غیبت؛ آگاهی دادن بر چیزی در مورد شخص غائب که خوشایندش نیست اما نزد مردم نقصان و یا مایه ی مذمت اوست.یعنی پشت سرکسی چیزی بگویی که اگر به گوشش برسد برایش ناخوشایند است. پس اگر آن فرد را شنونده بشناسد غیبت محسوب میشود و اگر هم خود فرد مورد غیبت رانشناسد ولی بگوید مثلا فامیل فلان شخص این طور است و… و فامیل با شنیدن این حرف ناراحت شود، غیبت فامیل آن شخص محسوب می شود.حال این نقصان ممکن است:نقص بدنی باشد ؛ فلانی کور است.نقص نسبی باشد؛ پدر فلانی حسین است. نقص صفت و اقول باشد ؛ فلانی بدخلق است.نقص در متعلقات شخص باشد؛ لباس فلانی چرکین است.نقص در قالب حمد باشد ؛ الحمدلله که ما ریاست طلب نیستیم.نقص در قالب دعا باشد ؛ دعا می کنم که خداوند از سر تقصیرات فلانی بگذرد.

اقسام غیبت:
گفتاری-نوشتاری- اشاره ای
غیبت کردن منحصر به زبان نیست، بلکه هر نوعی که نقصی از غیر را بفهماند، غیبت است، با قول باشد یا فعل یا تصریح (یا تعریض) اشاره، غمز، رمز، کتابت، حرکت و….(معراج السعاده / مرحوم نراقی /صفحه: 405 )
لذا مرحوم فیض کاشانی(محسن فیض کاشانی، المحجه البیضاء، ج5، ص 285) و شهید ثانی( شهید ثانی، کشف الربیة، ص 17.)در این زمینه غیبت را به چند قسم تقسیم نموده که به طور خلاصه و فشرده اشاره می شود(مجلسی نیز به این موارد اشاره کرده است، بحارالانوار،- ج75، ص 221).
با قول صریح و واضح از شخص بدگویی نمودن، مثلاً فلانی بخیل است.
با قول صریح و واضح در ضمن تمجید و تعریف از شخص مورد نظر به بدگویی و مذمت از او اقدام کردن. هدف ازاین کار این است که قبح گفتار را در نظر شنونده کم جلوه دهد مثلاً می گوید فلان شخص در عبادات و نماز و قرآن چقدر مقید و منظم و علاقمند و…است ولی متاسفانه یک عیب کوچک دارد و…”
با قول کنائی از شخص بدگوی نمودن – شهید ثانی این را از پلیدترین انواع غیبت می شمارد-مثلا درحضور شخصی از کسی سخن به میان می آید، و او می گوید : ” خدا را شکر که ما را به ریاست طلبی یا دنیاپرستی یا… مبتلا نکرد.”
مذمت گویی از طریق تقلید رفتار و کردار دیگران، و به اصطلاح ادای اشخاص را درآوردن.
غیبت کردن به وسیله نوشتن در کتاب، مجله و روزنامه.
با ایماء و اشاره به حضار در مجلس، شخص مورد مذمت شده را معرفی نماید مثلا “در حضور عده ای فرد نامعلومی عیوبش گفته می شود، این شخص با ایماء و اشاره به دیگران می فهماند که منظور چه فردی است”(پاورقی: کلیه اقسام ششگانه از کتاب المحجه البیضا، فیض کاشانی و کشف الریبة، شهید ثانی می باشد.).
*همچنین به اعتبارانواع عیوب ونقائص می توان غیبت را به چند قسم دیگر تقسیم بندی کرد :
الف) ذکر معایب و نقائص جسمی، مثل کر، لال، لنگ، لوچ، کوتاه قد.
ب) ذکر معایب و نقائص خانوادگی، مثل”خسیس بودن پدر”،”برادرت چشم چران است”.
ج) آشکار ساختن معایب اخلاقی مثل بخیل، متکبر، ترسو، بداخلاق…
د) مطرح ساختن معایب دینی، مثلا “فلانی از نجاست پرهیز ندارد، نماز نمی خواند…”
و) مطرح ساختن معایب دنیوی-اجتماعی-مثل پرخور، پرحرف، بی ادب، ناسازگار، معاشرت بلد نیست”.
هـ) معایب و نقائص مربوط به اموال و زندگی شخصی افراد به عنوان نمونه “لباس او چرک است، بلند قد است، خانه اش چنین است، ماشین او چنان است”.
( غیبت و راه کارهای درمان /مؤسسه امام خمینی(ره) / غیبت ص 372-370)

