وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ قالَ مُوسى لِأَخِیهِ هارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ (اعراف- 142)ترجمه:و ما به موسى سى شب وعده گذاردیم سپس آن را با ده شب (دیگر) تکمیل نمودیم به این ترتیب میعاد پروردگارش (با او) چهل شب تمام شد و موسى به برادرش هارون گفت جانشین من در میان قوم من باش و (آنها را) اصلاح کن و از روش مفسدان پیروى منما.1- در تفاسیر به چرایی افزوده شدن ده روز دیگر به میقات حضرت موسی پاسخ داده شده است که به نقل دو تفسیر بسنده می کنیم ولی قبل از بیان علت این مسئله باید بگوییم که از همان ابتدا مطابق با آیه شریفه 51 سوره بقره “وَ إِذْ واعَدْنا مُوسى أَرْبَعینَ لَیْلَةً … “و (به یاد آورید) هنگامى را که با موسى چهل شب وعده گذاردیم (و او، براى گرفتن فرمان هاى الهى، به میعادگاه آمد). این وعده چهل شب بوده است.
یکی از تفاسیر به این موضوع اشاره کرده و این آیه را در اصل تکمیل کننده آن آیه دانسته است:
خداى متعال در این آیه مواعده اى را که با موسى بسته بود ذکر و اصل آن را سى شب گرفته و با ده شب دیگر آن را تکمیل نموده، آن گاه فرموده که جمعا مواعده با وى چهل شب بوده است.
در حقیقت این آیه، آیه سوره بقره را تفسیر مى کند که مى فرمود:” وَ إِذْ واعَدْنا مُوسى أَرْبَعِینَ لَیْلَةً” و توضیح مى دهد که آن عدد، مجموع دو مواعده اصلى و تکمیلى است.
کوتاه سخن اینکه برگشت معناى آیه به این است که خداى متعال حضرت موسى(ع) را براى مدت سى شب به درگاه خود و براى گفتگوى با وى نزدیک ساخته و ده شب دیگر براى اتمام آن گفتگوها بر آن مدت افزوده و در نتیجه میقات پروردگارش چهل شب تمام شده است.(2)
و اما توجیه بعضی دیگر از مفسرین در مورد حکمت اضافه شدن ده روز چنین است:
نوشته اند: دو دعوت بود، ابتدا سى شب پس از آن ده شب اضافه شد که فرمود “وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ” که این اضافه یا براى نزول الواح تورات بوده یا براى امتحان بنى اسرائیل که در این مدت ده شب دستگاه گوساله پرستى و سامرى اتفاق افتاد.(3)
در یکی دیگر از تفاسیر محل بحث با این سوال آغاز می شود که چرا وعده چهل روز یک جا بیان نشده، بلکه نخست مى فرماید سى روز، سپس ده روز به عنوان متمم بر آن مى افزاید در حالى که در آیه 51 سوره بقره این چهل روز به صورت واحد، ذکر شده است؟
مفسران درباره این تفکیک، تفسیرهاى گوناگونى ذکر کرده اند، ولى آنچه بیشتر به نظر مى رسد و با روایات اهل بیت(ع) نیز سازگار است این است که گرچه در متن واقع، بنا بر چهل روز بوده، اما خداوند براى آزمودن بنى اسرائیل نخست موسى(ع) را براى یک مواعده سى روزه دعوت نمود، سپس آن را تمدید کرد، تا منافقان بنى اسرائیل صفوف خود را مشخص سازند.
از امام باقر(ع) چنین نقل شده که فرمود: هنگامى که موسى(ع) به وعده گاه الهى رفت با قوم خویش قرار گذاشته بود غیبت او سى روز بیشتر طول نکشد، اما هنگامى که خداوند ده روز بر آن افزود، بنى اسرائیل گفتند: موسى(ع) تخلف کرده است، و به دنبال آن دست به کارهایى که مى دانیم زدند (و گوساله پرستى کردند) (4)
ر. ک : تفسیر نمونه، ج 6، ص 341
پی نوشت ها:
1. سوره اعراف، آیه 142.
2. طباطبایی سید محمد حسین،تفسیر المیزان، ترجمه موسوی همدانی محمد باقر،قم،انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،سال 1374 ه ش، چاپ پنجم، ج 8، ص 303.
3. طیب سید عبد الحسین،أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، سال 1378 ه ش، چاپ دوم، ج 5، ص 448.
4. مکارم شیرازی ناصر، تفسیر نمونه، تهران، انتشارات دار الکتب الاسلامیه،سال 1374 ه ش، چاپ اول، ج 6، ص 341.
pasokhgoo.ir
2- بیانی دیگر
در این آیه اشاره به یکى دیگر از صحنه هاى زندگى بنى اسرائیل و درگیرى موسى با آنها شده است و آن جریان رفتن موسى به میعادگاه پروردگار و گرفتن احکام تورات از طریق وحى و تکلم با خدا و آوردن جمعى از بزرگان بنى اسرائیل به میعادگاه براى مشاهده این جریان و اثبات اینکه هرگز خداوند را با چشم نمى توان دید مى باشد، که به دنبال آن داستان گوساله پرستى بنى اسرائیل و انحراف از مسیر توحید و آن غوغاى عجیب سامرى ذکر شده است.
نخست مى گوید:” ما به موسى ع سى شب (یک ماه تمام) مواعده کردیم، سپس با ده روز دیگر آن را کامل ساختیم، و وعده خدا با او در چهل شب پایان یافت” (وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً).
” میقات” از ماده” وقت” به معنى وقتى است که براى انجام کارى تعیین شده است، و معمولا بر زمان اطلاق مى شود، اما گاهى به مکانى که باید کارى در آن انجام پذیرد، گفته مى شود، مانند” میقات حج” یعنى مکانى که هیچکس بدون احرام نمى تواند از آنجا بگذرد.
سپس چنین نقل مى کند که” موسى به برادرش هارون گفت: در میان قوم من جانشین من باش و در راه اصلاح آنها بکوش و هیچگاه از طریق مفسدان پیروى مکن” (وَ قالَ مُوسى لِأَخِیهِ هارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ).
نخستین سؤالى که در مورد آیه فوق پیش مى آید این است که چرا وعده چهل روز یک جا بیان نشده بلکه نخست مى فرماید سى روز، سپس ده روز به عنوان متمم بر آن مى افزاید در حالى که در آیه 151 بقره این چهل روز به صورت واحد، ذکر شده است؟
مفسران درباره این تفکیک، تفسیرهاى گوناگونى ذکر کرده اند، ولى آنچه بیشتر به نظر مى رسد و با روایات اهل بیت ع نیز سازگار است این است که گرچه در متن واقع، بنا بر چهل روز بوده اما خداوند براى آزمودن بنى اسرائیل نخست موسى ع را براى یک مواعده سى روزه دعوت نمود، سپس آن را تمدید کرد، تا منافقان بنى اسرائیل صفوف خود را مشخص سازند.
از امام باقر ع چنین نقل شده که فرمود: هنگامى که موسى ع به وعده گاه الهى رفت با قوم خویش قرار گذاشته بود غیبت او سى روز بیشتر طول نکشد، اما هنگامى که خداوند ده روز بر آن افزود، بنى اسرائیل گفتند: موسى ع تخلف کرده است، و به دنبال آن دست به کارهایى که مى دانیم زدند (و گوساله پرستى کردند) .
ر. ک : تفسیر نمونه، ج 6، ص: 340