ترندنیوز مطالب مذهبی+آموزشی+سرگرمی+خبری
۱۳۹۸/۰۳/۲۹
–
۶۴۰ بازدید
چگونه وقتی کار خوب میکنیم اون رو از خودمون ندونیم؟به خودمون فکر نکنیم و از ته قلب اون رو واسه خدا انجام بدیم؟
پرسشگر گرامی ، به نکات زیر توجه نمایید :
الف ) تعریف اخلاص
اخلاص عبارت است از خالص ساختن قصد از غیرخدا و پرداختن نیت از ماسوى اللّه ، (معراج السعاده، ملا احمد نراقى، بحث اخلاص).
امام صادق(ع) مى فرمایند: «لابد للعبد من خالص النیه فى کل حرکه و سکون اذ لو لم یکن بهذا المعنى یکون غافلاً والغافلون قد وصفهم الله تعالى بقوله: ان هم الا کالانعام بل هم اضلّ و قال: اولئک هم الغافلون…؛ براى بنده (خدا) در هر حرکت و سکونى از خالص ساختن نیت (براى خدا) چاره و گریزى نیست زیرا اگر چنین نباشد غافل است و غافلان را خداوند تعالى اینگونه توصیف فرموده: اینان مانند چهارپایان بلکه گمراه تر هستند و نیز فرموده: اینان همان کسانى هستند که غافلند»( 4)
ب ) اهمیت اخلاص
1- در حدیثی از پیامبراکرم صلی الله علیه و آله می خوانیم: «ثلات لایغل علیهن قلب رجل مسلم اخلاص العمل لله عزوجل و النصیحة لائمة المسلمین و اللزوم لجماعتهم؛ سه چیز است که قلب هیچ مسلمانی نباید درباره آن خیانت کند (و همه مسلمین باید آن را رعایت کنند) : خالص کردن عمل برای خدا، و خیرخواهی برای پیشوایان اسلام و ملازمت جماعت مسلمین و جدا نشدن از آن. » (5)
2- و در تعبیر پرمعنای دیگری از همان امام می خوانیم: «فی اخلاص الاعمال تنافس اولوا النهی و الالباب؛ رقابت عاقلان و اندیشمندان با یکدیگر در اخلاص عمل است. » (6)
3- این مساله تا آنجا اهمیت دارد که رسول اکرم صلی الله علیه و آله تفاوت مقامات مؤمنان را در تفاوت درجات اخلاص می شمرد و می فرماید: «بالاخلاص تتفاضل مراتب المؤمنین» (7)
4- امیرمؤمنان علی علیه السلام نیز آخرین مرحله یقین را اخلاص معرفی می کند و می فرماید: «غایة الیقین الاخلاص» (8)
5- اخلاص بقدری اهمیت دارد که مقدار مختصری از عمل که با آن باشد سبب نجات انسان می گردد، چنان که در حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است: «اخلص قلبک یکفک القلیل من العمل» (9)
6- اخلاص تا آن حد اهمیت دارد که علی علیه السلام آن را عبادت مقربان درگاه خدا می شمرد، و می گوید: «الاخلاص عبادة المقربین. » (10)
7- این بحث دامنه دار را با حدیث جالب دیگری از علی علیه السلام به پایان می بریم که فرمود: «طوبی لمن اخلص لله العبادة و الدعاء ولم یشغل قلبه بما تری عیناه، و لم ینس ذکر الله بما تسمع اذناه و لم یحزن صدره بما اعطی غیره؛ خوشا به حال کسی که عبادت و دعایش را برای خدا خالص کند، و قلب خود را به آنچه می بیند مشغول ندارد، و یاد خدا را با آنچه می شنود، به فراموشی نسپرد، درونش به خاطر نعمتهایی که به دیگران داده شده است، غمگین نشود. » (11)
ج ) اخلاص سرّی از اسرار الاهی
اخلاص در هر کار و عملی دارای اهمیت فوق العاده ای است و به دست آوردن آن نیاز به سیر و سلوک عملی و اخلاقی دارد و به همین راحتی به دست نمی آید ، چنانچه پیامبراکرم صلی الله علیه و آله می فرماید : « وَ قَالَ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مُخْبِراً عَنْ جَبْرَئِیلَ عَنِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَّهُ قَالَ: اَلْإِخْلاَصُ سِرٌّ مِنْ أَسْرَارِی اِسْتَوْدَعْتُهُ قَلْبَ مَنْ أَحْبَبْتُ مِنْ عِبَادِی.»(1) نیز حضرتش از جبرئیل و او از خداى بزرگ بازگو نموده که خداوند فرموده اخلاص حالت و صفت ارزشمند و سرى است از اسرار من که در دل دوستان خود سپرده و به ودیعه نهاده‌ام.
