معماری گوتیک  (Gothic Architecture)

یکی از سبک‌های معماری که تغییر و تحول بزرگی در دنیا ایجاد نمود، معماری گوتیک بود. بین سال‌های 1200 تا 1600 میلادی ساختمان‌هایی با این سبک ساخته می‌شد. سبک معماری گوتیک در فرانسه به وجود آمد و در سراسر اروپا گسترش یافت. به واسطه سبک گوتیک، ساختمان‌هایی طراحی و ساخته شد که با دیگر ساختمان‌ها تفاوت‌های بسیاری داشت. عمدتاً در ساخت کلیساها و مکان های مذهبی مورد استفاده قرار می‌گرفت اما کاخ ها تالارهای شهر قلعه ها و دیگر بناهای باشکوه نیز گاهی به این سبک معماری ساخته می‌شدند. این سبک، پیشرفت بزرگی در دنیای معماری محسوب می‌گردد. ساختمان‌های طراحی شده در سبک گوتیک عموما بلندتر و سبک‌تر بودند و طوری ساخته می‌شدند که بیشتر از دیگر ساختمان‌ها خودنمایی می‌نمودند. 
 
جذابیت این سبک معماری باعث شد تا در اواسط قرن 18 تا 20 میلادی، این سبک دوباره و به مرور احیا گردد و همین موضوع باعث شد، جهان مجددا شاهد ساخت ساختمان‌هایی با استفاده از این سبک معماری باشد.
 

سبک معماری گوتیک را چگونه تشخیص بدهیم؟

هر زمان یک بنا یا یک ساختمان را مشاهده نمودید که دارای ستون‌های فرعی باریک، مناره‌های مارپیچ، ستون‌های اصلی قوسی شکل وطاق‌های نوک تیز در بنا بود دریابید که سبک معماری آن گوتیک بوده است.
 

چگونه سبک گوتیک به آسیا راه یافت

با گسترش حضور اروپاییان  در آخرین سال های قرن 16 میلادی به کشورهای هند، اندونزی، چین، کره، سنگاپور و … سبک گوتیک نیز به این کشورها راه یافت
سبک گوتیک که منحصرا در اروپا اجرا میشد، اما به دلیل افزایش حضور اروپاییان در کشور های اسیایی و تاثیر گذاری زاد انها و همپنین استعمار کشور هایی مانند هند، اثار معماری گوتیک در اسیا هم ظهور پیدا کرد اما با توجه به اینکه به فاصله کوتاهی سبک گوتیک پایان یافت و سبک نوکلاسیک آغاز شد، سبک گوتیک نتوانست رشد چندانی در قاره آسیا بیابد.
 

گوتیک در کره جنوبی

 

کلیسای جامع میونگدانگ ، سئول

کلیسای جامع میونگدانگ یک کلیسای کاتولیک رومی فعال در شهر سئول کره جنوبی می‌باشد. این کلیسا اولین کلیسای کره جنوبی است که با آجر ساخته شده و یکی از نمونه های نادر معماری سبک گوتیک در آسیا است. راهروی اصلی این کلیسا باریک است و سقف طاق مانند بلند و پنجره های کشیده ای دارد. فضای داخلی کلیسا به خوبی با شیشه های رنگی پنجره ها و نقاشی های دو طرف راهرو اصلی و همچنین پشت محراب تزیین شده.

نمای خارجی ساختمان با نقش های ظریفی از آجر طراحی شده و ظاهری ساده و متواضعانه را ارائه می دهد. این ویژگی متفاوت از کلیساهای جامع با تزیینات شگفت انگیز در اروپاست. این کلیسا یکی از جاذبه های گردشگری سئول به شمار میرود.
 

گوتیک در ایران

 

سرای روشن ، تهران

خیابان ناصرخسرو یکی از قدیمی ترین خیابان های تهران ساختمانی به نام سرای روشن قرار دارد. این ساختمان که یکی از اولین مراکز تجاری می‌باشد، در سال ۱۹۳۲ میلادی (۱۳۱۱ شمسی) با الهام از سبک گوتیک ساخته شده است. قسمت بالایی و تاج عمارت دارای تزییناتی است تاثیر معماری اروپایی بر معماری ایران، دوره پهلوی را به خوبی نشان می دهد. بازار از چند مغازه و حیاط بزرگ تشکیل شده که با وجود مرمت و بازسازی با تماس‌های از خرابی را می‌توان در داخل آن مشاهده کرد.
 

گوتیک در چین

کلیسای جامع قلب مقدس ، گوانگژو

کلیسای جامع قلب مقدس عیسی که در بین مردم محلی به عنوان خانه سنگی نیز شناخته می شود یک کلیسای جامع کاتولیک رومی به شمار می‌رود.  راهروی اصلی این کلیسا ۲۸ متر ارتفاع دارد و اطراف آن ۱۴ اتاق وجود دارد.

