در حالت طبیعی در روده‌ی تمام نوزادان و شیرخواران گاز تولید می‌شود. بعضی از نوزادان، گاز را به راحتی چه از راه دهان با آروغ زدن و یا از راه مقعد دفع می‌کنند و مشکلی ندارند. تعدادی از نوزادان برای دفع گاز، زور می‌زنند یا در هنگام دفع مدفوع، زور زیاد می‌زنند تا دفع کنند، ولی دردهای شکمی ندارند. در برخی دیگر، زور زدن هنگام خواب، توام با شکم درد نوزاد است، که به طور حمله‌ای و ناگهانی ایجاد می‌شود. این دردها چون بیشتر در عصرها و اوایل شب اتفاق می‌افتد آن را دردهای قولنجی یا کولیکی عصرانه می‌نامند.

داستان واقعی این درد‌ها از این قرار است که چند روز بعد از آوردن نوزاد به خانه، نوزاد در خلال روز آرام است و  فقط زور زدن نوزاد هنگام خواب و بیداری مشاهده می‌شود. اما ساعت ۵ تا ۱۱ بعد از ظهر درد‌های شدید حمله‌ای شکمی به او دست می‌دهد. هنگام حمله‌های درد، صورت کودک قرمز و برافروخته می‌شود و اطراف دهان او رنگ پریده می‌گردد. کودک پاهایش را روی شکم جمع می‌کند، دست هایش را به هم می‌فشارد، شکم خود را سفت می‌کند و شیون‌های شدید می‌زند. این درد‌ها معمولاً ۲ دقیقه تا چند ساعت ادامه دارد. گاهی حمله‌ی درد با دفع گاز با مدفوع از بین می‌رود. در خلال حمله‌ی درد ممکن است صدای عبور گاز از روده‌های کودک شنیده شود. زور زدن نوزاد هنگام خواب در اوایل شب شروع می‌شود و تا سن سه تا چهار ماهه‌ی اول تولد ادامه می‌یابد.

علل زور زدن نوزاد هنگام خواب 

۱- شیر دادن مکرر و دم به دم به نوزاد

گاهی برای اینکه نوزاد و شیرخوار گریه نکند، دم به دم به او شیر داده می‌شود، در این حالت، چون نوزاد مک‌های قوی نمی‌زند هوا را بلعیده، و این موجب دل درد آن‌ها می‌شود، مخصوصاً نوزادانی که با سزارین متولد شده‌اند و بی حال و ضعیف هستند. به نوزاد در ۲۸ روز اول تولد خود بین ۸ تا ۱۲ بار در ۲۴ ساعت باید شیر داد. یعنی هر ۱.۵ ساعت تا ۲ ساعت یک نوبت شیر داده می‌شود. بعد از ماه اول بین ۸ تا ۶ نوبت در ۲۴ ساعت کافی است. اگر نوزاد در هر نوبت شیر کافی بخورد، شیر به مدت ۱ تا ۴ ساعت در معده‌ی او می‌ماند، بنابراین دم به دم شیر دادن موجب بلع هوا و دل درد نوزاد می‌گردد.

۲- رابطه‌ی میان مقدار شیر مادر و زور زدن نوزاد هنگام خواب

اگر شیر مادر کم باشد، مخصوصا نوزادانی که با روش سزارین متولد می‌شوند، چون از یک طرف بی حال و خواب آلودند و از طرف دیگر به علت سزارین، شیر مادر نیز دیرتر ترشح می‌شود، بنابراین کودک گرسنه است و دائماً هوا را می‌بلعد. این مادران باید روش صحیح شیر دادن نوزاد را بدانند تا شیر آن‌ها زیاد گردد و کودک هوا را نبلعد.

اگر شیر مادر زیاد باشد، ابتدای شیر بعضی از مادران دارای آب و ماده‌ی لاکتوز (شیرینی شیر) زیاد می‌باشد و سبب می‌شود که دهان نوزاد هنگام شیر خوردن پر از شیر شود و شیر را توام با هوا ببلعد که موجب تجمع گاز در معده و روده ی کودک می‌گردد. در چنین شرایطی مادر باید قسمت‌های اول شیر خود را بدوشد و دور بریزد، سپس به نوزاد خود شیر دهد تا کودک هوا نبلعد.

