ترومبوسیتوز یا افزایش پلاکت

پلاکت ها ذرات خونی تولید شده در مغز استخوان هستند که نقش مهمی در روند تشکیل لخته های خون دارند. ترومبوسیتوز یا افزایش پلاکت نوعی اختلال است که در آن بدن پلاکت های زیادی ایجاد می کند. پلاکت بیش از حد می تواند به شرایط خاصی از جمله سکته مغزی، حمله قلبی یا لخته شدن رگهای خونی منجر شود.

ممکن است پزشک در هنگام بررسی نتیجه آزمایش خون بیمار که نشان دهنده سطح بالایی از پلاکت بالایی است، ترومبوسیتوز را تشخیص دهد. اگر آزمایش خون  ترومبوسیتوز را نشان دهد، تعیین نوع ترومبوسیتوز برای ادامه روند درمانی مهم است.1
 

انواع ترومبوسیتوز

وقتی علت ترومبوسیتوز یا افزایش پلاکت، یک بیماری زمینه ای مانند عفونت باشد، ترومبوسیتوز واکنشی یا ترومبوسیتوز ثانویه نامیده می شود. به طور معمول، هنگامی که ترومبوسیتوز هیچ دلیل اساسی نداشته باشد، به این اختلال ترومبوسیتمی اولیه یا ترومبوسیتمی ضروری گفته می شود.

این یک بیماری خون و مغز استخوان است. ترومبوسیتمی اولیه در زنان و افراد بالای 50 سال شایع است. با این حال، این بیماری همچنین می تواند در افراد جوان تأثیر بگذارد.1
 

علائم پلاکت خون بالا

افراد مبتلا به ترومبوسیتمی و ترومبوسیتوسیز ممکن است علائم  و نشانه‌ مشخصی نداشته باشند. این بیماری‌ها ممکن است تنها بعد از دادن آزمایش خون مشخص شود. با این همه افراد مبتلا به ترومبوسیتمی اولیه بیش از افراد مبتلا به ترومبوسیتوسیز ثانویه علائم خاص این بیماری را نشان می‌دهند. 

علائم تعداد پلاکت خون بالا با لخته خون و خونریزی غیرطبیعی مرتبط است. این علائم  شامل ضعف و خستگی، خونریزی، سردرد، سرگیجه، درد سینه و احساس گزگز در دست و پا است.

در ترومبوسیتمی اولیه امکان تشکیل لخته‌های خونی در مغز، دست‌ها و پاها وجود دارد. با این همه امکان تشکیل این لخته‌ها در باقی نقاط بدن هم‌چون قلب و روده‌ کوچک هم وجود دارد. لخته‌های خونی در مغز در نهایت ممکن است باعث سردردهای مزمن و سرگیجه شود. در موارد شدیدتر حتی امکان بروز سکته‌ مغزی هم وجود دارد.

لخته‌های خونی در رگ‌های کوچک دست‌ها و پاها باعث بی حسی و قرمزی آن‌ها خواهد شد. در مواردی درد و سوزش ناحیه کف دست هم مشاهده شده است. برخی از علائم و نشانه‌های ایجاد لخته‌های خونی عبارتند از:

تغییرات در گفتار و آگاهی و تغییر ناگهانی خلق‌وخو 

تشنج

احساس ناراحتی بالاتنه در یک یا دو بازو، گردن، فک، کمر یا شکم

احساس تنگی نفس و حالت تهوع

در زنان باردار اگر لخته‌ خونی در جفت ایجاد شود، باعث سقط جنین خواهد شد. هم‌چنین لخته خونی در جفت می‌تواند در تکامل جنین هم اثرگذار باشد. امکان تشکیل لخته‌های خونی در زنان مبتلا به ترومبوسیتمی و ترومبوسیتوسیز که قرص ضدبارداری مصرف می‌کنند بیش‌تر از سایرین است. افزایش سن، دیابت، فشار خون بالا و سیگار کشیدن خطر تشکیل لخته‌های خونی را افزایش می‌دهد.
 

