دوست گرامی. مهمترین علت و فلسفه روزه بدست آوردن روحیه بندگی و تواضع نسبت به خدای متعال است. اصولا فلسفه تمام عباداتی مانند نماز و روزه و حج این استکه ما بنده خدا شویم و روحیه بندگی پیدا کنیم و خدای متعال خواسته با این مناسک ما را تربیت کند و بنده خود نماید. البته این کار برای این است که انسان رشد کند و به خدا نزدیک شود و به کمال برسد. یعنی خدا برای خود منظوری و هدفی نداشته و هدف اش تنها به عبد برمی گردد و خواسته از این طریق بندگان خود را به شکوفایی کامل برساند.
به همین خاطر است که در قرآن کریم فرموده نیافریدم انسان و جن را مگر برای بندگی. چون راه کمال انسان از طریق بندگی و قرب به خداوند است.
توضیح بیشتر در مورد فواید روزه
«روزه» در لغت به معناى امساک و خوددارى از هر چیز است و در اصطلاح فقه عبارت است از: «امساک و خود دارى از موارد هشت گانه خوردن و آشامیدن، نزدیکى، استمناء، دروغ بستن بر خدا و پیغمبر و جانشینان او، رساندن غبار غلیظ به حلق، فرو بردن تمام سر در آب، باقى ماندن بر جنابت، حیض و نفاس تا اذان صبح، اماله کردن با چیز روان و قى کردن. از هنگام اذان صبح تا اذان مغرب به قصد انجام دادن فرمان خداوند».
شواهد فراوانى در تاریخ به چشم مى خورد که روزه در میان یهود و مسیحیت و اقوام و ملت هاى دیگر نیز بوده است. آنان به هنگام مواجهه با غم و اندوه و توبه و طلب خشنودى خداوند، روزه مى گرفتند تا با این کار در پیشگاه او اظهار عجز و تواضع نموده و به گناهان خود اعتراف کنند. از انجیل استفاده مى شود که مسیح(علیه السلام) چهل شبانه روز، روزه داشته است. ر.ک: تفسیر نمونه، ج 1، ص 633
«روزه» عبادت است وانسان باید براى انجام دادن فرمان خداوند، از اذان صبح تا مغروب کارى که روزه را باطل مى کند، انجام ندهد. این همان نیت روزه است و لازم نیست آن را از قلب خود بگذراند و یا بر زبان جارى کند.
دوست عزیز؛ روزه ابعاد گوناگون و تأثیرات مفیدى بر جسم و روح انسان دارد. با توجه به پرسش شما عزیز، تنها به اثرات رو حی و معنوی روزه می پردازیم:
1.تلطیف روح؛ روح انسان، همواره در حال تدبیر بدن است و بدن، بدون تدبیر روح، مانندکشتى بدون ناخدا است. در ماه رمضان، به دلیل امساک از خوردن و آشامیدن و محدود کردن آن به ساعاتى مشخص و نیز کنترل حواس (مانند چشم، گوش و تمامى مجارى ورود اطلاعات به درون ذهن)، فراغت روح و نفس بیشتر فراهم مى شود. فعالیت روح براى پرداخت به امور مادى و دنیوى کاهش مى یابد و امکان پرداخت به امور معنوى بیشتر مى شود. در نتیجه روح از لطافت بیشترى برخوردار مى گردد.
2. تقویت اراده ؛ خداوند برنامه روزه دارى را به گونه اى تنظیم کرده است که انسان باید در ساعت معیّنى، از خوردن و آشامیدن بپرهیزد و در ساعت خاصى، مى تواند آزادانه بخورد و بیاشامد و از لذت هاى حلال استفاده کند.
ملزم شدن انسان ها به اجراى دقیق این برنامه و تکرار آن طى یک ماه، تمرین بسیار مناسبى است براى عادت دادن نفس به امورى، غیر از آنچه در ماه هاى دیگر عادت کرده بود و این عمل، عزم و اراده انسان را تقویت مى کند. با روزه داری که، امساک در خوردن و آشامیدن و خود داری از برخی چیزهای دیگر است در واقع انسان با خواهشهای خویش می جنگد و در برابر غرایز خود مقاومت می کند، تمرین این عمل اراده و تصمیم را در انسان نیرومند می سازد و جان را از قید حکومت و سلطه هوسها و خواهشها می رهاند. پیشوایان اسلام فرموده اند: «افضل الناس من جاهد هواه و اقوی الناس من غلب هواه» بهترین مردم کسی است که با هوای نفس مبارزه کند و نیرومند ترین آنان کسی است که بر آن پیروز شود. پس روزه داران بهترین مردمند چرا که با خواسته های نفسانی مبارزه می کنند و اگر با مراقبت و کوشش از روزه خویش این بهره را بگیرند که بر نفس خود مسلط شوند از نیرومند ترین مردم نیز خواهند بود.