 این کلیسا با مساحت نزدیک به ۳ هزار متر مربع بزرگترین کلیسای جامع به سبک گوتیک در چین و آسیای جنوب شرقی می باشد. برج های دوقلو آن ۵۲ ارتفاع دارند. برج غربی یک برج ساعت است در حالیکه برج شرقی به عنوان یک برج ناقوس عمل می کند و داخل آن ۵ زنگ بزرگ تعبیه شده. در نما کلیسا مانند اکثر کلیساهای جامع بزرگ گوتیک در اروپا، سنگ تراشی ها و تزئینات سنگی به کار رفته است. کلیسای قلب مقدس از معدود کلیساهای جهان است که به طور کامل از سنگ گرانیت ساخته شده است.
 

گوتیک در اندونزی

کلیسای جامع مریم مقدس ، جاکارتا

این کلیسا جامع در سال ۱۹۰۱ ساخته شده است. نقشه آن مانند یک صلیب و به طول ۶۰ متر می باشد. ساختمان دارای سه برجک اصلی است، دو برجک بلندتر با ارتفاع ۶۰ متر در دو طرف درگاه قرار دارد و برجک سوم با طول ۴۵ متر آنجلوس دی نامیده می شود. کلیسا دو طبقه است، قبلاً طبقه دوم محل برگزاری مراسم بود اما به علت قدیمی بودن سازه، این نگرانی وجود دارد که زمین طبقه دوم توانایی تحمل وزن افراد زیادی را نداشته باشد. امروزه طبقه فوقانی به عنوان موزه کلیسای جامع جاکارتا عمل می کند و یادگارهای کاتولیک را در خود جای داده است.

 
گوتیک در روسیه

کلیسای سنت الکساندر نوسکی ، پیترگوف

این کلیسا در سال ۱۸۳۴ و توسط معمار آلمانی، کارل فردریش شینکل ساخته شد. ابعاد این کلیسا در مقایسه با کلیساهای عظیم و پر و حتی اروپا خیلی کوچک است و مانند یک مدل مینیاتوری از آنها به نظر می‌رسد.

با وجود کوچکی سازه می توان تمامی نشانه های سبک گوتیک، اعم از پنجره های بزرگ و برجک ها ها در آن مشاهده کرد. تا قبل از تقدیس کلیسا، این مکان به عنوان یک کلیسای خانوادگی برای چهار نسل از امپراتوری روسیه به شمار می رفت.
 

کلیسای چسمه ، سن پترزبورگ

نام اصلی آن کلیسای سنت جان می باشد. این کلیسا با آجر و سنگ سفید ساخته شده. این سازه از چهار استوانه به هم چسبیده تشکیل شده که می‌توان گفت زمین آن مانند یک گل چهار پر است. دیوارهای بیرونی آن با خطوط صورتی سفید رنگ آمیزی شده که حس اوج را به بیننده منتقل می کند. می‌توان در نمای هر چند متفاوت و عجیب آن، پنجره های بلند، برجک ها و تزیینات راس آنها را که به سبک گوتیک اشاره دارند، مشاهده کرد.
 

گوتیک در سنگاپور

کیسه جامع سنت اندرو ، سنگاپور

کلیسای جامع سنت اندرو بزرگترین و قدیمی ترین کلیسای سنگاپور است. معمار این کلیسا مک فرسون برای ساخت آن از یک کلیسا در همپشایر انگلستان، که در قرن سیزدهم تخریب شده الهام گرفته است. از ویژگی های قابل توجه این کلیسا سه پنجره رنگی آن است که به سه شخصیت تأثیرگذار تاریخ استعمار سنگاپور، جان کرافورد، ویلیام باترورث و استنفورد رافلز اختصاص یافته است. اما این پنجره ها در طول جنگ جهانی دوم آسیب دیده و تخریب شده اند.
 

ورود گوتیک به هندوستان

از انجایی که هند سال های زیادی مستعره انگلیس بوده است، میزان این تاثیر پذیری در این کشور بیشتر از سایر کشور های اسیا میباشد.  یکی از راه های ورود سبک معماری گوتیک به هندوستان، شهر بمبئی بود. بمبئی از اتصال ۷ جزیره به یکدیگر در زمان حضور بریتانیا در هند به وجود آمد و بزرگترین بندر هند در ساحل غربی این کشور بود؛ مرکز بخش‌های اداری و حکومتی انگلستان در شبه قاره هند به شماره رفته و از نظر انگلستان «دروازه هند» بود. با معرفی مسیحیت به هندوستان، ساخت کلیساها به سبک گوتیک در این کشور آغاز شد.

تحولات معماری در دوران استعمار هند، بخش مهمی از نوسازی هند به شمار می‌رود. در این دوران معماران انگلیسی شروع به ساخت ساختمان های دولتی و عمومی هند به سبک کلاسیک اروپایی کردند.

