عادت‌های دهانی نامناسب کودکان شامل مکیدن انگشت، مکیدن پستانک، فشار غیر طبیعی زبان پشت دندان‌ها، جویدن ناخن، دندان قروچه و خودآزاری می‌باشد. عادت‌های لبی نامناسب شامل خیس کردن لب‌ها به صورت مکرر، کشیدن لب، مکیدن لب و گزیدن لب می‌باشد. حال به شرح هر یک از انواع این عادت‌ها و عوارض و نحوه پیشگیری از آن‌ها می‌پردازیم.
 

مکیدن انگشت یا شست 

انگشت مکیدن بیشترین عادت‌های نامناسب دهانی است. تئوری‌های مختلفی علت مکیدن انگشت شست در کودکان را شرح می‌دهد. روان شناسان عامل روانی را قوی‌ترین علت آن می‌دانند. عوارضی که این عادت در کودکان ایجاد می‌کند شامل فاصله گرفتن دندان‌های قدامی بالا و پایین از یکدیگر، جلوزدگی بیش از حد دندان‌های قدامی بالا، تنگ شدن قوس فک بالا و ایجاد کام گنبدی و عدم رشد عرضی فک بالا می‌باشد. درمان‌ها شامل درمان یادآوری، جایزه درمانی، دستگاه درمانی و ترکیبی از یادآوری و جایزه درمانی می‌باشد.
 

الف_  درمان یادآوری  Reminder therapy:

اولین قدم برای درمان عادت مکیدن انگشت است و برای کودکانی مناسب است که می‌خواهند این عادت را ترک کنند اما نیاز به کمی کمک برای ترک کامل عادت دارند. یادآوری آنها در نبردن انگشت به دهان می‌تواند با چسباندن یک چسب زخم روی انگشت یا مالیدن یک ماده بدطعم به انگشت یا استفاده از دستکش باشد.
 

ب_ جایزه درمانی Reward therapy :

یک قول نامه بین کودک و والدین یا کودک و دندان پزشک بسته می‌شود و با کودک قرار گذاشته می‌شود که در هر روزی که این عادت را انجام ندهد به او جایزه کوچکی بدهند. هرچه کودک را بیشتر در این برنامه درگیر کنیم، امکان موفقیت بیشتر خواهد بود. بدین معنی که مثلا ًاز کودک بخواهیم جدولی را تهیه کرده و تعداد دفعات مکیدن انگشت خود را در هر روز هفته در آن ثبت کند والدین باید به خاطر داشته باشند که به هیچ عنوان، کودک خود را به خاطر انجام عادت سرزنش نکنند.
 

پ_ دستگاه درمانی Appliance  therapy  :

اگر دو درمان قبلی یا ترکیبی ازآن‌ها موفقیت آمیز نبود، به این روش پناه می‌بریم. دستگاه‌های ثابتی وجود دارند که هم نقش باز کردن تنگی قوس فک بالا را دارند و هم دارای فنرهایی هستند که به عنوان یادآور برای کودک عمل می‌کنند که نتواند انگشت را به دهانش ببرد.

قابل ذکر است که اگر این عادت بعد از رویش دندان‌های ثنایای دایمی ادامه یابد ممکن است لازم باشد برای برطرف کردن وضعیت به وجود آمده درمان ارتودنسی انجام شود.
 

عادت مکیدن پستانک

این عادت، تغییراتی مشابه انگشت مکیدن در کودک ایجاد می‌کند، پستانک مکیدن باعث می‌شود که مرحله انتقال طبیعی از بلع نوزادی به بلع بلوغ به تعویق بیافتد. بلع نوزادی شامل قرار دادن زبان بین لثه‌های بالا و پایین می‌باشد (در کودکان دارای دندان، زبان بین دندان‌های قدامی بالا و پایین قرار می‌گیرد) در صورتی که در بلع بزرگسالان نوک زبان پشت دندان‌های قدامی فک بالا در ناحیه کام قرار می‌گیرد چنانچه کودکی تا سن سه چهار سالگی عادت مکیدن پستانک را داشته باشد، باید به دندان پزشک اطفال مراجعه کرد.

