پاسخ: این که چرا سوره توبه بدون “بسم الله” است را، چگونگى شروع این سوره خود به ما مى آموزد، زیرا این سوره در واقع با اعلان جنگ به دشمنان پیمان شکن و منافقان، و اظهار برائت و بیزارى از آنها و پیش گرفتن یک روش محکم و سخت در مقابل آنان آغاز شده، و روشنگر خشم خداوند نسبت به مشرکین، کافرین و منافقان است؛ و لذا با « بسم الله الرحمن الرحیم» که نشانه صلح و دوستى و محبت و بیان کننده صفت رحمانیت و رحیمیت خدا است، در ظاهر تناسب ندارد.این موضوع در روایتى از امام على(علیه السلام) نقل شده است.مرحوم طبرسی از امام علی(ع) چنین نقل می کند که فرمودند: «لم تنزل “بسم الله الرحمن الرحیم” علی رأس سورة البرائة، لأن بسم الله للأمان والرحمة، ونزلت البرائة لرفع الأمان، والسیف فیه».[1] ترجمه: «سوره توبه با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز نمی شود زیرا بسم الله برای امان و رحمت است اما سوره توبه برای بیان برائت از مشرکین و رفع امان از آنها با شمشیر نازل شده است »
گروهى نیز معتقدند چون این سوره در حقیقت دنباله سوره انفال است، زیرا در سوره انفال پیرامون پیمان ها سخن گفته شده، و در این سوره پیرامون الغاى پیمان هاى پیمان شکنان بحث شده، لذا بسم الله در میان این دو ذکر نشده است؛ کأن این دو یک سوره اند.
روایتى نیز در این باره از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: ” قال(ع): « الأنفال و براءة واحدة». [2] ترجمه: «سوره انفال و برائت ( توبه ) یک سوره محسوب می شوند».
البته مانعى ندارد که علت ترک «بسم الله» هر دو موضوع باشد، که به یکى در روایت نخست، و به دیگرى در روایت دوم اشاره شده است. [3]پی نوشت ها:
[1] مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 4؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 727.
[2] البرهان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 727؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 4.
[3] تفسیر نمونه، جلد 7، صفحه 274.