ادوین لوتینز، هربرت بیکر، هنری آروین و چارلز مانتو از پیشگامان این تحول به شمار می روند و برخی از آنها ساختمان های مهمی را هم در انگلیس و هم در هند طراحی کردند.

یکی دیگر از اقدامات موثر در جلب توجه ها به معماری گوتیک در هند، انتشار شش جلد کتاب با عنوان « نمونه هایی از جزییات معماری جیپور» توسط مهندس انگلیسی ایالت جایپور، سوینتون جاکوب در سال ۱۸۹۰ بود. این مجموعه بیش از ۶۰۰ نقاشی در ابعاد بزرگ از معماری ساختمان های شمال هند (شامل مساجد، مقبره ها و قلعه ها) که قدمت آنها به قرن دوازدهم تا هجدهم میلادی برمیگردد را گرد هم آورده است.

از ساختمان هایی که در قرن ۱۹ به سبک معماری گوتیک در هند ساخته شده اند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
 

 

کلیسای جامع فیلومنا ، میسور

کلیسای جامع سنت فیلومنا در سال ۱۹۳۶ سبک معماری گوتیک ساخته شده است به یکی از بلند ترین و دیدنی ترین کلیساهای آسیا می باشد. گلدسته های دوقلوی این کلیسا نزدیک به ۶ متر ارتفاع دارند و شبیه گلدسته های کلیسای جامع کلن در آلمان وجود دارد. این کلیسا به احتمال سنت فیلومنا که یک قدیس کاتولیک بود ساخته شد. کلیسای سنت فیلومنا از برجسته ترین بناهای دیدنی میسور است.

کلیسای جامع سن توماس ، چنای

این کلیسا با نام کلیسای سنت توما هم معروف است و در قرن شانزدهم توسط پرتغالی ها ساخته شد. این کلیسا یکی از  سه کلیسایی در جهان است که بر روی مقبره حواریون ساخته شده. دو کلیسای دیگر در شهر واتیکان و اسپانیا قرار دارند.  نسخه ای که امروز از آن می بینیم نسخه بازسازی شده توسط انگلیسی ها در سال ۱۸۹۳ است.در حال حاضر بخشی از این کلیسا به موزه ای برای نمایش آثار مرتبط با سنت توماس اختصاص یافته است.
 

 

کلیسای جامع سنت پاول ، کلکته

کلیسای جامع سنت پاول در کلکته یکی از بهترین نمونه‌های کلیسای ساخته شده به سبک گوتیک است. ساخت این کلیسا در سال ۱۸۳۹ آغاز شد و در سال ۱۸۴۷ پایان یافت. این بنا در نزدیکی کاخ یادبود ویکتوریا و در در خیابان چورینگی قرار دارد. بعد از زلزله سال ۱۹۳۴ به خاطر آسیب دیدن این ساختمان، آن را به سبک معماری هندو گوتیک دوباره طراحی و بازسازی کردند.

برجک مرکزی کلیسا بیشتر از ۶۰ متر ارتفاع دارد و ۵ عدد ساعت هر کدام با وزن ۳ تن به این برجک متصل هستند. سالن اصلی کلیسا با طول ۷۵ متر بسیار طولانی به شمار می رود.
 

 

کلیسای مونت ماری ، بمبئی

در منطقه بندرا بمبئی، کلیسای مشهوری به اسم مونت مری قرار دارد که به آن کلیسای بانوی کوه ما نیز می‌گویند. یکی از جذابیت های اصلی این کلیسا جشنی است که از یک هفته در آن برگزار می شود و هزاران نفر در آن شرکت می‌کنند و به این کلیسا می آیند. این کلیسای کاتولیک رومی در ارتفاع نزدیک به ۸۰ متر از سطح دریا قرار دارد در هنگام مراسم به زیبایی تزیین میشود.

نقاشی دیواری کلیسا و ظاهری نسبتا هندی شده مسیح و پوشش بانوان در نقاشی‌ها و نبود خشونت های معمول در سایر نقاشی ها برای نمایش مصائب مسیح، از ویژگی های جالب این کلیسا است.
 

 

کلیسای جامع سانتاکروز ، کوچی

کلیسای جامع کاتولیک سانتاکروز یکی از ۹ کلیسای باسیلیکا در استان کرالا است. باسیلیکا لقبی است که به بعضی از کلیسای کاتولیک به خاطر ارتباطی ویژه ای که با پاپ، رهبر کاتولیک‌های جهان، دارند و دارا بودن بعضی استانداردها، به آن داده می‌شود. در جهان بیش از ۱۵۰۰ کلیسای نشان را دارد این کلیسا هم ۵۵۰ سال پیش، توسط پرتغالی ها و به هدف اشغال قلعه کوچی ساخته شد.
 

