اشاره شما به آیات 275 تا 279 سوره بقره و … است که در آن بحث «ربا» بیان شده است. در آیات دو قید آمده است: (محاربه اللّه و الرسول) و (الافساد فی الارض). محاربه از ماده «حرب» گرفته شده که نقیض کلمه «سلم» (صلح) است. (1) محاربه در اصل به معنای «سلب» و «گرفتن» است و (حرب الرجل ماله) به معنای (سلب الرجل ماله) است، یعنی (مال آن مرد را از او گرفتند). چنین کسی را «محروب یا حریب» می گویند. اطلاق واژه «حرب» بر کسی که برای جنگیدن یا ترسانیدن دیگران سلاح کشیده باشد، به این اعتبار است که او می خواهد جان یا مال یا قدرت یا ملک دیگری را از او بگیرد.اضافه شدن لفظ محاربه به «اللّه» و «الرسول» در آیه مبارکه، قرینه ای است بر اینکه معنای حقیقی این کلمه مراد نیست، زیرا محاربه به معنای حقیقی آن، با خدا ممکن نیست و با رسول اگرچه ممکن است اما قطعاً در این جا مراد نیست ، زیرا خصوصِ کسانی که با شخص پیامبر می جنگیدند مقصود آیه نیست، که در این صورت آیه اختصاص داشت به زمان حیات پیامبر (صلّ الله علیه وآله)، در حالی که کسانی که با پیامبر می جنگیدند فقط کافران زمان او بودند و کافران زمان پیامبر هم از مدلول این آیه بیرون هستند. بلکه نفس اضافه شدن لفظ محاربه به خدا و رسول باهم، خود قرینه ای است بر اینکه مراد از آن، معنای گسترده تری از جنگ مستقیم و شخصی است و آن معنا یکی از این دو مطلب زیر است:
1 . مراد از محاربه همان گونه که در لسان العرب آمده، هر گونه عصیان و مخالفت با حکم خدا و رسول است و ظاهر عبارت علامه طباطبائی در تفسیر المیزان (2) نیز همین معنا را می رساند. بر این اساس، استعمال لفظ محاربه در مطلق عصیان و مخالفت، از قبیل مجاز در کلمه است.
2 . مراد از محاربه با خدا و رسول، محاربه با مسلمانان است ولی به منظور بزرگ جلوه دادن آن و توجه دادن به اهمیت امت اسلامی و اینکه جنگ با امت اسلام به منزله جنگ با خدا و رسول است، لفظ محاربه در آیه، به خدا و رسول اضافه شده است. زیرا امت اسلام منتسب به خدا و پیامبر و تحت ولایت آنهاست. چنین معنایی به منزله مجاز در اسناد است. فاضل مقداد در تفسیر خود، همین معنا را برگزیده است.
محاربه انواع گوناگونی دارد، گاهی کافران با مسلمانان می جنگند و گاهی گروهی از خود مسلمانان علیه حکومت اسلامی قیام می کنند و با آن می جنگند، و گاهی گروهی از مسلمانان به قصد ایجاد ناامنی و ارعاب و غارت و خون ریزی، با گروهی دیگر از ایشان به جنگ می پردازند. هر قسم از این محاربه ها را می توان مجازا محاربه با خدا و رسول به شمار آورد و در نتیجه مصداق آیه کریمه دانست، اما با توجه به قراین متعدد، بدون شک محاربه کافران با مسلمانان، مراد آیه نیست. روشن ترین این قرینه ها، استثنایی است که در آیه بعد آمده است «الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم…» ظاهر این آیه آن است که مراد از توبه، توبه از محاربه است نه توبه از شرک، و این خود قرینه ای است بر آنکه این محاربان از مسلمانان هستند و به مجرد اینکه قبل از پیروزی بر آنها، دست از محاربه بردارند و توبه کنند، سایر احکام مسلمانی در مورد آنان اجرا می شود -چنانچه در دیگر حدود الهی نیز این چنین است اما اگر محاربان از کافران باشند و جنگ با آنها به سبب کفرشان باشد، در صورتی عفو شامل حال آنها می شود که در حصن اسلام در آیند و صرف دست از جنگ کشیدن کافی نیست. بلکه اساسا تعبیر (توبه) که در آیه آمده است به خودی خود شاهد بر آن است که منظور آیه، محاربان مسلمان است نه کافر، چرا که توبه برای مسلمان است نه برای کافر، کافر ایمان می آورد و داخل حوزه اسلام می شود و برای این حالت، تعبیر توبه به کار نمی رود.
اثرات رباخواری با همه انواع آن، در آخرت در صورتی که رباخوار توبه نکند و اموال مردم را بازنگرداند؛ خلود و ابدیت در جهنم است. در دنیا نیز مجازات سنگینی از بازگرداندن اموال مردم تا اعدام و … در قوانین در نظر گرفته شده است.
بر اساس آنچه از آیات و روایات نقل شده است کمترین عواقب رباخواری برای شخص رباخوار در دنیا به جنون و آشفتگی عقلی دچار شده، اموالش نابود می‌شود و به کفر و شنیع‌ترین گناهان آلوده می‌شود. جامعه رباخوار نیز از هم گسیخته شده و روحیه سودجویی بر آن حاکم می‌شود، لذا از الطاف الهی محروم و عذاب الهی برآن نازل می‌شود.

پاورقی:
(1) کتاب العین، قم، هجرت، ۱۴۱۰ق، چاپ دوم، ج ۳، ص۲۱۳.
(2) تفسیر المیزان، ذیل آیات فوق.