خونریزی 

بیش از همه افرادی با تعداد پلاکت بالاتر از یک میلیون پلاکت در هر میکرولیتر خون دچار خونریزی می‌شوند. نشانه‌های خونریزی شامل خون دماغ شدن، کبود شدن نفاط مختلف بدن، خونریزی از دهان یا لثه یا وجود خون در مدفوع است. 

با این همه خونریزی بیش‌تر در تعداد کم پلاکت خون اتفاق می‌افتد. تشکیل لخته‌های خونی در ترومبوسیتوسیز و ترومبوسیتمی در نهایت می‌تواند باعث مصرف تمام پلاکت‌ها شود. در این موقعیت اگر خراش و یا آسیبی در بدن به وجود بیاید، پلاکت کافی برای تشکیل لخته‌ خون و ترمیم دیواره‌ آسیب‌دیده‌ رگ‌های خونی وجود نخواهد داشت.

دلیل دیگر وقوع خونریزی در افرادی با تعداد پلاکت زیاد بیماری فون‌ویلبراند است. در این فرایند تشکیل لخته خون تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در موارد نادر ترومبوسیتمی اولیه، سلول‌های معیوب مغز استخوان باعث بروز لوسمی یا سرطان خون می‌شوند.2

علت ترومبوسیتوز

مغز استخوان که همان بافت اسفنجی درون استخوان های بدن است حاوی سلول های بنیادی می باشد که می توانند به گلبول های قرمز، گلبول های سفید یا پلاکت تبدیل شوند. پلاکت ها به هم می چسبند و کمک می کنند تا هنگام آسیب به رگ های خونی، خون ریزی قطع شود. ترومبوسیتوز هنگامی اتفاق میفتد که بدن پلاکت های زیادی را تولید می کند.
 

علت ترومبوسیتوز واکنشی

ترومبوسیتوز واکنشی نوع متداول ترومبوسیتوز است و از بیماری های زیر ناشی می شود:

سرطان

عفونت ها

کمبود آهن

خون ریزی حاد

جراحی یا نوع دیگری از تروما

جراحی، به خصوص اسپلنکتومی (برداشتن طحال)

اختلالات التهابی مانند آرتریت روماتوئید، سارکوئیدوز یا بیماری التهابی روده

کم خونی همولیتیک، نوعی کم خونی که در آن بدن گلبول های قرمز را خیلی سریعتر بین می برد و اغلب به دلیل برخی بیماری های خونی یا اختلالات خود ایمنی ایجاد می شود.
 

علت ترومبوسیتمی اولیه

علت این اختلال نامشخص است، اما به نظر می رسد که اغلب به دلیل جهش در انواع مختلف ژن رخ می دهد. این بیماری به رغم یافتن برخی جهش های ژن در خون یا مغز استخوان، یک بیماری ارثی محسوب نمی شود. در ترومبوسیتمی ضروری نسبت به ترومبوسیتوز اولیه، خطر لخته شدن یا خون ریزی بسیار بیشتر است.1

تشخیص ترومبوسیتوز

مردم می‎توانند در نتیجۀ یکی از آزمایش‎های زیر با تشخیص ابتلاء به ترومبوسیتوز مواجه شوند:

• آزمایش روتین خون. این تست می‎تواند تعداد پلاکت خون بالاتر از میزان نرمال را نشان دهد.

• در طول معاینه بالینی. اگر پزشک در کوران معاینه متوجه بزرگ شدن طحال شود، یا اگر فرد نشانه‎ها یا علایم ابتلاء به یک عفونت یا اختلالی دیگر را از خود نشان دهد، پزشک انجام تست شمارش کامل خون (CBC) را برای تعیین تعداد پلاکت فرد در دستور کار قرار خواهد داد.

• اسمیر خون. پزشک ممکن است مقدار اندکی از خون فرد را زیر میکروسکپ مورد بررسی قرار دهد تا اندازه و فعالیت‎ پلاکت‏ها را تعیین کند.

از آنجا که اختلالات و وضعیت‎های متعددی می‎توانند باعث افزایش موقتی تعداد پلاکت‎‏ها در فرد شوند، پزشک احتمالاً آزمایش خون را تکرار خواهد کرد تا ببیند که آیا تعداد پلاکت‎ها همچنان بالا مانده‎اند یا خیر.