دندان پزشک بیمار مبتلا به بلع غیرطبیعی را با قرار دادن انگشت نشانه روی نوک زبان و سپس روی کام آگاه می‌کند یعنی به بیمار گفته می‌شود که اکثر مردم با قرار داردن این قسمت زبان روی این ناحیه از کام، عمل بلع را انجام می‌دهند. به بیمار می‌گوییم اکنون نوک زبانت را روی قسمت جلوی کام قرار داده و لب‌های خود را ببند و در حالی که زبان در همان وضعیت است عمل بلع را انجام دهد. این تمرین اصلاح بلع باید چهل بار در هر روز انجام شود و عمل کودک روی کارت ثبت شود. تمرین باید با مقادیر کمی آب یا لقمه‌های غذایی خشک نظیر صبحانه انجام گیرد.

در ملاقات دوم بیمار باید قادر به بلع صحیح باشد. هم اکنون قطعات آب نبات بدون قند را می‌توان برای تقویت بلع ناخودآگاه به کار برد. به بیمار یاد می‌دهیم که این قطعه از آب نبات را روی زبانش قرار داده و آنها را روی کام در وضعیت صحیح نگه دارد تا به طور کامل حل شود. از بیمارمی پرسیم که چه مدت می‌تواند آب نبات را در محل مذکور نگه دارد. از ساعتی که ثانیه شمار دارد استفاده می‌کنیم و زمان مذکور را به دقیقه و ثانیه یادداشت می‌کنیم و پس از حل شدن قطعه اول آب نبات، قطعه دوم را به فوریت در محل صحیح قرار می‌دهیم و مجددا ً زمان سنجی می‌کنیم. در مرحله اول کودک قادر به نگه داری قطعه آب نبات در محل مورد نظر تنها به مدت چند ثانیه است ولی به تدریج زمان فوق طولانی تر خواهد شد. در این مرحله یک جلسه تمرین در روز که شامل حل کردن یک قرص آب نبات به وسیله زبان می‌باشد معمولا ً رضایت بخش خواهد بود.
 

تنفس دهانی

این نوع تنفس تعادل نیروها و فشارهای وارد به فکین و دندان‌ها را به هم میزند و رشد فک و موقعیت دندان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

هم چنین باعث می‌شود ارتفاع صورت افزایش پیدا یابد و دندان‌ها و اسکلت فک بالا جلو زده تر از فک پایین باشند، فک بالا حالت گنبدی پیدا خواهد کرد و در نتیجه به هم ریختگی منظم دندان‌ها در فک بالا اتفاق می‌افتد. اگر کودک از نظر فیزیولوژیک مشکلی در تنفس از طریق بینی نداشته باشد(مانند گرفتگی مادر زادی بینی، پولیپ و…) و فقط به صورت عادی تنفس دهانی داشته باشد، می‌توان از یک دستگاه داخل دهانی به نام   oral screenاستفاده کرد. نقش این دستگاه بازدارندگی تنفس دهانی می‌باشد که باعث عادی شدن جریان هوا از راه بینی می‌شود ولی اگر مشکل فیزیولوژیکی در بینی وجود داشته باشد، ابتدا باید برطرف شود.
 

استفاده از شیشه شیر و پستانک توسط کودکان

بدیهی است نوزادان با مکیدن سینه مادر یا شیشه ی شیر تغذیه می کنند، گاها از پستانک استفاده کرده و هراز چندی نیز انگشتان خود را می مکند. مکیدن به صورت غریزی نیاز کودک است ولی لازم به ذکر است این نیاز تا دوسالگی معقول به نظر می رسد و بعد از آن باید کاملا قطع شود.

عادت های مذکور بعد از دوسالگی (در صورت ادامه) آثار مخربی دارند و باید ترک شوند. در صورت پایدار ماندن عادت های یاد شده، تغییرات نامطلوب در رشد استخوان های فک بالا و پایین و نیز تاثیرات منفی در وضعیت رویشی دندان ها را شاهد خواهیم بود.

ازجمله ی این مشکلات می توان به open bite اشاره کرد. open bite به مواردی اطلاق می شود که؛ هنگامی که کودک دندان هایش را می بندد، دندان های آسیا کاملا روی هم قرار می گیرند، ولی دندان های قدامی به هم نمی رسند!

لازم به ذکر است هرچه این عادت های مضر دیرتر ترک شوند، کودک وابسته تر می شود و ممکن است پس از گرفتن پستانک و یا شیشه شیر، به مکیدن طولانی مدت انگشت یا ناخن جویدن و یا سایر عادت های مخرب، روی آورد.
 

