از مهم ترین و واجب ترین تکالیف مردم نسبت به امام زمان – عجل الله تعالی فرجه الشریف- تحصیل معرفت و شناخت آن حضرت است که ادله عقلیه و نقلیه بر آن دلالت می کند. بنابر این باید صفات و خصوصیات امامی را که اطاعت از او بر همه واجب است، با دیگران اشتباه نگرفته و او را از مدعیان مقام و منصب آن حضرت تمیز و تشخیص داد. روایات بسیاری بر ضرورت و وجوب معرفت به امام زمان(ع) دلالت دارند. از امام صادق(ع) روایت شده است که آن حضرت فرموده اند: رسول خدا(ص) فرموده است: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته الجاهلیه» هر کس بمیرد و امام زمان خویش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است .در جای دیگر امام حسن عسگری(ع) فرمودند: زمین از حجت خدا بر خلقتش خالی نخواهد ماند و همانا هر کس از دنیا رفت و امام زمان خود را نشناخت به مرگ جاهلیت مرده است، این مطلب حقیقت دارد همان گونه که روز حقیقت دارد.به آن حضرت عرض شد: ای فرزند رسول خدا! چه کسی بعد از تو حجت و امام است؟ فرمودند: فرزندم محمد، امام و حجت خدا بعد از من است پس هر کس بیمرد و او را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است.بی شک مقصود ائمه طاهرین(ع) از معرفت واجب در حق امام زمان این است که مردم و اهل ایمان امام خود را آنگونه که هست بشناسند، در حدی که موجبات سعادت دنیا و آخرت آنان فراهم آید و راه شبهات و ضلالت بر ایشان بسته شود، .ویژگى هاى این شناخت آن است که: اولاً، از منابع معتبر و موثق و مستند اخذ شود. ثانیاً، گستره اش شامل آموزه هاى اعتقادى، اخلاقى و عبادى گردد. ثالثاً، از آن جا که امام الگوى عملى براى انسان ها است، به ابعاد فکرى، عملى و روحى امام نیز ناظر باشد. اندیشمندان دینی در این‌باره، دو گفته دارند؛ یکی شناسایی امام به اسم، نسب و لقب، و دیگری معرفت به صفات و خصوصیات ظاهری و باطنی امام و تمایز وی از دیگر افراد بشر. درباره شناخت قسم اول، پیامبراکرم(ص) و ائمه هدی، بارها در حضور اصحاب و یارانشان به ویژگی‌ها و صفات امام عصر(عج) اشاره کرده‌ا‌ند. رسول خدا(ص) فرمود: مهدی از فرزندان من است. نامش نام من و شبیه‌ترین مردم به من از جهت اخلاق و خلقت است. غیبتی خواهد داشت که امت‌ها در آن گمراه می‌شوند. مانند ستاره شهاب می‌آید و زمین را از عدل و داد پر می‌کند، هم‌چنان‌که از ظلم و جور، پر شده بود. در روایتی به نقل از یونس بن عبدالرحمن آورده شده که گفت: به محضر امام هفتم موسی بن جعفر(ع) مشرف شدم و عرض کردم: یابن رسول الله، آیا شما قائم به حق هستی؟ فرمود: آری، ولیکن آن قائمی که زمین را از دشمنان خدای متعال پاک و آن را از عدل و داد پر کند، پنجمین فرزند من است که غیبتی طولانی دارد. خوشا به حال شیعیان که در غیبت وی به رشته ولایت ما چنگ زده و به دوستی‌ ما ثابت و استوار مانده‌اند و از دشمنانمان بیزارند، آن‌ها از ما و ما از آن‌هاییم. ایشان ما را به امامت پسندیده‌اند و ما هم آن‌ها را به شیعه بودن پذیرفته‌ایم. خوشا به حالشان، باز هم خوشا به حالشان، به خدا در روز قیامت در درجات با ما خواهند بود.معرفت امام در وجه دوم، به میزان آگاهی، مطالعه و ژرف‌نگری در رفتار و کردار امام بستگی دارد و هرچه درک از آن‌ وجود مقدس با تعمق بیش‌تری صورت پذیرد، زوایای گسترده‌تری از شخصیت بی‌نظیرش روشن می‌شود. انسان‌ها اگر درصدد شناخت واقعی آن حضرت برنیایند، به موجودی بی‌روح مبدل می‌شوند که عطش جاودانگی را به جرعه حقیقت بر طرف نکرده و ندای فطرت را به پاسخی حقیقی ارضا نکرده‌اند.