عبارت «سال نو مبارک» یا جملاتی از این قبیل، عباراتی دعایی هستند که اغلب ما در ابتدای هر سال جدید با آن، یکدیگر را دعا می‌کنیم و تحقق آن را برای طرف مقابل از خداوند متعال، مسئلت می‌نماییم. اکثر ما از این عبارت، فقط برای بیان شادباش و انتقال حس شادمانی به دیگران استفاده می‌کنیم. نه تنها در فرهنگ ما بلکه در اغلب فرهنگ‌ها، «تبریک‌گویی» اختصاص به سال جدید نداشته بلکه همواره به مناسبت‌های مختلف از آن استفاده می‌شود. از مهم ترین خواسته های بشر « خیر » و « برکت » است که همه ی انسانها با هر عقیده و اندیشه ی دینی خواستار این دو در زندگی خویش هستند. منشأ و سرآغاز همه ی خیرات و برکات در نظام آفرینش، خداوند متعال است و همه ی آفریده ها چه بدانند و چه ندانند و چه بخواهند و چه نخواهند، به اندازه ی ظرفیت و شایستگی خود از برکات الهی برخوردار می شوند. ورود برکت به زندگی انسان به عواملی بستگی دارد (چه مادی چه معنوی) که این دو مقوله با هم در ارتباط هستند و جدای از هم نیستند. علاوه بر این برکت مصادیق فراوانی دارد.کلمه ی « التَبَرَّک » به معنی برکت جستن در چیزی است. این کلمه مشتق از « البَرَکه » است، که به معنی برکت، شرافت، و احترام می باشد. « البَرَکه » بر پایه ی زیاده (افزایش) سنجیده می شود بنابراین کسی که تبرک می جوید، درصدد افزایش یا رشد چیزی است که مثبت تلقی می شود، مانند مال، ثروت، تندرستی، فرزندان و مانند آن.برکت در لغت به معنای افزایش، نمو، سعادت، خیر و فایده ثابت و در اصطلاح به معناى ثبوت و پایدارى خیر الهى در چیزى و رشد و افزایش خیر می باشد. در متون اسلامی اسباب معنوی برکت در کنار اسباب مادی آن قرار گرفته اند از طرفی روایات ما را به عبادت، نماز و تشویق می کنند و آنها را مبادی و اسباب توسعه در زندگی معرفی می کنند و از طرف دیگر دامداری، کشاورزی، تجارت و کار را پشتوانه و مایه برکت و توسعه می دانند. برخوردار شدن از برکات بستگی به اعمال و رفتار دریافت کنندگان دارد.مقصود از برکت در لسان دین آن چیزى است که در آن خیر معنوى و یا مادى منتهى به معنوى باشد، مانند آن دعایى که ملائکه در حق حضرت ابراهیم علیه السلام کرده و گفتند: «رَحْمَتُ اللّهِ وَ بَرَکَاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ» (1)که مراد از آن، برکت معنوى مانند دین و قرب خدا و سایر خیرات گوناگون معنوى و نیز برکت حسى مانند مال و کثرت و بقاى نسل و دودمان و سایر خیرات مادى است که برگشت آن به معنویات مى‌باشد.سایر موارد و مصادیق برکت در قرآن:
1. «وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِینَ کَانُواْ یُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا»؛ (سوره اعراف، 137) ما این قوم مستضعف را وارث مشرق و مغرب زمین مبارک کردیم یعنی هم مشرق اردن و هم مغرب آن از زمین شام.
2. «جَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ مِن فَوْقِهَا وَ بَارَکَ فِیهَا»؛ (سوره فصلت، 10) یعنی در زمین کوهها قرار دادیم بالای آن و برکت داد در آن.
3. «کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ»؛ (سوره ص، 29 )کتابی سوی تو فرستادیم فرخنده کتاب است و اصل هر خیر.
5. «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکًا» (سوره آل عمران، 96) نخستین خانه عبادت که برای مردم نهاده شد آن است که در مکه است فرخنده و بابرکت.
6. آب باران را مبارک خواند: «نَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاء مَاء مُّبَارَکًا». ( سوره ق، 9 )
7. درخت زیتون را مبارک گفت: «شَجَرَةٍ مُّبَارَکَةٍ زَیْتُونِةٍ». ( سوره نور، 35)
8. بقعه که حضرت موسی علیه السلام در آنجا آتش دید در جانب راست وادی یعنی جانب مغرب آن مبارک خواند: «شَاطِئِ الْوَادِی الْأَیْمَنِ فِی الْبُقْعَةِ الْمُبَارَکَةِ». (سوره قصص، 30 )
9. تحیت و سلام را مبارک خواند: «فَسَلِّمُوا عَلى‌ أَنْفُسِکُمْ تَحِیَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبارَکَةً طَیِّبَةً»؛ پس سلام کنید بر خودتان سلام کردنى از نزد خدا بابرکت پاکیزه‌. ( سوره نور، 61 )
10. شب قدر را مبارک خواند: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُّبَارَکَةٍ»( سوره دخان، 3)
11. در میان پیغمبران سلف حضرت مسیح را مبارک خواند: « وَجَعَلَنِی مُبَارَکًا أَیْنَ مَا کُنت». ( سوره مریم، 31 ) که همه منبع خیر بسیار و سود و بهره دنیا و آخرت هستند و با آن که هر چه خدا آفریده مبارک است و همه کتب و پیغمبران دارای خیرکثیر بعض آنها در این میانه ممتازند.
12. اصل همه خیر و نیکی خداوند تعالی است و در قرآن کریم نسبت تبارک بخود داد. «فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الخَالِقِین» ( سوره مؤمنون، 14 )
13. «تَبَارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ» (سوره ملک،1)
برکت در روایات:
1. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: برکت در سه چیز است: «در جماعت، در تردید کردن غذا و سحرى خوردن».
2. رسول خدا صلى اللَه علیه و آله فرمود: «برکت در لقمه کوچک و طول ظرف است».
3. رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: «برکت در مصافحه است».
4. رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: «برکت در بزرگان ماست، کسى که بر کوچک ما رحم نمى‌آورد و بزرگ ما را گرامى نمى‌دارد، از ما نیست».
5. رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: به برادرتان مبارکباد بگویید و برایش برکت بخواهید.
6. در جنگ احزاب، اصحاب پیامبر صلى اللَّه علیه و آله از کمبود مواد غذایى، خیلى در مضیقه بودند. شخصى غذاى یکى – دو نفر را تهیه نمود و از پیامبر دعوت کرد و گفت: هر کس را مى‌خواهى با خود بیاور. یعنى یک نفر را مى‌توانى بیاورى. حضرت تمام مردم را صدا کرد و با خود آورد و فرمود: روى غذا را بپوشانید بعد دعا کرد، غذا برکت پیدا کرد و همه خوردند و سیر شدند و غذا به همان حال اول بود و چیزى از آن کم نشده بود.
پاورقی:
(1) سوره هود، آیه 73.
(2) جلوه‌هاى اعجاز معصومین (علیهم السلام)، غلامحسن محرمى‌، دفتر انتشارات اسلامى‌، قم‌، 1378ش‌، ص18.