عوارض ناشی از عادت های نامطلوب دهانی – دندانی کودکان

توضیح این نکته ضروری است که مکیدن انگشت باعث می شود که سقف دهان کودک، که به صورت طبیعی کف حفره ی بینی وی را تشکیل می دهد، بالا رفته و حفره ی بینی کوچک تر شود. در این صورت کام طبیعی کودک به، کام گنبدی تبدیل می شود.

نتیجه ی موارد فوق، تنفس دهانی کودک به جای تنفس از راه بینی است، که به شدت مخرب و آسیب زننده می باشد. چراکه حفره ی کوچک شده ی بینی، قادر به تبادل هوای مورد نیاز کودک نیست.

در نتیجه کودک به صورت ناخود آگاه ترجیح می دهد به جای بینی با دهان باز تنفس کند. که نتیجه ی این امر، حاد تر شدن وضعیت و گنبدی تر شدن کام و کوچک تر شدن حفره ی بینی و دوباره تنفس دهانی و… و اینگونه است که این سیکل معیوب ادامه می یابد.

تنفس دهانی ایجاد شده علاوه بر ایجاد پوسیدگی های شدید دندانی، باعث ایجاد ناهنجاری های شدید فکی در کودک می شود، تا جاییکه انجام درمان های ارتودنسی پیچیده و وسیع و گاها جراحی فک، اجتناب ناپذیر به نظر می رسد.

این در حالیست که با تشخیص زودهنگام، انجام اقدامات لازم مانند؛ ارتودنسی پیشگیری و استفاده از دستگاه های ثابت مانند: tongue guard  (و یا سایر دستگاه های مورد نیاز) و همکاری والدین، می توان مشکلات مذکور را تا حد زیادی درمان کرد.

همانطور که گفته شد، در صورت تاخیر در ترک عادت های نامطلوب فوق الذکر و نیز تعلل در درمان ناهنجاری های ناشی از این عادت ها، می تواند درمان های پیچیده ی ارتودنسی و طولانی مدت و حتی جراحی فک را برای کودک به دنبال داشته باشد. تا جاییکه گاها مشاهده می شود، درمان مشکلات فکی مذکور به خوبی انجام شده است ولی عوارض ناشی از مشکلات فکی مانند: تنفس دهانی همچنان باقی مانده و در برخی موارد غیرقابل درمان می باشد.
 

روش های ترک عادات نامطلوب دهانی – دندانی کودکان

شایان ذکر است؛ بعضی کودکان برای جلب توجه به این کار ادامه می دهند. بدیهی است تذکر غیر مستقیم و نیز سرگرم کردن کودک با بازی مورد علاقه اش و یا تشویق به میل کردن خوراکی های سالم و… از جمله راهکارهای مناسب جهت از بین بردن این عادات ناپسند است.

لطفا دقت کنید که هرگز به صورت مستقیم به کودک تذکر ندهید!!! چراکه، نه تنها وی را لجبازتر می کنید بلکه او را به هدف خود که جلب توجه از سوی شما بوده نیز، می رسانید. همچنین در صورت تداوم این عادت ها، هرگز کودک را تنبیه و یا سرزنش نکنید، بلکه راهکار های مناسب را از دندانپزشک اطفال و در صورت لزوم، از روانپزشک کودکان دریافت نمایید.
 

دندان قروچه در کودکان

فشار دادن دندان ها، ساییدن و یا کوبیدن دندان ها به هم را به عنوان دندان قروچه می شناسیم. که متاسفانه به دلایل مختلفی اعم از بازی های کامپیوتری خشن، استرس های کودکان و … هر روز به تعداد این بیماران افزوده می شود!!!

این امر می تواند در خواب و یا بیداری رخ داده و باعث شکستن دندان ها، سایش شدید، ایجاد ترک در تاج یا ریشه ی دندان ها، شکستن ترمیم دندان ها، التهابات لثه ای و ایجاد مشکلات جبران ناپذیر مفصل گیجگاهی- فکی و .. شود.

با مراجعه به دندانپزشک اطفال می توانید از راهکارهای مناسب جهت درمان دندان قروچه و نیز در صورت نیاز دریافت night guard جهت جلوگیری از ایجاد عوارض ناشی از آن، بهرمند شوید.
 