و امیر مؤمنان علی علیه السلام می فرماید: «الاخلاص اشرف نهایة؛ اخلاص باارزشترین مقامی است که انسان به آن می رسد» (2) و در تعبیر بلند دیگر می فرماید: «الاخلاص اعلی الایمان؛ اخلاص برترین مقام ایمان است. » (3)
اما انسان هیچ گاه نباید از حرکت به سوی فضائل اخلاقی نا امید شود ، به دلیل آنکه ناامیدی از گناهان کبیره است باید توجه داشت که به دست آوردن فضائل اخلاقی (اخلاص) ونزدیک شدن به معنویات و قرب خداوند، امرى تدریجى است و محتاج صبر و حوصله فراوان است. انسان باید مانند کوهنوردى باشد که گاهى به قله کوه بلندى که قصد صعود به آن را دارد نگاه مى کند و احساس مى کند هنوز تا قله کوه راه زیادى مانده و از طرفى به دامنه کوه نگاه مى کندو مى بیند از آن فاصله گرفته و این حالت بین ترس و امید را چنان چه در قرآن کریم و روایات معصومین(ع) آمده، همواره در زندگى خود حفظ کند. یعنى هم از این که گاهى توفیق بندگى و اخلاص را پیدا کرده امیدوار و خوشحال باشد و هم از این که گاهى دچار لغزش ده و مرتکب ریا شود ترسان و بیمناک.
د ) مراحل اخلاص
1ـ اخلاص در نیت 2 ـ اخلاص در عمل 3ـ تصفیه دل
1 ـ اخلاص در نیت
اخلاص در این مرحله، به معنی خالص نمودن نیت از هرگونه شائبه شرک و ریا و اهداف غیر الهی است. انسان در زندگی خود سر دو راهی انتخاب بسر می برد، راهی به سوی معنویت، باطن هستی، خدای متعال و جهت تجردی عالم و راهی به سوی مادیت، دنیا، ظاهر هستی و جهت مادی حیات و پیراستن نفس از همه تعلقات و انگیزه هاى غیر الهى است و نه تنها همه اعمال را براى خدا انجام دادن، که حتى وجود خویش را نیز براى خدا خواستن.
در روایتى از پیامبر (ص) خطاب به ابوذر آمده است: «. و ما بلغ عبد حقیقةالاخلاص حتى لایحب ان یحمد على شى ء من عمل للَّه.» ( 12)بنده هرگز به حقیقت اخلاص نمى رسد، جز آن که دوست نداشته باشد او را بر عمل خدایى بستایند .
اولیاء الهی نه تنها نیت خویش را از انگیزه های دنیوی و مادی تخلیه می نمودند، بلکه حتی انگیزه عبادت خود را از ترس از جهنم و طمع بهشت نیز خالص می ساختند. آنها تنها و تنها خدای را از روی محبت و به این دلیل که شایسته عبادت است، عبادت می نمودند و این در حقیقت اوج اخلاص است .
امام صادق (ع) مى فرمایند: ولابدّ للعبد من خالص النیة فى کل حرکة و سکون لانه اذا لم یکن هذا المعنى یکون غافلاً والغافلون قد وصفهم اللَّه تعالى فقال: « أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ» و قال: «اولئک هم الغافلون». ( 13)براى بنده (خدا) در هر حرکت و سکونى از خالص ساختن نیت (براى خدا) چاره و گریزى نیست زیرا اگر چنین نباشد، غافل است و غافلان را خداوند تعالى این گونه توصیف فرموده: اینان مانند چهارپایان بلکه گمراه تر هستند و نیز فرموده: اینان همان کسانى هستند که غافلند»، .
