قرآن کریم براى آنکه انسان بتواند بر هواها و خواستههاى نفسانی پیروز گردد و آنها را از قلب خود بیرون کند، میفرماید: «وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ»؛[1] از صبر و نماز کمک بگیرید.
کلمه «استعانت» به معناى طلب کمک است، و این هنگامی صورت میگیرد که نیروى انسان به تنهایى نمیتواند یک کار مهم و یا حادثهاى را که پیش آمده بر وفق مصلحت خود برطرف سازد. اینکه خدا فرمود: از صبر و نماز براى مهمات و حوادث خود کمک بگیرید؛ براى این است که در حقیقت، یاورى به جز خداى سبحان نیست، و او است که در کارها و حوادث مهم، یاور انسان است، او است که به انسان کمک میکند تا استقامت به خرج داده، ارتباط خود را با خدا وصل نموده، از صمیم دل متوجه او شود، و به سوى او روى آورد، و این همان صبر و نماز است، و این دو بهترین وسیله براى پیروزى است؛ چون صبر، هر بلا و یا حادثه عظیمى را کوچک و ناچیز میکند، و نماز که رویکرد به خدا، و پناه بردن به او است، روح ایمان را زنده میسازد، و به آدمى میفهماند: که به جایى تکیه دارد که زوال پذیر نیست، و به سببى دست زده که پاره شدنى نیست.[2]
البته در روایاتی «صبر» به «روزه» تفسیر شده است؛ یعنی از روزه و نماز کمک بگیرید.[3]
ضمناً در روایاتی هم صبر به پیامبر اسلام(ص) و صلاة به ولایت امام علی(ع) تفسیر شده است:
سلمان میگوید به علی(ع) گفتم: ای برادر رسول خدا(ص)! درود خدا بر تو باد! آیا مراد از اقامه نماز، همان اقامه ولایت شما است؟ امام فرمود: بلی ای سلمان. و شاهد آن، سخن خدای تعالی در قرآن است «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِینَ».[4] بر این اساس، «صبر» پیامبر خدا(ص) است، و «صلاة» اقامه ولایت من است؛ و از اینرو خداوند (با ضمیر مفرد) فرمود: «وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ» و (با ضمیر مثنی) نفرمود: «و إنّهما»؛ زیرا پذیرش ولایت سنگین است، مگر بر خاشعان و خاشعان هم شیعیان بابصیرتاند.[5]
ناگفته نماند این تفسیر، تفسیری باطنی بوده و بدان معنا نیست که پذیرش ولایت اهلبیت(ع) میتواند جایگزین نماز و بهانهای برای ترک آن باشد؛ چرا که خود امام علی(ع) با استعانت به همین آیه به نماز میایستاد:
ابا بصیر از امام صادق(ع) نقل میکند: هر گاه امام علی(ع) از بروز حادثه ناگوارى در هراس میشد، به نماز و راز و نیاز با حق تعالی میپرداخت، و این آیه را تلاوت میکرد: «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة».[6]
در همین راستا امام صادق(ع) با استناد به همین آیه میفرماید: چون مصیبتى بزرگ، یا شدّتى بر کسى فرود آید، باید روزه بگیرد؛ زیرا خداى عزّ و جلّ فرمود: و از روزه و نماز کمک بگیرید.[7]
نتیجهگیری نهایی آن است که روایتی که ناظر به تفسیر باطنی آیه است، نمیتواند از ارزش تفسیر ظاهری آن بکاهد که در آن، «صلاة» همان «نماز» است و «صبر» دارای مصادیقی؛ مانند «روزه» میباشد.
کلمه «استعانت» به معناى طلب کمک است، و این هنگامی صورت میگیرد که نیروى انسان به تنهایى نمیتواند یک کار مهم و یا حادثهاى را که پیش آمده بر وفق مصلحت خود برطرف سازد. اینکه خدا فرمود: از صبر و نماز براى مهمات و حوادث خود کمک بگیرید؛ براى این است که در حقیقت، یاورى به جز خداى سبحان نیست، و او است که در کارها و حوادث مهم، یاور انسان است، او است که به انسان کمک میکند تا استقامت به خرج داده، ارتباط خود را با خدا وصل نموده، از صمیم دل متوجه او شود، و به سوى او روى آورد، و این همان صبر و نماز است، و این دو بهترین وسیله براى پیروزى است؛ چون صبر، هر بلا و یا حادثه عظیمى را کوچک و ناچیز میکند، و نماز که رویکرد به خدا، و پناه بردن به او است، روح ایمان را زنده میسازد، و به آدمى میفهماند: که به جایى تکیه دارد که زوال پذیر نیست، و به سببى دست زده که پاره شدنى نیست.[2]
البته در روایاتی «صبر» به «روزه» تفسیر شده است؛ یعنی از روزه و نماز کمک بگیرید.[3]
ضمناً در روایاتی هم صبر به پیامبر اسلام(ص) و صلاة به ولایت امام علی(ع) تفسیر شده است:
سلمان میگوید به علی(ع) گفتم: ای برادر رسول خدا(ص)! درود خدا بر تو باد! آیا مراد از اقامه نماز، همان اقامه ولایت شما است؟ امام فرمود: بلی ای سلمان. و شاهد آن، سخن خدای تعالی در قرآن است «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِینَ».[4] بر این اساس، «صبر» پیامبر خدا(ص) است، و «صلاة» اقامه ولایت من است؛ و از اینرو خداوند (با ضمیر مفرد) فرمود: «وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ» و (با ضمیر مثنی) نفرمود: «و إنّهما»؛ زیرا پذیرش ولایت سنگین است، مگر بر خاشعان و خاشعان هم شیعیان بابصیرتاند.[5]
ناگفته نماند این تفسیر، تفسیری باطنی بوده و بدان معنا نیست که پذیرش ولایت اهلبیت(ع) میتواند جایگزین نماز و بهانهای برای ترک آن باشد؛ چرا که خود امام علی(ع) با استعانت به همین آیه به نماز میایستاد:
ابا بصیر از امام صادق(ع) نقل میکند: هر گاه امام علی(ع) از بروز حادثه ناگوارى در هراس میشد، به نماز و راز و نیاز با حق تعالی میپرداخت، و این آیه را تلاوت میکرد: «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة».[6]
در همین راستا امام صادق(ع) با استناد به همین آیه میفرماید: چون مصیبتى بزرگ، یا شدّتى بر کسى فرود آید، باید روزه بگیرد؛ زیرا خداى عزّ و جلّ فرمود: و از روزه و نماز کمک بگیرید.[7]
نتیجهگیری نهایی آن است که روایتی که ناظر به تفسیر باطنی آیه است، نمیتواند از ارزش تفسیر ظاهری آن بکاهد که در آن، «صلاة» همان «نماز» است و «صبر» دارای مصادیقی؛ مانند «روزه» میباشد.