فرشتگان موجوداتی مجرد از ماده هستند. برخی از آنها دارای تجرد عقلی هستند لذا ماده و خصوصیات ماده مثل شکل و رنگ را ندارند و برخی هم مثالی هستند . ولی در هر حال فرشته از داشتن زمان و مکان و حرکت به معنی خروج از قوه به فعل منزه است.
در قرآن کریم در آیات متعددی درباره ملائکه و وظایف و حالات آنها سخن گفته شده و لفظ ملک مجموعا 88 بار به صورت های مفرد و تثنیه و جمع به کار رفته و از آنجا که وجود فرشتگان از امور غیبیه ایست که پی بردن به چگونگی احوال و اوصاف آنها جز از راه ادله نقلیه ممکن نیست و باید در این رابطه به آیات و روایات تمسک کنیم.
از مجموع آیات و روایات بر می آید که ملائکه وظایف متنوعی از قبیل، تدبیر امور، قبض ارواح، مراقبت اعمال، حفظ انسان از خطرات، مجازات اقوام سرکش و… را به عهده دارند.
کارهای مختلف از قبیل: سجده، رکوع، تسبیح، صف کشیدن، نگهبانی و… انجام می دهند وحالت ها و صفاتی دارند از قبیل این که می توانند به صورت انسان درآمده بر انبیا و غیر انبیا ظاهر شوند هرگز خسته نمی شوند، نمی خوابند، فراموشی در آنها راه ندارد، سستی و غفلت در آنها راه ندارد و…
در قرآن کریم برای فرشتگان ویژگی های فراوانی شمرده شده است مثل:
1. فرشتگان موجوداتی عاقل و با شعور و بندگان گرامی خداوند هستند «بل عباد مکرمون» (انبیا، آیه 26).
2. مطیع امر و فرمان خداوند هستند و او را معصیت نمی کنند «لایسبقونه بالقول وهم بامره یعملون» (انبیا، آیه 27).
3. پیوسته مشغول تسبیح و تقدیس خداوندهستند «والملائکه یسبحون بحمد ربهم و یستغفرون لمن فی الارض» (شوری، آیه 5).
4. گاه به صورت انسان در می آیند و بر انبیا و حتی غیر انبیا ظاهر می شوند. چنان که در سوره مریم می خوانیم: فرشته بزرگ الهی به صورت انسان موزون بر مریم ظاهر شد «فارسلنا الیها روحنا فتمثل لها بشرا سویا» (مریم، آیه 17 – هود، آیه 69 و 77).
5. تعداد آنها به قدری زیاد است که قابل مقایسه با تعداد انسان ها نمی باشند، چنان که در روایتی از حضرت صادق(ع) می خوانیم: هنگامی که از آن حضرت پرسیدند: آیا تعداد فرشتگان بیشتر است یا انسان ها؟ فرمود: سوگند به خدایی که جانم در دست اوست، فرشتگان خدا در آسمان ها بیشترند از عدد ذرات خاک های زمین و در آسمان جای پایی نیست مگر این که در آن جا فرشته ای تسبیح و تقدیس خدا می کند (بحارالانوار، ج 59، ص 176).
6. آنها نه غذا می خورند و نه آب می نوشند و نه ازدواج دارند، چنان که در حدیثی از حضرت صادق علیه السلام آمده است: «ان الملائکه لایأکلون ولا یشربون ولا ینکحون و انما یعیشون بنسیم العرش : فرشتگان غذا نمی خورند و آب نمی نوشند و ازدواج نمی کنند، بلکه با نسیم عرش الهی زنده اند» (بحار، ج 59، ص 174، ح 4).
7. آنها نه خواب دارند نه سستی و غفلت. در حدیثی از امیر مؤمنان علیه السلام چنین آمده است: در فرشتگان نه سستی است و نه غفلت و نه عصیان… خواب بر آنها چیره نمی گردد و عقل آنها گرفتار سهو و نسیان نمی شود بدن آنها به سستی نمی گراید و در صلب پدران و مادران قرار نمی گیرند (همان، ص 175).
8. آنها مقامات مختلف و مراتب متفاوتی دارند، بعضی همیشه در رکوع و برخی همیشه در سجودند: «مامنا الاله مقام معلوم ، و انا لنحن الصافون ، و انا لنحن المسبحون؛ هر یک از ما جایگاه معلومی دارد، ما همواره صف کشیده منتظر فرمان خدا هستیم و پیوسته تسبیح او می گوییم» (صافات، آیات 164 – 166).
فرشتگان وظایف مهم و بسیار متنوعی از سوی خداوند بر عهده دارند:
– گروهی حاملان عرشند (حاقه، 17).
– گروهی مدبران امرند (نازعات، 5).
– گروهی مأمور قبض ارواحند (اعراف، 37).
– گروهی مراقب اعمال بشرند (انفطار، 10 تا 13).
– گروهی حافظ انسان از خطرات و حوادثند (انعام، 61).
– گروهی مأمور عذاب و مجازات اقوام سرکشند (هود، 77).
– گروهی مؤمنان را در جنگ ها یاری و کمک می کنند (احزاب، 9).
– گروهی مبلغان وحی و آورندگان کتب آسمانی برای انبیا هستند (نحل، 2).
با توجه به این‌که انسان(غیر معصوم) به واسطه لغزش و گناه از خدای متعال فاصله می‌‌گیرد، هنگامی که به ‌خود آمد و از گناهش پشیمان شد و یا هنگام نیاز، شایسته است بندگان مخلص و مقرّب درگاه الهی، کسانی را که در پیش خداوند منان آبروی بیشتری دارند، واسطه قرار دهد.
حال این بندگان مقرّب فرق نمی‌کند که انسان باشد یا فرشته و … .
این‌که انسان، فرشتگان را واسطه درخواست خویش از پروردگار قرار دهد، در دعاها نیز وجود دارد.
امام علی علیه السلام در مقام آموزش نماز فرج می‌فرماید: در دعایش بگو: «و أسألک بحق أنبیائک المرسلین و بحق حملة عرشک و بحق ملائکتک المقربین و بحق جبرئیل و میکائیل و إسرافیل و عزرائیل و بحق محمد و آله و عترته صلواتک علیهم أن تصلی على محمد و آل محمد و أن تجعل خیر عمری آخره و خیر أعمالی خواتیمها و أسألک مغفرتک و رضوانک یا أرحم الراحمین» (-طبرسى، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق، ص 329)
به ‌حق پیامبران مرسل، به ‌حق نگهدارندگان عرش، به ‌حق فرشتگان مقربت، به ‌حق جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل و به ‌حق محمّد و آل او صلی الله علیه و آله که بر محمد و آل او درود فرستى، و قسمت بهتر عمرم را در آخر آن قرار دهى و بهترین اعمالم آخرین آنها قرار دهى و از تو مغفرت و خشنودى ترا درخواست مى ‌کنم اى ارحم الراحمین.
اما این‌‌که انسان مستقیماً با فرشتگان ارتباط برقرار کند، موضوعی نیست که به سادگی برای غیر پیامبران و اولیای الهی ممکن باشد.
فرشته ها به اذن الهی مامور می شوند و انجام تکالیف که برعهده ایشان گذشته شده.
آنها مستقلا قدرتی در اختیار ندارند تا بدان وسیله خیر و یا شری به انسان برسانند و یا به گفته های انسان ها اعمالی را انجام دهند