۳- رابطه‌ی بین تحریکات حسی نوزاد و زور زدن نوزاد هنگام خواب

کودک در خلال روز از طرف محیط خود و افراد مختلف در معرض تحریکات متعدد قرار می‌گیرد، مانند محیط پر سر و صدا (رادیو و تلویزیون و گفتگوی افراد)، نور زیاد، جا به جا کردن او، خواباندن و بلند کردن مکرر نوزاد، حرف زدن افراد با او و … سبب می‌شود که نوزاد به خواب نرود. او نمی‌تواند این تحریکات را تحمل کند و شروع به نق زدن و گریه کردن می‌کند. این نق زدن‌های نوزاد خود موجب عدم تحمل مادر در عصر و شب می‌گردد و مادر به او به دفعات شیر می‌دهد تا آرام گیرد، او را راه می‌برد، به پشت او می‌زند یا نوزاد را به افراد دیگری می‌دهد تا او را بالا و پایین ببرند. تمام این کار‌ها نوزاد را بیشتر تحریک می‌کند و او بیشتر هوا می‌بلعد و بیشتر گریه می‌کند، مخصوصاً کودکی که دچار درد‌های کولیکی باشد.

۴- تغذیه‌ی مادران و اثر آن در زور زدن نوزاد هنگام خواب و درد‌های کولیکی

اگر مادر بعضی از سبزیجات مخصوصاً خانواده کلم، غذا‌های دارای حبوبات (نخود، لوبیا، عدس، ماش و …) و مغزیجات مانند بادام کوهی مصرف کند، موجب پیدایش گاز در روده‌های نوزاد می‌گردد. اگر مادر غذا‌های ترش و میوه جات که حالت اسیدی دارند (مرکبات، گوجه فرنگی و …) یا شیر گاو یا پاستوریزه و لبنیات زیاد مصرف کند، موجب پیدایش حساسیت نوزاد به شیر گاو و پیدایش گاز در روده‌های کودک می‌گردد؛ بنابراین اگر نوزاد یا شیرخواری دچار زور زدن هنگام خواب و درد‌های شکمی است، مادر نباید غذا‌های ذکر شده در بالا را مصرف کند و آن ماده‌ی غذایی را به مدت ۴ تا ۳ ماه اول تولد از رژیم غذایی خود حذف کند.

چرا گاز در روده و معده موجب زور زدن نوزاد هنگام خواب و دردهای شدید شکمی می‌شود؟

معده و روده‌ی بعضی از نوزادان پس از تولد کاملا رشد نکرده و به میکروب‌های مفید روده هم آغشته نشده است، بنابراین ۳ تا ۴ هفته طول می‌کشد تا روده‌ها عمل طبیعی خود را انجام دهند. گاز‌هایی که وارد روده شده یا در روده تولید می‌شوند مانند کیسه‌های هوایی در نقاط مختلف معده و روده جمع می‌شوند و مانع عبور شیر از معده و روده و سبب نفخ معده و روده می‌گردند. تجمع این کیسه‌های هوایی در معده نیز موجب سکسکه‌ی نوزاد و شیر خوار می‌گردد.

مادر هنگام زور زدن نوزاد هنگام خواب و دردهای شکمی چه کند؟

مادر بعد از شیر خوردن و بین شیر دادن باید به دفعات، نوزاد را بغل کند تا هوایی که داخل معده‌ی او شده است خارج گردد.

بعضی از مواقع هوا در معده نیست و در روده هاست، بنابراین ماساژ نوزاد، مالش دادن شکم و خم کردن پاهای نوزاد روی شکم او کمک خواهد کرد و سبب جابجایی گاز می‌گردد. خواباندن نوزاد و شیرخوار به طور دمر روی بازوان مادر در حالی که چانه ی نوزاد روی دست مادر و پاهای او از هم جداست، موجب دفع گاز و آرامش کودک می‌گردد.

بررسی‌ها نشان داده است بعضی از صدا‌ها (صدای جارو برقی، ماشین لباسشویی و …) حتی سوار کردن در اتومبیل و رانندگی درد‌ها را متوقف می‌کند. به علت نارس بودن سیستم عصبی کودک، صدا یا تکان خوردن و حرکت دادن کودک، درد‌ها را کم یا متوقف می‌کند.

قطع مصرف مواد و غذایی که در مادر ایجاد حساسیت می‌کند، اصلاح کمبود یا زیاد دادن شیر نیز در کم شدن درد‌ها موثر است. مادر باید خود تشخیص دهد کدام یک از روش‌های زیر موجب پیشگیری از پیدایش درد‌های قولنجی کودک می‌گردد. دمر خواباندن کودک در یک اتاق آرام و تاریک، تکان دادن، گذاردن کودک در گهواره، مالش دادن شکم و پشت و لالایی خواندن یا نواختن موزیک و … کمک خواهد کرد. مادر یا پدر این روش را هر روز تا سن ۳ تا ۴ ماهگی ادامه دهند تا کودک این دوران را سپری کند.

منبع: سایت ستاره