دیابت بی‌مزه

هورمون ضد ادرار (وازوپرسین) در هیپوتالاموس تولید می‌شود و سپس توسط غده هیپوفیز در جریان خون در پایه مغز ترشح می‌شود. هورمون ضد ادرار مانع از آن می‌شود که کلیه‌ها ادرار بیش از حد تولید ‌کند.

دیابت بی‌مزه دارای دو نوع نوروژنیک (مرکزی یا جمجمه‌ای) و نفروژنیک است. دیابت بی‌ مزه نوروژنیک عارضه‌ای است که در اثر ابتلا به آن، هیپوتالاموس به مقدار کافی هورمون ضد ادرار ترشح نمی‌کند. اما در عارضه دیابت بی‌مزه نفروژنیک، کلیه‌ها نمی‌توانند به هورمون ضد ادرار واکنش نشان دهند.

در کل ابتلا به هر دو عارضه باعث می‌شود کلیه‌ها نتوانند آب را نگه دارند و در نتیجه حجم بسیار زیادی ادرار رقیق و کم‌رنگ از بدن خارج شود. این مشکل حتی زمانی رخ می‌دهد که در نتیجه کم شدن آب بدن، بدن سعی می‌کند مایعات را حفظ کند و در نهایت ادرار تغلیظ شده و تیره رنگی تولید می‌شود.1
 

علائم دیابت بیمزه

علائم دیابت بیمزه عبارتند از:

تکرر ادرار

عطش شدید

اولویت نوشیدنی های سرد

اگر شرایط بیماری شما جدی باشد، در صورت نوشیدن مایعات زیاد، میزان ادرار شما به حدود 19 لیتر افزایش می یابد. یک فرد بالغ سالم به طور متوسط ​​روزانه حدود 1 تا 2 لیتر ادرار تولید می کند.

کودکان خردسال مبتلا به دیابت بیمزه ممکن است علائم زیر را داشته باشد:

تب

استفراغ

یبوست

کاهش وزن

شب ادراری

اختلال در خواب

تاخیر در رشد کودک

پوشک های سنگین و مرطوب

در صورت مشاهده ادرار بیش از حد و تشنگی شدید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.2

دلایل دیابت بی‌مزه

در طول هر روز، کلیه‌ها چندین بار تمامی خون بدن را فیلتر می‌کنند. در حالت طبیعی، اکثر آب موجود دوباره جذب بدن شده و تنها مقدار کمی ادرار تغلیظ شده از آن تولید می‌شود. دیابت بی‌مزه زمانی رخ می‌دهد که کلیه‌ها نمی‌توانند ادرار را به طور طبیعی تغلیظ کنند، و مقدار زیادی ادرار رقیق تولید می‌شود.

مقدار آب موجود در ادرار توسط هورمون آنتی‌دیورتیک (ADH) کنترل می‌شود. ADH، که به آن وازوپرسین هم گفته می‌شود، در بخشی از مغز به نام هیپوتالاموس تولید می‌شود. سپس این هورمون ذخیره شده و از غده هیپوفیز آزاد می‌شود. هیپوفیز غده کوچکی است که در قاعده مغز قرار دارد.

به دیابت بی‌مزه ناشی از کمبود ADH دیابت بی‌مزه مرکزی گفته می‌شود. به دیابت بی‌مزه ناشی از ناتوانی کلیه در پاسخ به ADH، دیابت بی‌مزه نفروژنیک گفته می‌شود.