 
کلیسای جامع مقدسین ، الله آباد

این کلیسای خارق العاده در زبان محلی با نام پاتار گیرجا که به معنای کلیسای ساخته شده از سنگ می‌باشد، معروف است. معمار این بنای باشکوه ویلیام امرسون می‌باشد که کاخ یادبود ویکتوریا در کلکته را نیز طراحی کرده است. ساخت آن در سال ۱۸۸۷ آغاز شد و چهار سال بعد به پایان رسید. این بنا برای ۳۰۰ تا ۴۰۰ نفر ظرفیت دارد و یکی از نمونه‌های قابل توجه معماری هند در دوران استعمار است. شیشه ها سنگ های مرمر کلیسا حتی تا ۱۲۵ سال پس از ساخت آن کاملا حفظ شده است.
 

ظهور سبک هندو گوتیک

در اواخر قرن ۱۹ میلادی اوایل قرن بیستم و با گسترش معماری گوتیک در هندوستان ، سبک جدید و تلفیقی به نام هندو گوتیک که به آن هندو ساراسنی هم می‌گویند متولد شد.

هند در نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی یک طرح گسترده توسعه شهری را تصویب کرد به این معنی که بسیاری از ساختمان‌ها به سبک گوتیک ساخته شوند. ترکیب معماری هند و معماری گوتیک به مرور در ساختمان های دادگاه ها، ایستگاه‌های راه‌آهن، دفاتر پستی، کاخ‌های سلطنتی، کلیساها، مدارس، دانشگاه‌ها و تالارهای شهر ، در سرتاسر هند تاثیر گذاشت.

بسیاری از معماران اروپایی که به هند سفر کردند عناصر معماری هندی را با سبک گوتیک و ویکتوریا که در آن زمان بسیار مورد توجه و محبوب بود درآمیختند. درواقع در سبک معماری هندو گوتیک، عناصر بومی معماری هند با اصول معماری گوتیک ترکیب شده و می‌توان گفت این سبک، گوتیک تطبیق یافته با اقلیم و فرهنگ هند است به همین دلیل به آن گوتیک جعلی هم می‌گفتند.

نکته مورد توجه در این معماری کنار هم قرار گرفتن دو فرهنگ متضاد یعنی معماری سنتی و اسلامی هند و معماری اروپایی می باشد. در نقاط مختلف هند ترکیب های متفاوتی از سبک هایی مانند سبک ادواردین هندو ساراسنی مورد توجه قرار گرفت. از ویژگی های کلیدی این سبک استفاده از سنگ های تزیین شده و گنبد است.

کاخی که در میسور هند واقع شده، یک مثال خوب از این سبک می باشد. معماری هندو ساراسنی در اولایل قرن بیستم میلادی بسیار مورد توجه قرار گرفت. با فراگیر شدن این سبک افراد زیادی در مسیر استفاده از آن قرار گرفتند که در بعضی موارد آثار خلاقانه و فوق‌العاده‌ای ساخته شد.

 برجک ها، طاق ها، گنبد های پیازی، رواق های پی در پی، آلاچیق های قوسی، مناره ها، نقش ها و کنده کاری های درهم بافته و ستون ها از نشانه های معماری هندو گوتیک هستند.
 

نمونه های سبک هندو گوتیک

مدرسه ساینیک ، کاپورتالا

مدرسه مشهور ساینیک که قبلاً به کاخ جاگاتجیت معروف بود،‌ در ایالات کاپورتالا واقع شده است. معماری دیدنی و جذاب این کاخ بر اساس کاخ ورسای می‌باشد و ۲۰۰ هکتار مساحت دارد. معمار فرانسوی ام.مارسل آن طراحی کرده است. مهمترین ویژگی کاخ جاگاتجیت ستونهای آن است که روی سکو های مکعب شکل ساخته  شده اند که ب کمک یکدیگر بخشی از وزن ساختمان را تحمل می‌کنند.
 

ایستگاه چاتراپاتی شیواجی ، بمبئی

ظاهر باشکوه این بنا به بهترین شکل معماری هندو گوتیک را به تصویر می‌کشد. در نمای آن از آجر، سنگ و دیگر مصالح بومی این منطقه استفاده شده است. گنبد مرکزی هشت ضلعی به همراه سایر گنبد های تزئین شده ترکیبی فوق العاده از سبک های هندی، ویکتوریایی و اسلامی را نشان می‌دهند.

منابع:
Stunning Churches Of India Built In Gothic Architectural Style-Mount Mary Church, nativeplanet.com
Indo-Gothic – On Art and Aesthetics, onartandaesthetics.com
The 10 Most Impressive Buildings in Tehran, theculturetrip.com
List of Gothic Revival architecture, Wikipedia
Myeongdong Cathedral – Rare example of Gothic Revival architecture in Asia, tripadvisor.com