2- اخلاص در عمل
اخلاص در عمل به معنی خالص شدن اعمال از گناهان و رسیدن انسان به ملکه تقوی و ورع است و مراتبى دارد:مرتبه اول ترک محرمات و انجام واجبات است. مرتبه دوم ترک مکروهات و انجام مستحبات به ویژه اهتمام به نماز شب است.مرتبه سوم ترک آنچه موجب اشتغال قلب به غیر خداى مى شود مانند بسیارى از مباحات، و همواره در جست و جوى خدا بودن و التزام به آنچه که باعث تقرّب درگاه الهى است. بهترین راه شروع براى ورزیدگى در اخلاص، نماز است که کون جامع و عبادت تام است و اگر بتوان در آن اخلاص داشت و همواره آن را قربة الى اللَّه به جاى آورد، این خود آمادگى و تمرین مى شود که انسان در تمام شؤونات زندگى، اخلاص را رعایت کند.اگر کسى این مراحل را به طور جدى پشت سر گذاشت، یک قدم به پیش برداشته و آن تسلیم نمودن اقالیم سبعه تن، تحت فرمان الهى است.
3-تصفیه دل
یکی از مراحل مهم اخلاص هم بیرون راندن تمام رذایل نفسانى ، حب دنیا ، لذت ها و آرزوهای دنیوی، از نهان خانه دل است . آن کس که بتواند شیطان و نفس اماره را از خانه دل بیرون افکند، آن گاه خواهد دید که خداى سبحان- که صاحبخانه است- فضاى دل او را چگونه پر خواهد نموده . در حدیث قدسى آمده است که: قلب المؤمن عرش الرحمان عرش خدای رحمان نشیمن گاه خدای سبحان است.
هـ ) راههای کسب اخلاص
مبارزه با این پدیده و در حقیقت کسب اخلاص در نیت و عمل، از دشوارترین گردنه های راه ایمان است.کوتاهترین راه عقلى براى رسیدن به اخلاص و ریشه کن کردن «ریا» تقویت توحید در دل خود مى باشد.
«کوتاهترین راه توحید افعالى»
توحید افعالى مى باشد یعنى، انسان باور کند که فاعل و مؤثرى در عالم جز خداوند نیست لا مؤثر فى الوجود الا اللَّه. اگر براى ما روشن شود که هیچ کس به غیر از خدا منشأ اثرى نیست و بفهمیم که رزق، عطا، منع، غنا، فقر، مرض، سلامتى، ذلت، عزت، زندگى، مردن و. همه در دست خداوند است و هر آنچه در جهان هست مقهور امر حاکم بى شریک مى باشد، دیگر دل به دیگران نمى بندیم و خودنمایى در مقابل دیگران برایمان لذتى نخواهد داشت. زیرا ریشه «ریا» یا طمع در مال و منافع دیگر انسان ها است، و یا محبت و دوست داشتن مدح و ستایش انسان ها، و یا خوش نداشتن و کراهت از مذمت و ملامت مردم است. اگر ریاکار این سه مشکل را حل نماید، دیگر دلیلى براى خودنمایى در مقابل انسان ها وجود نخواهد داشت. انسان عاقل رغبت به کارى که براى او نفعى ندارد پیدا نمى کند و به امرى که به حال وى ضرر رساند بى میل مى باشد. ریا همان ضرر و نبود نفع است زیرا دل بستن به تعریف یا دل گیر شدن از نکوهش مردم نفعى به حال انسان ندارد بلکه ریا موجب بطلان عبادت و مضرّ مى باشد. علاوه این که نظر مردم به اندک چیزى متغیر مى شود. رضا و خشنودى آدمیان زودگذر و ناپایدار است و شخص ریاکار مضطرب، دل نگران، متزلزل و مشوش است. در مقابل، اخلاص و چشم نداشتن به مخلوقات، اطمینان و آرامش دل را افزون مى کند.
براى رسیدن به اخلاص و درک توحید افعالى، راه هاى زیر توصیه مى شود:
1 . مطالعه و تفکر راجع به یگانگى مطلق خداوند.
2 . توجه به عجز و ناتوانى مخلوقات.
3 . تلقین این مطلب که مؤثرى در جهان غیر از خداوند نیست.
4 . تفویض و توکل به خداوند در کارها و تمرین در جهت تقویت آن.
5 . توجه به بی اعتباری و آفات امور دنیوی از قبیل مال و جاه و بیرون نمودن محبت دنیا و متعلقات آن از دل.
6 . مبارزه با حبّ نفس (زیرا ما خود را دوست داریم و همیشه مى خواهیم خواسته هایمان برآورده شود و مورد تکریم و ستایش دیگران واقع شویم).
7 . توجه به اینکه ریا عمل و عبادت انسان را بی اثر می نماید و بلکه اثر سوء پدید می آورد و صفت زشت نفاق را در دل مى پرورد.