3.کنترل غرایز؛ روزه دار باید در حال روزه – با وجود گرسنگى و تشنگى از غذا و آب وسایر لذات (از قبیل لذت جنسى)، چشم بپوشد و ثابت کند که او همچون حیوانات، در بند اسطبل و آب و علف نیست. او مى تواند زمام نفس را به دست گیرد و بر هوس ها و شهوت هاى خود مسلّط شود و این امر باعث مى گردد که غرایز به کنترل او در آید و علاوه بر این، در بهره ورى از آنها تعدیلى به وجود آید. خلاصه اینکه روزه، انسان را از عالم حیوانى ترقى داده و به جهان فرشتگان صعود مى دهد.
4. عامل بازدارنده از گناه؛ روزه، به ویژه روزه ماه مبارک رمضان که در اسلام بر همه مسلمین مکلف که بتوانند روزه بگیرند واجب است، عامل مؤثری است در ایجاد و تقویت روحیه تقوی و پرهیز کاری؛ قرآن مجید این فایده بزرگ را با جمله « لعلکم تتقون» یاد آور می شود و این عبادت را عامل مهم تقوی می شمارد. تقوی و پرهیزکاری در تربیت و سازندگی و شخصیت اسلامی یک مسلمان نقش بسیار مهمی دارد و برای رسیدن به همین اثر پر ارزش است که بهترین عبادت در ماه صیام و در حال روزه اجتناب از گناه است. پیامبر بزرگوار (صلی الله علیه و آله و سلم) در خطبه ای فضیلتهای ماه رمضان را برای مسلمانان بیان فرمود، حضرت علی (علیه السلام) پرسیدند: بهترین اعمال در این ماه چیست؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) پاسخ دادند: «الورع عن محارم الله» اجتناب و پرهیز از گناهان.
روزه دار با به کار بستن این دستور الهی ،روحیه تقوی را در خود زنده می کند و این مراقبت ثمر بخش در ماه مبارک رمضان و در حال روزه بسیار آسان تر است چرا که گرسنگی و تشنگی و دیگر محدودیتهای روزه شعله های سرکش غرایز حیوانی و هوسها را تا حد چشمگیری خاموش می سازد و حتی اگر موقت هم باشد گریبان عقل و جان را از چنگال شهوت رها می سازد و برای روزه دار زمینه ای آماده برای تمرین تقوی و پرهیزگاری فراهم می شود و با مراقبت و تمرین پیاپی در یک ماه نیروی بازدارنده از گناه در او به وجود می آید و خصلت خودداری در او ریشه می گیرد و رشد می کند و او با گذراندن این برنامه یک ماهه توفیق می یابد که پس از ماه روزه نیز پرهیزکار باقی بماند. بدین ترتیب به مقام پر ارج تقوی که به تعبیر قرآن و فرموده پیشوایان معصوم ما کرامت انسان بدان وابسته است برای همیشه نایل آید.
5. همدردی با فقیران؛ انسان موجودى اجتماعى است و انسان کامل، کسى است که در همه ابعاد وجودى رشد کند. روزه، بعد اجتماعى انسان را در کنار سایر ابعاد او رشد مى دهد؛ بدین صورت که درس مساوات و برابرى در میان افراد اجتماع است. با عمل به این دستور مذهبى، افراد متمکن وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس در مى یابند و به دنبال آن درک، به این نتیجه مى رسند که باید به فکر بیچارگان و محرومان باشند. اگر توجه به حال گرسنگان، جنبه حسّى و عینى پیدا کند، اثر بیشترى دارد و روزه به این موضوع مهم اجتماعى، رنگ حسّى مى دهد. با رشد این بعد اجتماعى، انسان نسبت به هم نوعان خود بى تفاوت نمى شود و دردهاى فراگیر اجتماعى (مانند فقر و گرسنگى) را حس می کند. به راستى اگر کشورهاى ثروتمند جهان و اغنیا، چند روز از سال روزه بدارند و طعم گرسنگى را بچشند، باز هم این همه گرسنه در جهان خواهد بود؟! آیا میلیون ها انسان با سوء تغذیه و کمبود مواد غذایى مواجه خواهند شد؟!