حضرت مهدی(عج) دریایی مواج از علم و حکمت و معرفت حق است که به اراده الهی از نظرها غایب گشت، تا در هنگامی‌ای خاص ظهور کند و اهل ایمان را پیروز و سربلند سازد. آن حضرت، بسان خورشید پشت ابر، شیعیان را از گرمی و نور وجودش بی‌نصیب نمی‌گذارد. ایشان، خود فرمودند: شیوه بهره‌بردن از من در زمان غیبت، مانند استفاده از خورشید است، هنگامی که ابرها آن‌را از دیده‌‌ها پنهان سازند. برای اهل زمین امان هستم چنان‌که ستارگان، امان اهل آسمانند. حضرت مهدی(عج) ویژگی‌هایی خاص دارد و به اوصافی آراسته شده که عبارت «طاووس اهل الجنه» برایش بیان شده است. وجود آن حضرت از لحظه تولد و سپس غیبت و نهایتاً ظهور، تجلی اراده حق و تحقق صفت بقیه اللهی‌ است این شناخت از سه راه – که مکمل یکدیگر مى باشند – حاصل مى شود:یکم. مطالعه تاریخ زندگانى آنان؛ مطالعه سرگذشت و سیره آنان؛ خصوصاً در باب فضایل، مناقب و خصوصیات آنان – از قبیل: شجاعت، مردانگى، ایثار، تواضع، صبر، فرزانگى و… – انسان را متوجه مقام والاى آن بزرگواران مى کند و جذبه و کشش خاصى نسبت به آن فرزانگان در روح انسان، حاکم مى شود.دوم. مطالعه و تفکّر در سخنان ایشان؛ اسلام تفکر را موجب بصیرت ( الحیاة، ج 1، ص 8، ح 3)، دعوت کننده به عمل نیک (همان، ح 9)، پدید آورنده نور (همان، ص 49، ح 18)، نشانه حیات و زنده بودن قلب بصیر مى داند( همان، ص 48، ح 5).مطالعه و تفکّر در آثار فکرى امامان، هر چند کار مشکلى به نظر مى رسد؛ ولى بسیار سودمند است. این امر علاوه بر آن که باعث شناخت شخصیت آن بزرگواران و ایجاد محبت آنان در دل مى شود؛ سرمایه بزرگى براى روح بشر به شمار مى رود. همان طور که فراگیرى فصول یک کتاب، باید با تحقیق و دقت کامل و رجوع به استاد و… قرین باشد؛ مطالعه و اندیشه و تفکر در آثار ائمه(ع) نیز، باید با استفاده از استادان فن و مراجعه به کتاب هایى که در شرح سخنان آنان به رشته تحریر درآمده، همراه باشد.سوم. شناخت خدا: اگر ما خداوند و صفات و اسماى او را به طور حقیقى بشناسیم، مى توانیم انسان هاى کامل راستین (امامان) را نیز بشناسیم؛ زیرا آنان آینه تمام نماى صفات جمال و جلال حضرت حق اند و در تسمیه به اسماى الهى، از تمامى موجودات عالم امکان برترند. بر این اساس، با شناخت خدا و صفات او، مى توانیم به اوصاف و ویژگى هاى امامان نیز واقف گردیم. شاید دعایى که سفارش شده در زمان غیبت بعد از نماز زیاد خوانده شود، ناظر به همین حقیقت باشد:«اللهم عرفنى نفسک فانک ان لم تعرفنى نفسک لم اعرف رسولک اللهم عرفنى رسولک فانک ان لم تعرفنى رسولک لم اعرف حجتک اللهم عرفنى حجتک فانک ان لم تعرفنى حجتک ضللت عن دینى؛ خداوندا! خود را به من بشناسان که اگر خود را به من نشناسانى پیغمبر را نمى شناسم؛ خدایا! پیغمبرت را به من بشناسان که اگر به پیامبر معرفت پیدا نکنم، نمى توانم امامم را بشناسم؛ خدایا! حجت و امامت را به من بشناسان که اگر امام را نشناسم، در دین خود گمراهم» ( مفاتیح الجنان، دعا در غیبت امام زمان(عج)).بر این اساس اولین شرط انتظار؛ معرفت است تا انسان میهمان خود را نشناسد و از خصوصیات خوب او مطلع نباشد منتظر او نخواهد شد. تنها هنگامى انسان در انتظار کسى مى نشیند که او را خوب بشناسد اما اگر انسان کسى را نشناسد و بداند که آن شخص خواهد آمد برایش اهمیتى نخواهد داشت و منتظر او نخواهد ماند. در مورد انتظار امام زمان هم چنین است. کسانى که آن حضرت را نمى شناسند مانند کفار و یا اهل ادیان دیگر، هرگز انتظار او را نمى کشند اما کسانى که او را مى شناسند و ارزش او را مى شناسند و مقام او را مى دانند منتظر او مى مانند.