مأمون در میان خلفای عباسی، به علم دوستی تظاهر می کرد؛ ولی برپایی این مناظره ها را باید در حسادت او به جایگاه امام رضا(علیه السلام) و تلاش او درفروکاستن مقام بی نظیر حضرت جست وجو کرد. او می خواست با کشاندن امام به بحث، تصور عموم مردم درباره ی اهل بیت(علیهم السلام) را از بین ببرد؛ زیرا مردم ائمه(علیهم السلام) را صاحب علم خاص، از نوع علم لدنّی می دانستند.[ جعفریان، حیات فکری و سیاسی ائمه(علیهم السلام)، ص 442. ]شیخ صدوق به راز برپایی مناظره ها چنین اشاره می کند: «مأمون اندیشمندان سطح بالای هر فرقه را در مقابل امام قرار می داد تا حجت آن حضرت را به وسیله ی آنان از اعتبار بیندازد و این به سبب حسادت او به امام و منزلت علمی و اجتماعی ایشان بود؛ اما هیچ کس با آن حضرت رو به رو نمی شد، جز آن که به فضل او اقرار کرده و به حجتی که از طرف امام علیه او اقامه می شد، ملتزم می گردید.»[ عیون أخبار الرضا(علیه السلام)، ج1، ص 152. ]مأمون تلاش می کرد خود را دوستدار امام نشان دهد؛ لذا با ظاهر سازی در پی جلب نظر امام بود. اما آن حضرت به اصحاب خود می فرمودند:
«فریب ظاهرسازی های او را نخورید که من به دست مأمون به شهادت خواهم رسید.»[ همان، ج2، ص 183. ]
برپایی این مجالس به رغم تصمیم مأمون ، روزبه روز بر شکوه امام می افزود؛ ازاین رو، برای خلیفه بسیار ناخوشایند بود و خلیفه تصمیم گرفت امام را محدود کند. دراین باره، به گزارش عبدالسلام هروی بنگرید: به مأمون اطلاع دادند امام رضا(علیه السلام) مجالس کلامی تشکیل داده و بدین وسیله، مردم شیفته ی آن بزرگوار می شوند. مأمون به محمد بن عمرو طوسی مأموریت داد تا مردم را از مجلس آن حضرت طرد کند. پس از آن، امام در حق مأمون نفرین کردند.[ همان، ص 171. ]بر این اساس، تفوّق امام در مناظرات علمی، از عوامل مهم شهادت امام رضا(علیه السلام) نیز به شمار می رود. شاهد بر این مطلب، گواهی اباصلت بر این موضوع است: «مأمون ولایتعهدی را بدین جهت به امام رضا(علیه السلام) داد که به مردم نشان دهد آن حضرت رغبت به دنیا دارد، تا از چشم مردم بیفتد؛ اما وقتی از امام جز آنچه برتری او را بر مأمون نشان می داد، چیزی برای مردم آشکار نمی شد، دست به دعوت و جلب متکلمان تمامی سرزمین های اسلامی زد تا توسط آنان، امام را از نظر علمی محکوم کند و از این رهگذر، نقص آن حضرت میان عامه ی مردم ثابت شود؛ ولی امام با هر عالم یهودی و نصرانی و… روبه رو می شدند، بر او برتری می یافتند و مردم می گفتند: آن حضرت شایسته تر از مأمون برای تصدّی مقام خلافت است. جاسوسان نیز چگونگی امر را به اطلاع خلیفه می رساندند. بدین ترتیب بود که مأمون امام را مسموم کرد.»[ همان، ص 241. ]