و ) توصیه های علماى علم اخلاق
علماى علم اخلاق در این زمینه ها توصیه هایى نموده اند:
1 – تقویت مبانى توحیدى در ابعاد مختلف و درک این حقیقت که مؤثر اصلى تنها خداست و مبدء و مرجع اوست و همه فقیر درگاه اویند و او غنى بالذات است. یا أَیُّهَا اَلنَّاسُ أَنْتُمُ اَلْفُقَراءُ إِلَى اَللَّهِ وَ اَللَّهُ هُوَ اَلْغَنِیُ
2- قطع طمع از مردم و توجه به فقر و نیازمندى همه آنان به درگاه خداوند.
3- پناه بردن به خداوند از شر شیطان و نفس اماره.
4- اخفاى عمل در حد ممکن به خصوص در مستحبات. لازم به ذکر است واجبات بهتر است به صورت علنى انجام گردد، زیرا این کار خود موجب تزویج عمل خیر است.
5- تلاوت قرآن و توجه به معانى آن به خصوص آیات توحیدى.
6- توجه دائمى به الگوهاى اخلاص و سعى در تشابه آنها ، این کار با مطالعه زندگى اولیاى الهى میسر است.
نکته مهم :
گاهی حساسیت نسبت به این موضوع ( ریا و عدم اخلاص ) برای برخی از جوانان به صورت وسواس در می آید و آنها خیال می کنند که آدم های بسیار ریا کار هستند و یا اینکه بسیاری از کارهای خود را ریا کارانه می دانند و از این موضوع بسیار هم ناراحت می شوند، این گروه باید بدانند که تصور ریا خصوصا برای جوانان، بسیار نادر است ، انسان مومن نباید از وجود چنین خوفى نگران باشد بلکه باید آن را قدر بداند و از آن پاسدارى کند. این نگرانى یکى از عوامل مبارزه با ریا است. لیکن آنچه مهم این است که نگذراد از حد تعادل خارج شود و به عکس العمل منفى بیانجامد. به عبارت دیگر دیگر نباید ترس از ریاموجب شود که انسان اعمال صالح را کنار گذارد چه این خود دامى شیطانى و وسوسه اى انحرافى است.
بنابر این همواره از این عامل استفاده مثبت کند یعنى در نیات خود دقیق شوید و نگذارد ریا در آن داخل شود. لیکن هرگز براى گریز از ریا دست از اعمال صالح هر چند در دیددیگران باشد نکشد. اگر احساس کردد این خوف از حد طبیعى تجاوز کرده و آزار دهنده است سعى کند نسبت به آن بى تفاوتى نشان دهد. یعنى با خود بگوید مسأله اى نیست بگذار این عملم ریایى باشد و دیگران ببینند و تعریف کنند سپس با خود بگویید خوب حالا تعریف و تمجیددیگران به چه درد من مى خورد؟ در این صورت پوچى آن برای او به خوبى روشن مى شود و به آن بى اعتنا مى شود.
.
براى آگاهى بیشتر ر. ک:1- آسمان معرفت حسن زاده آملى 2- نشان از بى نشان هامقدادى3- فضیلت هاى فراموش شده تربتى4- مجموعه دیدار با ابرار5- اربعین حدیث (حدیث 2) امام خمینى (ره6- نقطه هاى آغاز در اخلاق عملى آقاى کنى، ص 427 و 4267- «عجب و ریا» سید احمد فهرى.
موفق باشید .
پی نوشتها :
1- محجة البیضاء، جلد 8، صفحه 125.
2- تصنیف الغرر، صفحه 197، رقم 3894.
3 ـ غرر الحکم، جلد 1، صفحه 30.
4 . میزان الحکمه، محمد محمدى رى شهرى، ج 3، روایت 4748).
5 – محجة البیضاء، جلد 8، صفحه 125 – حدیث بطور کامل در خصال شیخ صدوق، باب الثلاثه، صفحه 167، نیز آمده است.
6- غرر الحکم، جلد 2، صفحه 513.
7- میزان الحکمه، ماده خلص جلد 1، صفحه 754.
8- غرر الحکم، جلد 2، صفحه 503.
9- بحارالانوار، جلد 70، صفحه 175 ذیل حدیث 15.
10- غرر الحکم، جلد 1، صفحه 25 (رقم 718) .