دامنۀ نرمال پلاکت در خون بین 150.000 تا 450.000 پلاکت در هر میکرولیتر از خون است. اگر تعداد پلاکت درهر میکرولیتر خون بیش از 450.000 عدد باشد پزشک در جستجوی علت آن، که احتمالاً یک اختلال زیربنایی است، خواهد بود. در بیشتر موارد، نشانه‎ها و علایم اختلال زیربنایی خود به عنوان راهنمای تشخیص عمل می‎کنند. پزشک در عین حال ممکن است:

• سطح آهن خون را مورد بررسی قرار دهد

• نشانگرها (مارکرهای) التهابی را بررسی کند

• انجام تست‎های ژنتیکی را برای کمک به تعیین ابتلاء احتمالی فرد به اختلالات خون و مغز استخوان مثل ترومبوسیتوز ذاتی را تجویز کند

• برای گردآوری و بررسی بافت استخوان آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان انجام دهد.3
 

درمان ترومبوسیتوز

درمان ترومبوسیتوز واکنشی به طور مستقیم علت زیربنایی بروز اختلال را نشانه می‎رود. اگر یک عمل جراحی اخیراً انجام شده یا خونریزی قابل توجه باعث ایجاد ترومبوسیتوز بوده باشد، میزان افزایش تعداد پلاکت در خون فرد چندان طول نخواهد کشید.

اگر علت وجود عفونتی مزمن یا یک بیماری التهابی بوده باشد، این احتمال وجود دارد که میزان پلاکت خون تا زمان تحت کنترل قرار گرفتن بیماری مورد اشاره در سطح بالا باقی بماند. در اغلب موارد، پس از رفع علت زیربنایی بروز ترومبوسیتوز، تعداد پلاکت خون به میزان نرمال برمی‎گردد.

اگر فرد دچار ترومبوسیتوز واکنشی باشد، کمتر احتمال دارد که وی برای کاهش تعداد پلاکت خون نیاز به دارو یا اقدامات پزشکی دیگری داشته باشد. همچنین نامحتمل است که فرد دچار عوارضی چون لخته شدن خون یا خونریزی شود.

برداشتن طحال (اسپلنکتومی) می‎تواند باعث ایجاد ترومبوسیتوز مادام‌العمر شود اما فرد احتمالاً نیازی به درمان نخواهد داشت.3
 

پیشگیری ترومبوسیتمی

هیچ روش شناخته شده ای برای جلوگیری از ترومبوسیتمی اولیه وجود ندارد. با این حال، اگر شما اخیراً به عنوان مبتلا به ترومبوسیتمی اولیه تشخیص داده شده اید، مواردی وجود دارد که می توانید برای کاهش خطر عوارض جدی انجام دهید.

ترک سیگار نیز مهم است. سیگار خطر لخته شدن خون را افزایش می دهد.

اولین قدم، مدیریت هرگونه عوامل خطر برای لخته شدن خون است. کنترل فشار خون، کلسترول و شرایطی مانند دیابت می تواند به کاهش خطر لخته شدن خون کمک کند. شما می توانید این کار را با ورزش منظم و خوردن یک رژیم غذایی انجام دهید که عمدتاً از میوه، سبزیجات، غلات سبوس دار و پروتئین بدون چربی تشکیل شده باشد.

برای کاهش بیشتر خطر ابتلا به عوارض جدی، همچنین باید:

تمام داروها را طبق تجویز مصرف کنید.

فوراً خون ریزی غیر طبیعی یا علائم لخته شدن خون را به پزشک گزارش دهید.

از ورزش یا فعالیت هایی که خطر خون ریزی را افزایش می دهد، خودداری کنید.

از مصرف داروهای بدون نسخه یا سرماخوردگی که خطر خون ریزی را افزایش می دهد، خودداری کنید.

قبل از هرگونه عمل دندانپزشکی یا جراحی، حتماً به پزشک خود در مورد هر دارویی که مصرف کنید اطلاع دهید.

افراد سیگاری و افرادی که سابقه لخته شدن خون را دارند ممکن است برای کاهش تعداد پلاکت خود به دارو احتیاج داشته باشند.1

پینوشتها
1.www.pezeshket.com
2.www.drdr.ir
3.www.mehrinmednews.com