وقتى پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: کارهاى درون خانه با فاطمه و کارهاى بیرون خانه با على باشد، حضرت زهرا علیهاالسلام با خوشحالى فرمود: «فلا یعلم ما داخلنى من السّرور إلاّ اللّه بإکفائى رسول الله صلى الله علیه و آله تحمل رقاب الرّجال»(1) «جز خدا کسى نمى داند که از این تقسیم کار چقدر خوشحال شدم، زیرا رسول خدا صلى الله علیه و آله مرا از انجام کارهایى که مربوط به مردان است و یا موجب رفت و آمد بین مردان است باز داشت». این روایات در واقع به دنبال این نکته هستند که در اسلام و در نظام آفرینش هر یک از زن و مرد، مسئولیت ها، وظایف و حقوقى را بر عهده دارند. از این رو شارع حکیم متناسب با نوع مسئولیت هر یک از زن و مرد، تکالیف و حقوق خاصى را نیز براى آنان در نظر گرفته است. بدیهى است که این تقسیم وظایف به معناى برتر انگاشتن یکى و فروتر دانستن دیگرى نیست؛ بلکه لازمه نظام احسن این است. لذا اگر به دستور اسلام عمل شود ضرورتى ندارد که زن به بیرون از خانه رفته و به دنبال شغل هایى باشد که حتّى گاهى اوقات نه با روحیه وى سازگار است و نه با توانایى جسمى او. به ویژه در برخى موارد به پریشانى و پشیمانى کشیده مى شود.
بنا بر آنچه گفته شد، اگر منظور این گونه روایات را نفى مطلق حضور زنان در عرصه هاى اجتماعى بدانیم این معنا با سایر آموزه هاى دینى سازگار نخواهد بود چه اینکه در آموزه هاى دینى از مراجعه به مردان جز در موارد اضطرارى منع شده اند مثلاً مراجعه زنان به پزشکان مرد، فقط در صورت اضطرار جایز است. بنابراین باید در زمینه هایى از جمله پزشکى، زنان در مجامع علمى حضور پیدا کنند و پس از فراگیرى علوم به صحنه هاى اجتماعى رفته و به کار و خدمت بپردازند تا آن اضطرار از بین برود وگرنه دائماً نمى توان با وضعیت اضطرارى زندگى کرد، چه اینکه وضعیت اضطرارى یا ناچارى، موقّتى است و باید بدنبال راه چاره رفت که مستلزم حضور سالم زنان در فعالیت هاى علمى جامعه است. پس روایات در صدد نفى مطلق حضور زنان نیستند بلکه در مواردى حضور زنان در عرصه هاى گوناگون لازم و ضرورى است.
همان گونه که حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام وقتى احساس مسئولیت کردند هم براى حمایت از ولایت و امامت على علیه السلام به مسجد رفتند و خطبه خواندند و هم براى کمک به پدر بزرگوارشان، هنگامى که پیشانیشان شکسته بود به میدان جنگ احد رفتند و دختران او نیز در کربلا، کوفه، شام و مدینه با ایراد خطبه به وظایف و مسئولیت هاى خویش عمل نمودند. بنابراین، حضور زنان در صحنه هاى اجتماعى، در صورتى که مسئولیتشان ایجاب کند امرى لازم است اما در صورتى که زنان مسئولیت خاصى در جوامع نداشته باشند حضور آنان نیز امرى پسندیده نخواهد بود و ممکن است روایات نفى حضور زنان در عرصه هاى اجتماعى نیز اشاره به همین مورد داشته باشند. (2)
در مجموعه از فضاى سخن و چگونگى آن در مقابل روایات دیگر مى توان فهمید که سخن در ارجحیت و اولویت است نه این که حتما چنان باشد، به عبارت دیگر حدیث توصیه اخلاقى است و ارجحیت دور بودن زن و مرد را بیان مى کند و مقصود اصلى کم شدن اختلاط است مگر آنکه مصلحت قوى ترى در بین باشد.(3)
پی نوشت ها:
(1) علامه مجلسى، بحارالأنوار، ج43، ص81.
(2) ر.ک: شهید مطهرى، نظام حقوق زن در اسلام.
(3) پاسخ مفصل تر به این پرسش، در پرسش ها و پاسخ ها (دفتر سى و نهم)، نشر معارف، تحت عنوان اشتغال، حجاب و منع اختلاط با تبیین شهید مطهرى نسبت به این گونه احادیث آمده است.