11- اصول کافی، جلد، صفحه 16.
12 . بحارالانوار، ج 82، ص 204 و ج 51، باب 116
13 . میزان الحکمه، محمد محمدى رى شهرى، ج 3، روایت 4748
الف ) تعریف اخلاص
اخلاص عبارت است از خالص ساختن قصد از غیرخدا و پرداختن نیت از ماسوى اللّه ، (معراج السعاده، ملا احمد نراقى، بحث اخلاص).
امام صادق(ع) مى فرمایند: «لابد للعبد من خالص النیه فى کل حرکه و سکون اذ لو لم یکن بهذا المعنى یکون غافلاً والغافلون قد وصفهم الله تعالى بقوله: ان هم الا کالانعام بل هم اضلّ و قال: اولئک هم الغافلون…؛ براى بنده (خدا) در هر حرکت و سکونى از خالص ساختن نیت (براى خدا) چاره و گریزى نیست زیرا اگر چنین نباشد غافل است و غافلان را خداوند تعالى اینگونه توصیف فرموده: اینان مانند چهارپایان بلکه گمراه تر هستند و نیز فرموده: اینان همان کسانى هستند که غافلند»( 4)
ب ) اهمیت اخلاص
1- در حدیثی از پیامبراکرم صلی الله علیه و آله می خوانیم: «ثلات لایغل علیهن قلب رجل مسلم اخلاص العمل لله عزوجل و النصیحة لائمة المسلمین و اللزوم لجماعتهم؛ سه چیز است که قلب هیچ مسلمانی نباید درباره آن خیانت کند (و همه مسلمین باید آن را رعایت کنند) : خالص کردن عمل برای خدا، و خیرخواهی برای پیشوایان اسلام و ملازمت جماعت مسلمین و جدا نشدن از آن. » (5)
2- و در تعبیر پرمعنای دیگری از همان امام می خوانیم: «فی اخلاص الاعمال تنافس اولوا النهی و الالباب؛ رقابت عاقلان و اندیشمندان با یکدیگر در اخلاص عمل است. » (6)
3- این مساله تا آنجا اهمیت دارد که رسول اکرم صلی الله علیه و آله تفاوت مقامات مؤمنان را در تفاوت درجات اخلاص می شمرد و می فرماید: «بالاخلاص تتفاضل مراتب المؤمنین» (7)
4- امیرمؤمنان علی علیه السلام نیز آخرین مرحله یقین را اخلاص معرفی می کند و می فرماید: «غایة الیقین الاخلاص» (8)
5- اخلاص بقدری اهمیت دارد که مقدار مختصری از عمل که با آن باشد سبب نجات انسان می گردد، چنان که در حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است: «اخلص قلبک یکفک القلیل من العمل» (9)
6- اخلاص تا آن حد اهمیت دارد که علی علیه السلام آن را عبادت مقربان درگاه خدا می شمرد، و می گوید: «الاخلاص عبادة المقربین. » (10)
7- این بحث دامنه دار را با حدیث جالب دیگری از علی علیه السلام به پایان می بریم که فرمود: «طوبی لمن اخلص لله العبادة و الدعاء ولم یشغل قلبه بما تری عیناه، و لم ینس ذکر الله بما تسمع اذناه و لم یحزن صدره بما اعطی غیره؛ خوشا به حال کسی که عبادت و دعایش را برای خدا خالص کند، و قلب خود را به آنچه می بیند مشغول ندارد، و یاد خدا را با آنچه می شنود، به فراموشی نسپرد، درونش به خاطر نعمتهایی که به دیگران داده شده است، غمگین نشود. » (11)
ج ) اخلاص سرّی از اسرار الاهی
اخلاص در هر کار و عملی دارای اهمیت فوق العاده ای است و به دست آوردن آن نیاز به سیر و سلوک عملی و اخلاقی دارد و به همین راحتی به دست نمی آید ، چنانچه پیامبراکرم صلی الله علیه و آله می فرماید : « وَ قَالَ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مُخْبِراً عَنْ جَبْرَئِیلَ عَنِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَّهُ قَالَ: اَلْإِخْلاَصُ سِرٌّ مِنْ أَسْرَارِی اِسْتَوْدَعْتُهُ قَلْبَ مَنْ أَحْبَبْتُ مِنْ عِبَادِی.»(1) نیز حضرتش از جبرئیل و او از خداى بزرگ بازگو نموده که خداوند فرموده اخلاص حالت و صفت ارزشمند و سرى است از اسرار من که در دل دوستان خود سپرده و به ودیعه نهاده‌ام.