دیابت بی‌مزه مرکزی می‌تواند به دلیل آسیب هیپوتالاموس یا هیپوفیز ناشی از مشکلات زیر بروز کند:

مشکلات ژنتیک

آسیب به سر

عفونت

نرسیدن خون به این غدد

جراحی

تومور

در دیابت بی‌مزه نفروژنیک کلیه‌ها دچار نوعی نقص بوده و نمی‌توانند به ADH پاسخ دهند. دیابت بی‌مزه نفروژنیک هم مثل دیابت بی‌مزه مرکزی بسیار نادر است. دیابت بی‌مزه نفروژنیک به دلایل زیر بروز می‌کند:

برخی داروها (مانند لیتیوم)

مشکلات ژنتیکی

بالا بودن سطح کلسیم بدن (هیپرکلسمی)

بیماری‌های کلیوی (مانند بیماری پلی‌کیستیک کلیه).3
 

تشخیص دیابت بیمزه

برخی از آزمایشاتی که پزشک می تواند برای تشخیص دیابت بیمزه تجویز کند، عبارتند از:
 

آزمایش محرومیت از آب

 برای انجام آزمایش محرومیت از آب، تحت نظر پزشک از شما خواسته می شود برای چند ساعت مایعات مصرف نکنید. در شرایط کم آبی بدن، ADH به کلیه های شما اجازه می دهد تا میزان حجم ادرار را کاهش دهد. در این صورت پزشک تغییرات در وزن بدن، میزان حجم و غلظت ادرار و خون شما را اندازه گیری می کند. حتی می تواند میزان خونی ADH اندازه گیری شود و یا ADH مصنوعی به شما داده شود.

آزمایش محرومیت از آب، نشان می دهد آیا بدن به اندازه کافی ADH  تولید می کند و یا کلیه ها شما می توانند به ADH  پاسخ مناسبی دهند یا اختلالی در عملکرد آن ها بوجود می آید.
 

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)

 MRI روشی غیرآسیب زننده است که می تواند ناهنجاری های غده هیپوفیز نزدیک به آن را شناسایی کند.
 

غربالگری ژنتیکی

 اگر افراد دیگر در خانواده شما مشکل تکرر ادرار داشته باشند، پزشک ممکن است غربالگری ژنتیکی را پیشنهاد کند.

آزمایشات ادرار

دیابت بیمزه به مقدار وازوپرسین و عملکرد کلیه ها در برابر هورمون مربوط می شود. بررسی این دو عامل به تعریف و تشخیص نوع دیابت کمک می کند. بعد از تزریق یا مصرف اسپری بینی وازوپرسین، غلظت ادرار بررسی می شود. اگر:

غلظت ادرار بهبود پیدا کرده باشد نشان دهنده دیابت بیمزه مرکزی است.

کلیه ها به وازوپرسین مصنوعی پاسخ ندهند، علت آن احتمالاً نفروژنیک است.2
 

درمان دیابت بی مزه

درمان دیابت بی مزه بیش از هر چیز به نوع آن بستگی دارد. در بخش‌های پیشین مقاله انواع دیابت بی مزه به همراه توضیح مختصری دربارهٔ هر یک عنوان شد. در این بخش قصد داریم شما را با شیوه‌های درمانی رایجی آشنا کنیم که معمولا برای هر یک از انواع دیابت بی مزه به کار گرفته می‌شوند:
 

دیابت بی مزهٔ مرکزی

علت اصلی این نوع از دیابت بی مزه نبودِ هورمون وازوپرسین (یا آنتی‌دیورتیک یا ضدادراری) است. به همین خاطر معمولا برای درمان آن از هورمون ساختگی‌ای به نام دسموپرسین استفاده می‌کنند که کارکردی مشابه با هورمون وازوپرسین دارد. برای دریافت این هورمون ساختگی می‌توان از اسپری بینی، قرص یا تزریق استفاده کرد.

هورمون دسموپرسین از میزان ادرار دفع‌شده در طول روز کم می‌کند و آن را به حالت طبیعی برمی‌گرداند. اگر علت ابتلا به دیابت بی مزهٔ مرکزی، نابه‌هنجاری در غدهٔ هیپوفیز یا هیپوتالاموس باشد (برای مثال به وجود آمدن تومور مغزی)، پزشک متخصص ابتدا اقدام به برطرف کردن آن نابه‌هنجاری خواهد کرد.

دسموپرسین را باید به اندازهٔ نیاز مصرف کرد، چراکه در بیشتر موارد کمبود هورمون وازوپرسین مطلق نیست و میزان هورمون تولیدشده در بدن هر شخص ثابت نیست و ممکن است از روزی به روز دیگر تغییر کند.

