روایاتی متناسب با موضوع مورد بحث گرد آورند.
از اولین گروه محدثانی که به سیره پیامبر پرداختند، روایات آنرا گرد آوردند و نوشتند و آثارشان طیعه تاریخ نگاری روایی به شمار می‌رود می‌توان به «ابان‌بن‌عثمان ، عروﺓبن‌زبیر، شرحبیل‌بن‌سعد و محمد‌بن‌مسلم زهری» اشاره کرد که بنیان گذاران مکتب تاریخ نگاری مدینه و هم آغاز کنندگان روش روایی به شمار می‌روند. اما برجسته‌ترین نماینده روش تاریخ نگاری روایی ، محمد بن جریرطبری است. روش تاریخ نگاری روایی بیشتر در آثار مورخان دوره اسلامی به چشم می‌خورد در واقع آنها باور نداشتند که یکی از وظایف آنها در تاریخ نگاری علاوه بر روایت بررسی و تحلیل عقلانی انها نیز هست.
روش ترکیبی
مراد از روش ترکیبی آن است که مورخ به جای ذکر روایات مختلف از راه مقایسه و ترکیب و ایجاد سازگاری میان آنها واقعه مذکور را طی یک روایت توضیح دهد. در حقیقت روش ترکیبی مربوط به دوره تالیف تاریخی است. البته کار مورخ در روش ترکیبی بسیار مشکل است و مورخ باید بر مسائل تاریخی احاطه داشته باشد تا بتواند از ترکیب روایات به حقیقت و واقعیت نزدیک گردد. و این باعث می‌شود تا بعضی روایات حذف گردند.
آغاز این روش تاریخ نگاری مشخص نیست اما در سال 279 هجری کتاب فتوح البلدان بلاذری به این روش نگاشته شده است. از دیگر کتابهایی که به روش ترکیبی نگاشته شده می‌توان به «اخبار الطوال دینوری ( 282 هجری )، تاریخ یعقوبی ، تاریخ دمشق ابن قلانسی ، المنتظم ابن جوزی ، تاریخ الکامل ابن اثیر و تاریخ طبرستان ابن اسفندیار» اشاره کرد.
روش تحلیلی
در این روش مورخ در کنار نقل روایات غالباً ترکیبی ، به تحلیل ، تبیین و بررسی علل و نتایج آن می‌پردازد. اگر چه در تاریخ نگاری اسلامی نمی‌توان تاریخی تحلیلی که کاملا مصداق این تعریف باشد پیدا کرد اما بعضی تواریخ را می‌توان یافت که دیدگاه‌های تحلیلی در آنها دیده می‌شود. از جمله آثاری که می‌توان در زمره آثار تحلیلی قرار داد می‌توان به «تجارب الامم ابو علی مسکویه»اشاره کرد. آنچه کتاب تجارب الامم را ممتاز کرده دیدگاه مسکویه نسبت به تاریخ و هدف از آن و نیز روش استدلال و نگرش فلسفی اوست.(برای مطالعه بیشتر رک: تاریخ نگاری در ایران : جمعی از نویسندگان ، ترجمه یعقوب آژند، نشر گستره؛ تاریخ نگاری در اسلام : سید صادق سجادی ، انتشارات سمت)
مکاتب تاریخ نگاری اسلام
اصلی ترین و معتبر ترین منبع قرآن کریم می باشد؛پس از قرآن دومین منبع روایات می باشد، مکاتب تاریخ نگاری ابتدا از مدینه شروع شد و در ادامه مکتب عراق(کوفه)، شام، خراسان و .. به وجود آمد.
شما باید زیر نظر کسی که آشنایی با تاریخ و مورخان دارد و در زمینه دلخواه خودتان یک سیر مطالعاتی را طی نموده و آگاهی هایتان را بالا ببرید. در ادامه با توجه به آن اطلاعاتی که در مطالعات خود کسب نموده اید، اصول و مبنای صحیح را انتخاب کرده و در زندگی به کار ببندید. بزرگ ترین درس تاریخ عبرت از آن می باشد. که در سایه اهتمام و مواظبت نسبت به اعمال و رفتار و گفتار انسان درست می شود.
در اینکه چه نوع تاریخی خوب است مطالعه شود به نظر در اولویت ما مسلمانان می توان این اولویتها را برشمرد:
1. تاریخ پیامبر(ص)
2. تاریخ امامان
3. تاریخ تشیع
4. تاریخ تسنن
5. تاریخ ایران باستان
6. تاریخ ایران اسلامی
7. تاریخ دولتها و حکومت ها
—–
در باره مطالعه تاریخ اسلام و تاریخ پیامبر اسلام به منابع زیر مراجعه نمایید .
1ـ تاریخ پیامبر اسلام(ص) دکتر آیتی
2ـ فروغ ابدیت, آیت اللّه سبحانی
3ـ تاریخ تحلیلی اسلام, جعفریان
4ـ تاریخ تحلیلی اسلام, شهیدی
5ـ تاریخ اسلام, صادق آدینه وند
——
درباره تاریخ تشیع در ایران می توانید به این کتاب ها مراجعه کنید: 1. تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن دهم هجری، رسول جعفریان، سه جلد، انتشارات انصاریان قم 2. تاریخ شیعه، علامه محمد حسین مظفر، ترجمه دکتر سید محمد باقر حجتی، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ص 283 تا 314 3. الشیعه فی مسارهم التاریخی، السید محسن الامینی العاملی، ص 677 به بعد (این کتاب در حقیقت مقدمه اعیان الشیعه است). 4. تاریخ الشیعه السیاسی الثقافی الدینی، الشیخ سلمان ظاهر، 3 جلد ( به زبان عربی است و بخشی از آن به تاریخ تشیع در ایران مربوط است). 5. جغرافیای تاریخی و انسانی شیعه در جهان اسلام، جعفریان، انتشارات انصاریان قم 6. خدمات متقابل ایران و اسلام، آیت الله شهید مطهری