و امیر مؤمنان علی علیه السلام می فرماید: «الاخلاص اشرف نهایة؛ اخلاص باارزشترین مقامی است که انسان به آن می رسد» (2) و در تعبیر بلند دیگر می فرماید: «الاخلاص اعلی الایمان؛ اخلاص برترین مقام ایمان است. » (3)
اما انسان هیچ گاه نباید از حرکت به سوی فضائل اخلاقی نا امید شود ، به دلیل آنکه ناامیدی از گناهان کبیره است باید توجه داشت که به دست آوردن فضائل اخلاقی (اخلاص) ونزدیک شدن به معنویات و قرب خداوند، امرى تدریجى است و محتاج صبر و حوصله فراوان است. انسان باید مانند کوهنوردى باشد که گاهى به قله کوه بلندى که قصد صعود به آن را دارد نگاه مى کند و احساس مى کند هنوز تا قله کوه راه زیادى مانده و از طرفى به دامنه کوه نگاه مى کندو مى بیند از آن فاصله گرفته و این حالت بین ترس و امید را چنان چه در قرآن کریم و روایات معصومین(ع) آمده، همواره در زندگى خود حفظ کند. یعنى هم از این که گاهى توفیق بندگى و اخلاص را پیدا کرده امیدوار و خوشحال باشد و هم از این که گاهى دچار لغزش ده و مرتکب ریا شود ترسان و بیمناک.
د ) مراحل اخلاص
1ـ اخلاص در نیت 2 ـ اخلاص در عمل 3ـ تصفیه دل
1 ـ اخلاص در نیت
اخلاص در این مرحله، به معنی خالص نمودن نیت از هرگونه شائبه شرک و ریا و اهداف غیر الهی است. انسان در زندگی خود سر دو راهی انتخاب بسر می برد، راهی به سوی معنویت، باطن هستی، خدای متعال و جهت تجردی عالم و راهی به سوی مادیت، دنیا، ظاهر هستی و جهت مادی حیات و پیراستن نفس از همه تعلقات و انگیزه هاى غیر الهى است و نه تنها همه اعمال را براى خدا انجام دادن، که حتى وجود خویش را نیز براى خدا خواستن.
در روایتى از پیامبر (ص) خطاب به ابوذر آمده است: «. و ما بلغ عبد حقیقةالاخلاص حتى لایحب ان یحمد على شى ء من عمل للَّه.» ( 12)بنده هرگز به حقیقت اخلاص نمى رسد، جز آن که دوست نداشته باشد او را بر عمل خدایى بستایند .
اولیاء الهی نه تنها نیت خویش را از انگیزه های دنیوی و مادی تخلیه می نمودند، بلکه حتی انگیزه عبادت خود را از ترس از جهنم و طمع بهشت نیز خالص می ساختند. آنها تنها و تنها خدای را از روی محبت و به این دلیل که شایسته عبادت است، عبادت می نمودند و این در حقیقت اوج اخلاص است .
امام صادق (ع) مى فرمایند: ولابدّ للعبد من خالص النیة فى کل حرکة و سکون لانه اذا لم یکن هذا المعنى یکون غافلاً والغافلون قد وصفهم اللَّه تعالى فقال: « أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ» و قال: «اولئک هم الغافلون». ( 13)براى بنده (خدا) در هر حرکت و سکونى از خالص ساختن نیت (براى خدا) چاره و گریزى نیست زیرا اگر چنین نباشد، غافل است و غافلان را خداوند تعالى این گونه توصیف فرموده: اینان مانند چهارپایان بلکه گمراه تر هستند و نیز فرموده: اینان همان کسانى هستند که غافلند»، .
2- اخلاص در عمل
اخلاص در عمل به معنی خالص شدن اعمال از گناهان و رسیدن انسان به ملکه تقوی و ورع است و مراتبى دارد:مرتبه اول ترک محرمات و انجام واجبات است. مرتبه دوم ترک مکروهات و انجام مستحبات به ویژه اهتمام به نماز شب است.مرتبه سوم ترک آنچه موجب اشتغال قلب به غیر خداى مى شود مانند بسیارى از مباحات، و همواره در جست و جوى خدا بودن و التزام به آنچه که باعث تقرّب درگاه الهى است. بهترین راه شروع براى ورزیدگى در اخلاص، نماز است که کون جامع و عبادت تام است و اگر بتوان در آن اخلاص داشت و همواره آن را قربة الى اللَّه به جاى آورد، این خود آمادگى و تمرین مى شود که انسان در تمام شؤونات زندگى، اخلاص را رعایت کند.اگر کسى این مراحل را به طور جدى پشت سر گذاشت، یک قدم به پیش برداشته و آن تسلیم نمودن اقالیم سبعه تن، تحت فرمان الهى است.