ناخن جویدن در کودکان

ناخن جویدن یکی از عادت های اشتباه و رایج در کودکان است که به غیر از ایجاد ظاهر ناخوشایند ناخن های کودک، به دندان های وی نیز آسیب رسانده و همچنین باعث ورود آلودگی ها به سیستم گوارشی می شود. لازم به ذکر است که تذکر دادن های مکرر و مستقیم به کودک در خصوص جویدن ناخن، فقط او را لجبازتر می کند.

در این مواقع بهتر است ذهن کودک را بصورت غیرمستقیم مثل تشویق وی برای انجام بازی یا دعوت برای میل کردن خوراکی مورد علاقه اش و … منحرف سازید.
 

لیسیدن یا کندن پوست لب‌ها

لب‌های خشک و ترک‌خورده ممکن است سبب بروز عادت خیس کردن لب‌ها و جویدن پوست خشک لب برای نرم کردن آن‌ها شود. از آنجا که لب‌ها با لیسیدن و جویدن خشک‌تر می‌شوند، در نتیجه، این عادت ادامه پیدا می‌کند و به‌تدریج تبدیل به راهکاری برای فرار از ملالت و اضطراب کودک می‌شود.
 

نگرانی‌های مرتبط با سلامت کودک

خیس کردن و جویدن مداوم لب‌ها ممکن است باعث ایجاد زخم و ناراحتی پوست لب‌ها شود و پوست اطراف آن‌ها را بیشتر از همیشه در معرض عفونت قرار دهد. همچنین، لب‌ها تحریک‌پذیر و رنگ آن‌ها قرمز می‌شود.
 

کارهایی که والدین نباید انجام دهند

به کودک نگویید لب‌های ترک‌خورده او باعث می‌شود زشت و غیرجذاب به نظر برسد، زیرا این حرف ممکن است به عزت نفس کودک صدمه بزند و حتی سبب اضطراب بیشتر کودکان و در نتیجه، شعله‌ور شدن بیشتر این عادت بد در آن‌ها شود.
 

راه‌های مقابله والدین با این عادت بد کودکان

هر روز از مرطوب‌کننده‌های لب استفاده کنید. اگر کودک کم‌سن است، شاید بهتر است خودتان این کار را برایش انجام دهید. اگر لب‌ها شکاف‌خورده‌اند، مرطوب‌کننده لب را به صورت عمودی روی شکاف‌ها بزنید تا آن‌ها را بپوشاند. ژل یا پماد لانولین را قبل از خواب روی لب‌های کودک بمالید تا هر نوع زخم یا شکاف‌خوردگی را درمان کند.
 

انگشت در بینی کردن

انگشت در بینی کردن عادتی جهان‌شمول است که در همه کودکان و در همه گروه‌های سنی شایع است. اگرچه ممکن است نتوانید به طور کامل از شر این عادت بد در کودک خلاص شوید، اما بستگی به خودتان دارد که به او یاد دهید انجام این کار در حضور دیگران کار پذیرفته‌ای نیست و باید از دستمال کاغذی برای پاک کردن محتویات بینی‌اش استفاده کند.
 

نگرانی‌های مرتبط با سلامت کودک

به طور مداوم انگشت در بینی کردن ممکن است سبب افزایش خطر خونریزی در بینی شود، به‌ویژه اگر ناخن‌ها روی دیواره بینی خراش ایجاد کنند. همچنین، ویروس‌های سرماخوردگی و بیماری‌های تنفسی به‌سهولت از طریق انگشتان وارد بینی می‌شوند. وقتی کودک به طور مداوم انگشت در بینی می‌کند، داخل محیط بینی زخمی و پوسته‌پوسته می‌شود و در نتیجه، لزوم انگشت در بینی کردن را افزایش می‌دهد.
 

کارهایی که والدین نباید انجام دهند

سعی کنید توجه کودک را به جنبه زشت این عمل جلب نکنید، زیرا این کار سبب می‌شود کودکتان باور کند شما او را نمی‌پذیرید. گاهی اوقات، توجه منفی ممکن است عادت بد کودکان را تشدید کند، به‌خصوص در آن‌هایی که از تحریک کردن والدینشان لذت می‌برند.
 