البته شناخت امام زمان دو گونه است. گونه اول شناخت تاریخى وجود آن حضرت است مانند اینکه امام دوازدهم است و تاریخ ولادتش در چه سالى است و مانند آن. اما گونه دیگر شناخت امام زمان(ع)، شناخت مقام نورانیت آن حضرت است که این شناخت کار هر کسى نیست و ظرفیت و لیاقت زیادى مى خواهد. و در حقیقت اصحاب خاص امام زمان(ع) کسانى هستند که آن حضرت را به مقام نورانیت شناخته اند براى آگاهى از مقام عظیم امامت رجوع به زیارت جامعه کبیره و تأمل در معانى عمیق و عجیب آن توصیه مى شود.همچنین خواندن کتب معتبرى که در مورد امام زمان(ع) نوشته شده است مى تواند انسان را تا حدى به مقام و عظمت امام زمان(ع) آشنا سازد.در عصر غیبت امام عصر(عج) هم طبق سفارش آن حضرت باید به مجتهد عادل جامع الشرایط که حافظ دین خداست و امور را نظام می بخشد رجوع کرد که تبعیت از چنین فردی تبعیت از امام عصر(عج) شمرده می شود.چنانکه امام عصر(عج) در یکی از توقیعات خود می فرماید: «و اما در رویدادهایی که پیش می آید، به راویان حدیث مراجعه کنید، زیرا آنها حجت بر شما هستند و من حجت خدا بر ایشان». (شیخ صدوق، کمال الدین، ج 2، ص 483). کسب معرفت آنچه از روایات استفاده می‌شود این است که خداوند متعال است که معرفتی را به بندگان خدا عطا می‌کند و نقش انسان در تحقق آن فقط قبول و یا ردّ آن معرفت عطا شده می‌باشد.پس می‌توان گفت معرفت امام(ع) به لطف و عنایت خداوند است که بنده باید از او درخواست کند و بخواهد تا شامل چنین فضلی شود. و تحقق این امر (معرفت امام زمان(ع)) در زمان غیبت از راه تسلیم نسبت به احادیث ائمه(ع) و تقید به مراجعه به روایات در همه مسائل اعم از اعتقادی، اخلاقی و عملی امکان‌پذیر است.پس معرفت یک امر اکتسابی نیست که انسان با انجام دادن یک سری افعالی به آن دست یابد بلکه معرفت یک امر عنایتی است که از طرف خداوند به بندگان عطا می‌شود و انسان باید زمینه این عنایت را در خود ایجاد نماید. البته برای طلب معرفت امام عصر وسایل و اسبابی از طرف خداوند قرار داده شده است که انسان با توجه به آنها می‌تواند به نتیجه و مقصود خود برسد. بعضی از این اسباب و وسایل عبارتند از:1. طلب و درخواست از خداوند متعال (دعا)2. توسل پیدا کردن به ائمه برای طلب معرفت 3. پناه بردن به وجود مقدس امام زمان(عج) و طلب معرفت و یاری ایشان در این راه 4. تفکر و تدبر در کلمات نورانی اهل بیت درباره آن بزرگوار (تفقه)5. تسلیم و گردن نهادن به ولایت امام عصر(عج)6. مطالعه معجزات و عنایات خاصی که به دست امامان عزیز و مهربان واقع شده. معرفت صحیح امام عصاره و نتیجه شناخت دین و فهم صحیح روایات و تسلیم در مقابل آن است. شناخت صحیح امام(ع) آثاری دارد که قلب شناسا را پر از محبت می‌کند و قلبی که مملو از محبت امام زمان(ع) شد همه حالاتش بر اساس آن شکل می‌گیرد و اعمال او متناسب به میزان محبت قلبی‌اش روح و ارزش پیدا می‌کند و چنین محبتی است که باعث می‌شود که انسان در همه احوال به یاد امام زمانش باشد و از یاد او غافل نگردد و او را به انتظار فرج مولایش می‌نشاند تا جاییکه وظیفه خود می‌داند که برای رفع غم و غریبی آن حضرت تلاش کند و دست به دعا بردارد.برای مطالعه بیشتر ر.ک: مهدویت ( پیش از ظهور ) , رحیم کارگر