3-تصفیه دل
یکی از مراحل مهم اخلاص هم بیرون راندن تمام رذایل نفسانى ، حب دنیا ، لذت ها و آرزوهای دنیوی، از نهان خانه دل است . آن کس که بتواند شیطان و نفس اماره را از خانه دل بیرون افکند، آن گاه خواهد دید که خداى سبحان- که صاحبخانه است- فضاى دل او را چگونه پر خواهد نموده . در حدیث قدسى آمده است که: قلب المؤمن عرش الرحمان عرش خدای رحمان نشیمن گاه خدای سبحان است.
هـ ) راههای کسب اخلاص
مبارزه با این پدیده و در حقیقت کسب اخلاص در نیت و عمل، از دشوارترین گردنه های راه ایمان است.کوتاهترین راه عقلى براى رسیدن به اخلاص و ریشه کن کردن «ریا» تقویت توحید در دل خود مى باشد.
«کوتاهترین راه توحید افعالى»
توحید افعالى مى باشد یعنى، انسان باور کند که فاعل و مؤثرى در عالم جز خداوند نیست لا مؤثر فى الوجود الا اللَّه. اگر براى ما روشن شود که هیچ کس به غیر از خدا منشأ اثرى نیست و بفهمیم که رزق، عطا، منع، غنا، فقر، مرض، سلامتى، ذلت، عزت، زندگى، مردن و. همه در دست خداوند است و هر آنچه در جهان هست مقهور امر حاکم بى شریک مى باشد، دیگر دل به دیگران نمى بندیم و خودنمایى در مقابل دیگران برایمان لذتى نخواهد داشت. زیرا ریشه «ریا» یا طمع در مال و منافع دیگر انسان ها است، و یا محبت و دوست داشتن مدح و ستایش انسان ها، و یا خوش نداشتن و کراهت از مذمت و ملامت مردم است. اگر ریاکار این سه مشکل را حل نماید، دیگر دلیلى براى خودنمایى در مقابل انسان ها وجود نخواهد داشت. انسان عاقل رغبت به کارى که براى او نفعى ندارد پیدا نمى کند و به امرى که به حال وى ضرر رساند بى میل مى باشد. ریا همان ضرر و نبود نفع است زیرا دل بستن به تعریف یا دل گیر شدن از نکوهش مردم نفعى به حال انسان ندارد بلکه ریا موجب بطلان عبادت و مضرّ مى باشد. علاوه این که نظر مردم به اندک چیزى متغیر مى شود. رضا و خشنودى آدمیان زودگذر و ناپایدار است و شخص ریاکار مضطرب، دل نگران، متزلزل و مشوش است. در مقابل، اخلاص و چشم نداشتن به مخلوقات، اطمینان و آرامش دل را افزون مى کند.
براى رسیدن به اخلاص و درک توحید افعالى، راه هاى زیر توصیه مى شود:
1 . مطالعه و تفکر راجع به یگانگى مطلق خداوند.
2 . توجه به عجز و ناتوانى مخلوقات.
3 . تلقین این مطلب که مؤثرى در جهان غیر از خداوند نیست.
4 . تفویض و توکل به خداوند در کارها و تمرین در جهت تقویت آن.
5 . توجه به بی اعتباری و آفات امور دنیوی از قبیل مال و جاه و بیرون نمودن محبت دنیا و متعلقات آن از دل.
6 . مبارزه با حبّ نفس (زیرا ما خود را دوست داریم و همیشه مى خواهیم خواسته هایمان برآورده شود و مورد تکریم و ستایش دیگران واقع شویم).
7 . توجه به اینکه ریا عمل و عبادت انسان را بی اثر می نماید و بلکه اثر سوء پدید می آورد و صفت زشت نفاق را در دل مى پرورد.