از نتایج بارز روزه برانگیختن حس همدردی نسبت به مستمندان و همنوعان تنگدست است، آنان که زندگی آسوده ای دارند و رنج فقیر و طعم گرسنگی را نچشیده اند، ممکن است از حال مستمندان غافل بمانند و روزه وسیله ای است که آنان را از غفلت می رهاند و رنج مستمندان را با یاد آنان می آورد تا به دستگیری فقیران همت گمارند و به درد دل آنان برسند. از سویی به احسان و اطعام و انفاق به مستمندان در ماه مبارک رمضان بسیار سفارش شده است و از سویی دیگر گرسنگی و تشنگی روزه موجب درک رنج مستمند می گردد و بدین ترتیب ثروتمند به فقیر نزدیک می شود و احساسها رقت می یابد و احسان و انفاق فزونی می گیرد و جامعه کمک به همنوع را می آموزد. مواسات یعنی سهیم ساختن برادران در رزق و روزی و رمضان به همین جهت ماه مواسات نامیده اند تا مسلمانان به احسان نسبت به هم بپردازند و با تمرین بر این صفت ارزنده انسانی جامعه را از حقد و کینه برهانند و برادروار در کنار هم از نعمتهای الهی بهره بگیرند و شایسته است که روزه داران به همه این نکات انسانی روزه توجه کنند و بکوشند واقعاً فریضه روزه را آن چنان که باید به جا آورند و ماه مبارک رمضان را آن چنان که سزاوار این ماه است به سر آورند، تا همگان از برنامه های سازنده اسلامی بهره ور شوند. از حضرت امام حسن عسگری (علیه السلام) پرسیدند: «چرا روزه واجب شده است» فرمودند: « تا ثروتمند درد گرسنگی را در یابد و به فقیر توجه کند.» هشام از امام صادق(علیه السلام) علت روزه را پرسید، امام فرمود: «خداوند روزه را واجب کرد تا غنی و فقیر با هم با هم مساوی باشند و بدان جهت که غنی رنج گرسنگی را لمس نکرده تا به فقیر رحم کند و هر وقت چیزی خواسته قدرت بدست آوردن آنرا داشته است خدا خواسته است که میان بندگانش یکنواختی بوجود آورد و خواسته است ثروتمند طعم گرسنگی را بچشد و اگر جز این بود ثروتمند بر مستمند و گرسنه ترحم نمی کرد. »
6. تقویت صبر در وجود انسان؛ روزه، به ویژه در روزهای گرم و طولانی تابستان که فشار تشنگی طاقت فرسا می شود به طور چشمگیری به انسان صبر و مقاومت می بخشدو تحمل رنج و سختی را بر آدمی آسان می سازد. قرآن کریم با توجه به همین اثر، از روزه به صبر تعبیر کرده است: و استعینوا بالصبر و الصلوه ……… از صبر (روزه ) و نماز کمک بگیرید……… امامان معصوم (علیهم السلام) صبر را در این آیه به روزه تفسیر کرده اند و پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز ماه رمضان را ماه صبر نامیده اند: «شهر الصبر و ان الصبر ثوابه الجنه» (رمضان ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است) و امام صادق علیه السلام نیز بهمین ویژگی روزه اشاره فرموده است: هر گاه برای کسی حادثه ای جانکاه پیش آمد روزه بگیرد که خدا فرموده است « و استعینوا بالصبر و الصلوه».
7.ایجاد روحیه قناعت؛ روزه به مسلمانان می آموزد که با کم هم می توان زیست و برای زیستن لازم نیست که با همه وجود به تن و لذتهای آن پرداخت.
8. یادآوری تشنگی و گرسنگی قیامت
آنچه بر شمردیم گوشه هایی از برخی نتایج و آثار فریضه الهی روزه بود. روزه علت ها و آثار فراوان دیگری دارد که مهمترین آنها انقطاع از دنیا و تمرکز در یاد خداوند است.
خلاصه کلام اینکه؛ از تمامی آثار روزه می توان این مطلب را استفاده کرد که یکی از فواید بزرگ روزه تربیت روح و تقویت اراده و تعدیل غرایز انسانی است، روزه عامل پیروزی انسان بر حکومت عادت و شهوت است و انسان را از بردگی تمنیات نفسانی آزاد کرده و عواطف انسانی تسلیم در برابر فرامین الهی، اخلاص و یقین آدمی را تقویت می نماید. روزه علاوه بر این که موجب تقویت اراده و جلوگیری از هدر رفتن نیروها و فرو رفتن در مادیات می شود باعث می گردد انسان در طول روز توجه و تسلیم قلبی بیشتری به خداوند داشته باشد و ذره ای از خداوند غافل نگردد و کوچک ترین فعلی را – مانند رساندن غبار به گلو و… انجام ندهد، و در طی یک برنامه مستمر یک ماهه روح عبودیت و تسلیم در برابر مقررات الهی را در خود پرورش دهد، زیرا چه بسا انجام دادن کارهای به ظاهر کوچک مقدمه می شود برای انجام سنجش های بزرگ تر پس می توان از روزه به عنوان یک روش درمانی از نوع رفتار درمانی یاد کرد که برای تقویت اراده و روحیه تسلیم پذیری در برابر حق و مظاهر آن، روشن ترین برنامه را به کار گرفته است. بنابراین،روزه داراى حکمت ها و فوایدى است که برقرارى مساوات میان فقیر و غنى، چشیدن طعم گرسنگى، به یاد فقیران و محرومان یکی از آن هاست. موفق باشید.