روزی زنی بر عایشه وارد شد ، وقتی بیرون رفت عایشه با دست خود اشاره کرد که این کوتاه قد است . حضرت (صلی الله علیه وآله ) فرمودند که غیبت او را کردی. [ کشف الریبه ، ص14]پس غیبت آن است که پشت سر برادر یا خواهر مسلمان سخنى گفته شود که اگر به گوش او برسد ناراحت شود و کشف آن در جامعه باعث رفتن آبروی مومن باشد. عالمان اخلاقی در تعریف غیبت گفته اند: غیبت عبارت است از بدگویى و پرده درى نسبت به حیثیت و آبروى افراد، یعنی در غیاب شخصى کارهاى بد و ناپسند شخصی و یا عیوب و نقائص جسمى و اخلاقى او را به گونه اى براى دیگران بازگو کنند که اگر به گوششان برسد، ناراحت شوند .هم چنین زمانی آن چه که پشت سر کسی گفته می‌شود غیبت نام می‌گیرد که اولاً آن فرد از شنیدنش ناراحت شود، و دوم آن که آن حرف راست باشد. اگر آن چه که پشت سر فردی گفته شده، راست نباشد، بهتان یا تهمت نام می‌گیرد امام خمینی (ره) فرموده است: «غیبت عبارت است از ذکر کردن انسان را در حال غایب بودنش به چیزى که خوش آیند نیست نسبت دادن آن را به سوى او، از چیزهایى که پیش عرف مردم نقصان است، به قصد انتقاص و مذمت او. »( چهل حدیث ص : 301 )

پنهانی بودن عیب:
با توجه به آنچه که در تعریف غیبت ذکر شد ،گفتن و فاش کردن هر آنچه که سبب ناراحتی شخص غیبت شونده شود ،غیبت محسوب می شود .حال این عیب یا نقص پوشیده باشد یا نه . مثلا در مورد کسی که قد کوتاهی دارد ( این نقص آشکار است)به گونه ای صحبت کنیم که اگر بشنود ناراحت می شود ،شامل غیبت است. ولی اگر طوری باشد که قصد توهین یا مسخره در آن نباشد ،غیبت نیست . روشن است که عذرهاى عوامانه اى که بعضى براى غیبت مى آورند مسموع نیست، مثلا گاهى غیبت کننده مى گوید این غیبت نیست، بلکه صفت او است! در حالى که اگر صفتش نباشد تهمت است نه غیبت.یا این که مى گوید: این سخنى است که در حضور او نیز مى گویم، در حالى که گفتن آن پیش روى طرف نه تنها از گناه غیبت نمى کاهد بلکه به خاطر ایذاء، گناه سنگین ترى را به بار مى آورد.خلاصه این که اگر در اسلام غیبت به عنوان یکى از بزرگترین گناهان کبیره شمرده شده به خاطر آثار سوء فردى و اجتماعى آن است.

صحبت کردن ازکسی که نمیشناسیم : اگر فقط اسم و فامیل فرد یا مشخصات دیگرش باشد، صحبت کردن در مورد او غیبت است. مثلا اگر کسی را با انگشت نشان بدهیم و در موردش سخنی بگوییم غیبت است. چرا که او را دیده ایم و داریم در موردش سخن می گوییم. اما اگر دو نفر دارند در مورد کسی صحبت می کنند که من او را نمی شناسم، شنیدن سخنان آنان برای ما غیبت نیست، یا اینکه کسی برای ما از شخصی صحبت می کند که ما اورا نمی شناسیم( حتی با گفتن اسم و فامیل) غیبت محسوب نمی شود .

حکم فقهی :
سخن از کسی که شما او را نمی شناسید نسبت به شما غیبت محسوب نمی شود. (ر.ک استفتائات امام (ره)،ج 2، ص619، س10)
در مواردی غیبت کردن جایز است؛ مثل اینکه فرد علنی و بدون هیچ گونه پروایی در برابر دیگران گناه میکند غیبت او اشکالی ندارد، اگر چه خوشش نیاید. البته باید خیلی مراقب باشیم که حتی جایی هم که جواز غیبت داریم وارد آن نشویم مگر به ضرورت. چرا که ممکن است مقدمه ای شود برای ورود به حرام.
انسان اگر در رفتار و گفتار خود دقت کند ملاحظه می کند که دارای عیب و نقص های فراوان است. پس چه خوب است که به عیوب خود بپردازد و از عیب جویی نسبت به دیگران پرهیز کند. چقدر زشت است که انسان از عیوب خود غافل شده و در صدد بیان عیوب دیگران برآید.