یکی از بهترین و موثرترین روش های عبادت خدای متعال، تلاوت قرآن است. قرآن کریم برنامه و دستورالعمل کامل زندگی و بندگی خدا است و لذا برای تلاوت کردن آن فضیلت های بسیاری در آیات و روایات بیان شده است، منتهی نکته قابل دقت اینکه تلاوت بدون تدبر مطابق روایات ارزش کاربردی ندارد. قرآن کریم کتاب هدایت در صراط مستقیم عبودیت خدا است و لذا هنگامی در زندگی انسان مفید و موثر واقع می شود که با دقت و تدبر تلاوت شود و صرف لقلقه زبان نباشد.
این ویژگی برای کسانی که قصد تحقیق در حقایق قرآن را دارند، ضرورت دارد و نیز برای سایر مومنانی که به قصد بهره برداری از آموزه های قرآن کریم و به کاربندی آن در زندگی خود، این کتاب مقدس را مطالعه و تلاوت می کنند، دارای اهمیت است.
علی (ع) در روایت مشهوری فرموده اند: لا خیر فى قرائة لیس فیها تدبر. قرائتی که در آن تدبر نباشد، خیر و فایده ای ندارد.
فضیلت تلاوت قرآن:
قرآن، همراه با عترت است و آن دو، ریسمان محکمی هستند که از سوی خدا به سوی خلق کشیده شده اند و توسل به عترت به هر نحوی که باشد، از خدمت کردن و برآوردن حاجتشان و احترام و محبت به آنها، نگریستن به ایشان، نشستن در حضورشان، انس گرفتن با آنان، اندیشیدن در شئون و حالات، تدبر در رفتارشان، گوش دادن به سخنان آن بزرگواران، شنیدن نام ها به ذکر مناقب و احوال آن بزرگان و یادآوری شمایل و صفاتشان، بدون دشمنی با آنان، عبادت است. بلکه از بزرگ ترین عبادات و از جمله اسباب و وسایلی است که موجب دخول در بهشت می گردد.
هم چنین نگاه کردن به سطرهای قرآن، گوش دادن به حروف، خواندن کلمات، نوشتن سوره و آیه، بزرگ داشت و احترام نهادن به خواننده آن و به تصوّر درآوردن معانی، مفاهیم، تدبر در معانی، نظر و تامّل در اشاره ها، لذت بردن از لطایف و فرمانبرداری از امر و نهی، عبرت گرفتن از حکایت ها و مَثَل ها، بهره یابی و پند گرفتن از نصایح و اندرزهای قرآن، عبادت محسوب می گردد، بلکه از بزرگ ترین عبادات می باشد.
و در فضیلت توسل به قرآن، همین بس که خدای تعالی، خود در قرآن کریم می فرماید: چون قرآن خوانده شد گوش فرا دهید و ساکت باشید، بلکه مورد رحمت خدا قرار بگیرید. (اعراف، 204)
از پیامبر خدا (ص) روایت است که فرمود: قرآن، طعام و مهمانی خدای تعالی است، پس از مهمانی او یاد بگیرید به هر مقدار که می توانید. به درستی که این قرآن، ریسمان خدا است و آن، نورِ آشکار و شفابخشِ سودمند است. حافظ و نگهبانِ کسی است که به آن تمسک کند. هرکه از آن پیروی کند، وی را نجات می دهد و منحرف نمی شود، کج نمی شود تا راست گردد و شگفتی های آن به سر نمی آید و تمام نمی شود و هرچه از آن بهره یابی، کهنه نمی گردد. پس آن را بخوانید که خدا به خواندن هر حرف، ده نیکی به شما پاداش می دهد.
و نیز فرمود: خانه هایتان را به خواندن قرآن، روشنی بخشید و آنها را مانند یهودیان و مسیحیان، گورستانِ خاموش قرار ندهید. چه آنها نماز را تنها در کنیسه ها و دیرها انجام دادند، خانه هایشان را از عبادت خدا تعطیل کردند. اگر در خانه ای، بسیار قرآن تلاوت شود، خیر در آن بسیار می شود و اهل آن خانه، در وسعت (گشایش روزی) قرار می گیرند و به اهل آسمان روشنی می بخشد، چنان که اهل دنیا از ستارگان آسمانی، روشنی می گیرند. ( کلینی، کافی، ج 2، ص 610)
حضرت امام صادق(ع) در حدیثی فرموده اند: هر جوان مؤمنى که قرآن بخواند، قرآن با گوشت و خونش در می آمیزد و خداوند او را با فرشتگان بزرگواری که نویسندگان و حاملان قرآن اند،همنشین می کند و قرآن نیز در قیامت حافظ و نگهبان او خواهد بود. (الکافى، ج 4، ص 405)
روش تدبر در قرآن کریم:
برای ارتباط صحیح با قرآن کریم اولین مرتبه قرائت صحیح آن است و سپس تلاوت و شمرده خواندن و دقت در آن است که باعث می شود انسان با این کتاب مقدس انس پیدا کند و در نهایت با تدبر در آیات و دقایق آن، به حقایق و دیدگاه های آن دست می یابد.
تدبر، یعنی پشت چیزی را دیدن و حقیقت آن را یافتن؛ نظر در عواقب امور و رموز چیزی داشتن و به کنه وجود آن پی بردن.
تفسیر پرده برداری از کلمات و الفاظ قرآن و رسیدن به معانی است ولی تدبر درک رموز و حقائق قرآنی و بررسی نتایج و عواقب اموری است که در قرآن کریم مطرح شده است.
تدبر عبور کردن از ظاهر به باطن قرآن است، در حدیث آمده است که: ما نزل من القرآن آیه الاّ لها ظهر و بطن – آیه ای نازل نشد از قرآن مگر آنکه برای آن ظاهر و باطنی است. من اراد العلم فلیثور القرآن – کسی که خواهان دانش است، پس باید که در معانی قرآن عمیق شود و بحث کند.
تدبر در آیات قرآن؛ یعنى، توجه به عواقب و لوازم آیات و آثار مترتب بر عمل کردن یا نکردن بر مقتضاى آن، با این تدبر است که دل و قلب انسان، از بشارت هاى قرآن بهره مى گیرد و تهدیدهایش در او مؤثر مى افتد.
قرآن در این زمینه مى فرماید: أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى قُلُوبٍ أَقْفالُها (محمد 47، آیه 24) آیا در آیات الهى تدبر نمى کنند یا آنکه بر دل آنها قفل زده شده (و راه نمى افتد)
معجزه و الهى بودن قرآن بدون تدبر در آن، معلوم نخواهد شد: أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً کَثِیراً (نساء 4، آیه 82)
بدون تدبر در قرآن، نمى توان از ذخایر بى کران و پر خیر و برکت کلام خدا بهره جست. تدبّرکننده در قرآن با تمام وجود، در جاى جاى قرآن، حضور خدا را حس مى کند و دل و جانش را از نور خدا سرشار مى نماید. ( پژوهشى پیرامون تدبر بر قرآن، قم: انتشارات اسوه، 1371، چاپ اول، ص 31)