راه‌های مقابله والدین با این عادت بد کودکان

با ملایمت به کودک تذکر دهید که انجام این کار در حضور دیگران کار پذیرفته‌ای نیست و برای پاک کردن بینی به او دستمال کاغذی بدهید. در صورتی که کودک دچار پوسته‌پوسته شدن و زخم در محیط بینی شده است، می‌توانید از پمادهای التیام‌بخش مخصوص استفاده کنید.
 

کندن موها

کشیدن موها عادتی است که همزمان با عادت مکیدن شست نمایان می‌شود و درست وقتی کودک عادت مکیدن شست را ترک کند این عادت نیز متوقف می‌شود. هر چند اگر این عادت بعد از ترک عادت مکیدن انگشت ادامه پیدا کرد، ممکن است نشانه مشکل جدی و مزمن کندن موها باشد که «اختلال موکنی» نامیده می‌شود.
 

نگرانی‌های مرتبط با سلامت کودک

موکنی مزمن منجر به پیدایش نقاط کچلی آشکار روی سر می‌شود و ممکن است بر عزت نفس کودک تاثیر بگذارد.
 

کارهایی که والدین نباید انجام دهند

به کودک هنگام پیچاندن و بازی با موهایش تذکر ندهید. احتمالا کوتاه کردن موها و پوشاندن دست‌های کودک با دستکش نیز مؤثر نخواهد بود، زیرا این کار فقط باعث توجه بیشتر کودک به مشکل کندن مو خواهد شد.
 

راه‌های مقابله والدین با این عادت بد کودکان

بهترین روش برای مهار این عادت تمرکز بر از بین بردن عادت مکیدن انگشت شست است که معمولا همراه با کندن موست. هرچند اگر کودک مشکل موکنی مزمن و پایدار دارد، بهترین کار این است که با یک متخصص در این‌باره مشورت کنید، زیرا این مشکل ممکن است یکی از علائم بیماری‌های روانی مانند افسردگی باشد.
 

دست زدن به اندام‌های جنسی

کودکان، برای کشف بدن خود، به دست زدن به اندام‌های خصوصی‌شان نیز تمایل دارند و گاهی با آن قسمت بازی می‌کنند. این عادت نیز، همانند سایر عادات، به این دلیل اتفاق می‌افتد که به کودک حس آرامش می‌دهد. در حالی که دست زدن به اندام‌های خصوصی ربطی به مسائل جنسی در کودکان ندارد، اما باید به آن‌ها فهماند انجام این کار به طور کلی و به‌خصوص در حضور دیگران صحیح نیست.
 

نگرانی‌های مرتبط با سلامت کودک

این عادت بخشی از جریان عادی بزرگ شدن کودک است، واکنش شدید و منفی والدین به این عمل ممکن است سبب بروز پریشانی هیجانی در کودک شود.
 

کارهایی که والدین نباید انجام دهند

اگر کودک را هنگام انجام این عمل دیدید، واکنش منفی نشان ندهید، زیرا این واکنش منفی شدید ممکن است به عزت نفس کودک صدمه بزند و کودک از کشف و لمس بدنش دچار حس گناه شود.
 

راه‌های مقابله والدین با این عادت بد کودکان

می‌توانید به کودک درباره قسمت‌های مختلف بدن آموزش دهید. اگر کودک کمتر از چهار سال سن دارد، بهتر است حواس کودک را به کاری دیگر معطوف کنید. در مواردی که کودک به طور مداوم به اندام‌های خصوصی خود یا کودکان دیگر دست می‌زند، باید با پزشک در این‌باره مشورت کنید تا بررسی جامع و کاملی صورت گیرد.

کلید شکستن عادت بد کودکان صبوری و قدم‌به‌قدم پیش رفتن است. تنها کافی است شدت عادت را درک کنید، عامل ایجادکننده را شناسایی کنید، کارهایی برای پرت کردن حواس کودک از این عادت انجام دهید، به کودک انگیزه دهید و واکنش منفی از خود نشان ندهید.

به کمک روش‌های پیشنهادی در این مقاله، می‌توانید کودک را برای ترک عادت‌های بد گوناگون آماده کنید. تجربه‌های خود را در این زمینه با ما و سایر والدین در میان بگذارید.

منبع: سایت سیمرغ
سایت دکتر شکاریان
سایت کودکت