دریافت بیش از اندازهٔ هورمون دسموپرسین ممکن است به ذخیرهٔ بیش از حد آب در بدن و کاهش سطح سدیم موجود در جریان خون بینجامد. از جمله نشانه‌های کمبود سدیم خون می‌توان به رخوت، سردرد، حالت تهوع و در موارد جدی‌تر تشنج اشاره کرد.

اگر دیابت بی مزهٔ مرکزی چندان جدی نباشد، می‌توان به افزایش میزان مایعات دریافتی در طول روز اکتفا کرد.

دیابت بی مزهٔ نفروژنیک یا کلیوی

این نوع از دیابت بی مزه به واسطهٔ عدم پاسخ‌دهی مناسب کلیه‌ها به هورمون وازوپرسین شکل می‌گیرد. بنابراین استفاده از هورمون دسموپرسین برای درمان آن مناسب نخواهد بود. به‌جای آن ممکن است پزشک متخصص رژیم غذایی کم‌نمکی را پیشنهاد کند که به‌وسیلهٔ آن بتوان میزان ادرار تولیدشده توسط کلیه‌ها را کاهش داد. همچنین میزان آب نوشیده‌شده در طول روز هم باید افزایش یابد تا از بروز کم‌آبی بدن پیشگیری شود.

از داروی هیدروکلروتیازید (به‌تنهایی یا در کنار داروهای دیگر) هم برای بهبود علائم بیماری استفاده می‌شود. با وجود اینکه هیدروکلروتیازید به‌عنوان دارویی شناخته می‌شود که میزان ادرار دفع‌شده را افزایش می‌دهد (یا داروی دیورتیک)، برای افراد مبتلا به دیابت بی مزهٔ نفروژنیک می‌تواند کارکردی وارونه داشته باشد و میزان ادرار دفع‌شده‌شان را کم کند.

درصورتی‌که مصرف دارویی بخصوص عارضه‌ای به همراه داشته باشد، شاید بتوان با قطع مصرف آن شرایط را بهبود بخشید. البته مشخصا سرخود نباید مصرف دارو را قطع کرد و بهتر است با پزشک متخصص در مورد آن مشورت شود.
 

دیابت بی مزهٔ بارداری

هنگام تشخیص این نوع از دیابت بی مزه هم در بیشتر موارد مصرف هورمون ساختگی دسموپرسین تجویز می‌شود. البته در برخی موارد نادر، بیماری به‌واسطهٔ ناهنجاری در مکانیسم تشنگی شکل می‌گیرد. در این موارد، شیوهٔ درمانی متفاوت خواهد بود و دیگر از هورمون دسموپرسین استفاده نخواهد شد.
 

پلی دیپسیای اولیه

شیوهٔ درمانی مشخصی برای این نوع از دیابت بی مزه تعریف نشده است و تنها کاری که می‌توان کرد، کاهش میزان مایعات دریافتی در طول روز است. البته اگر بیماری ریشه در اختلالات روحی‌روانی داشته باشد، می‌توان با درمان آن‌ها نشانه‌های بیماری را تا حدودی تخفیف داد.4
 

عوارض دیابت بیمزه

کم آبی

دیابت بیمزه ممکن است منجر به کم آبی بدن شود. کمبود آب بدن می تواند باعث عوارض زیر شود:

تشنگی

خستگی

خشکی دهان

خشکی پوست

عدم تعادل الکترولیت

دیابت بیمزه می تواند باعث عدم تعادل در الکترولیت ها شود. الکترولیت ها، مواد معدنی موجود در خون مانند سدیم و پتاسیم هستند که تعادل مایعات را در بدن حفظ می کنند.

علائم احتمالی عدم تعادل الکترولیت شامل موارد زیر باشد:

ضعف

گیجی

استفراغ

حالت تهوع

کاهش اشتها

گرفتگی عضلات.2

پینوشتها
1.www.drgholampour.ir
2.www.pezeshket.com
3.www.doctormanshadi.ir
4.www.chetor.com