و ) توصیه های علماى علم اخلاق
علماى علم اخلاق در این زمینه ها توصیه هایى نموده اند:
1 – تقویت مبانى توحیدى در ابعاد مختلف و درک این حقیقت که مؤثر اصلى تنها خداست و مبدء و مرجع اوست و همه فقیر درگاه اویند و او غنى بالذات است. یا أَیُّهَا اَلنَّاسُ أَنْتُمُ اَلْفُقَراءُ إِلَى اَللَّهِ وَ اَللَّهُ هُوَ اَلْغَنِیُ
2- قطع طمع از مردم و توجه به فقر و نیازمندى همه آنان به درگاه خداوند.
3- پناه بردن به خداوند از شر شیطان و نفس اماره.
4- اخفاى عمل در حد ممکن به خصوص در مستحبات. لازم به ذکر است واجبات بهتر است به صورت علنى انجام گردد، زیرا این کار خود موجب تزویج عمل خیر است.
5- تلاوت قرآن و توجه به معانى آن به خصوص آیات توحیدى.
6- توجه دائمى به الگوهاى اخلاص و سعى در تشابه آنها ، این کار با مطالعه زندگى اولیاى الهى میسر است.
نکته مهم :
گاهی حساسیت نسبت به این موضوع ( ریا و عدم اخلاص ) برای برخی از جوانان به صورت وسواس در می آید و آنها خیال می کنند که آدم های بسیار ریا کار هستند و یا اینکه بسیاری از کارهای خود را ریا کارانه می دانند و از این موضوع بسیار هم ناراحت می شوند، این گروه باید بدانند که تصور ریا خصوصا برای جوانان، بسیار نادر است ، انسان مومن نباید از وجود چنین خوفى نگران باشد بلکه باید آن را قدر بداند و از آن پاسدارى کند. این نگرانى یکى از عوامل مبارزه با ریا است. لیکن آنچه مهم این است که نگذراد از حد تعادل خارج شود و به عکس العمل منفى بیانجامد. به عبارت دیگر دیگر نباید ترس از ریاموجب شود که انسان اعمال صالح را کنار گذارد چه این خود دامى شیطانى و وسوسه اى انحرافى است.
بنابر این همواره از این عامل استفاده مثبت کند یعنى در نیات خود دقیق شوید و نگذارد ریا در آن داخل شود. لیکن هرگز براى گریز از ریا دست از اعمال صالح هر چند در دیددیگران باشد نکشد. اگر احساس کردد این خوف از حد طبیعى تجاوز کرده و آزار دهنده است سعى کند نسبت به آن بى تفاوتى نشان دهد. یعنى با خود بگوید مسأله اى نیست بگذار این عملم ریایى باشد و دیگران ببینند و تعریف کنند سپس با خود بگویید خوب حالا تعریف و تمجیددیگران به چه درد من مى خورد؟ در این صورت پوچى آن برای او به خوبى روشن مى شود و به آن بى اعتنا مى شود.
.
براى آگاهى بیشتر ر. ک:1- آسمان معرفت حسن زاده آملى 2- نشان از بى نشان هامقدادى3- فضیلت هاى فراموش شده تربتى4- مجموعه دیدار با ابرار5- اربعین حدیث (حدیث 2) امام خمینى (ره6- نقطه هاى آغاز در اخلاق عملى آقاى کنى، ص 427 و 4267- «عجب و ریا» سید احمد فهرى.
موفق باشید .
پی نوشتها :
1- محجة البیضاء، جلد 8، صفحه 125.
2- تصنیف الغرر، صفحه 197، رقم 3894.
3 ـ غرر الحکم، جلد 1، صفحه 30.
4 . میزان الحکمه، محمد محمدى رى شهرى، ج 3، روایت 4748).
5 – محجة البیضاء، جلد 8، صفحه 125 – حدیث بطور کامل در خصال شیخ صدوق، باب الثلاثه، صفحه 167، نیز آمده است.
6- غرر الحکم، جلد 2، صفحه 513.
7- میزان الحکمه، ماده خلص جلد 1، صفحه 754.
8- غرر الحکم، جلد 2، صفحه 503.
9- بحارالانوار، جلد 70، صفحه 175 ذیل حدیث 15.
10- غرر الحکم، جلد 1، صفحه 25 (رقم 718) .
11- اصول کافی، جلد، صفحه 16.
12 . بحارالانوار، ج 82، ص 204 و ج 51، باب 116
13 . میزان الحکمه، محمد محمدى رى شهرى، ج 3، روایت 4748
