تصریح روایی مبنی بر علت این نامگذاری مشاهده نگردید. محتوای سوره فجر و روایاتی که در این‌باره نقل شده است، سرّ انتساب این سوره به نام امام حسین علیه السلام را آشکار می‌کند:
آغاز این سوره، به سوگندهای متعددی برمی‌خوریم: سوگند به فجر، شب‌های ده‌گانه، طاق و جفت و… این سوگندها ضمن آن که اهمیت این موارد را می‌رساند، تهدیدی است برای جبارانی که نامشان در آیات بعدی می‌آید. پس از سوگندها، از اقوام طغیان‌گر، مانند قوم ثمود، عاد و فرعون و عذابی که بر آنان فرود آمده، یاد شده است. این از سنت‌های الهی است که وقتی قومی طغیان و ستم را به اوج می‌رساند، خداوند زمینه هلاک و نابودی آنان را فراهم می‌سازد; چنان که موسای نجات‌بخش را مأمور رهایی بنی‌اسرائیل و ویران کردن سلطه فرعونیان کرد. در بخش‌های دیگر سوره، به آزمایش انسان و سرنوشت او، اشاره شده است و در‌پایان، سخن از عروجی ملکوتی از شخصیت عظیم القدری به میان آمده است که به‌درجه اطمینان و رضای الهی رسیده است.
با توجه به این محتوا معلوم می‌شود که برجسته‌ترین مصداق این سوره ، شخصیت ملکوتی، امام حسین علیه السلام است;زیرا وی سلطه امویان را، که برای نابودی دین خداکمر همت بسته بودند و با عترت پیامبر دشمنی می‌کردند، در هم کوبید وبا عاشورای خونین خویش، فجری از ایمان، عقیده و آزادی را در سیاهی ستم پدید آورد.
بنابراین، اگر حکومت شوم بنی امیه را شام مرگ و تیرگی ظلمت به شمار آوریم، نهضت حسینی و خون شهدای کربلا، فجری بود که تاریکی ظلم را شکافت و روزنه‌ای به روز بیداری و فجر گشود.
دیگر این که میتوان حضرت امام حسین علیه السلام، صاحب «نفس مطمئنه» را این سوره برای مردم، معرفی فرمود و همین امر، شاید مهم‌ترین علت شهرت این‌سوره، به نام امام حسین(علیه السلام) باشد; چنان که در روایتی از امام صادق علیه السلام نیز می‌خوانیم:[1] سوره فجر را در هر نماز واجب و مستحب بخوانید که سوره حسین بن علی(علیه السلام)است و به آن، رغبت نشان دهید. خداوند شما را در رحمت خود قرار دهد! ابواسامه،که در مجلس حاضر بود، عرض کرد: چگونه این سوره، ویژه امام حسین(علیه السلام)است؟ حضرت فرمود: آیا آیه (یا أَیَّتُها النَّفْسُ المُطْمَئِنَّةُ …) را نشنیدی؟منظور از این آیه، امام حسین(علیه السلام) است. او صاحب نفس مطمئنه و راضیه و مرضیه است. یاران او نیز از دودمان رسالت، در روز رستاخیز از خداوند راضی‌اند. خدا نیز از آنان راضی است.[2] نفس مطمئنه نفسی است که با علاقه‌مندی و یاد پروردگار، آرامش می‌یابد و بدان‌چه او راضی است، رضایت می‌دهد و در نتیجه، خود را بنده‌ای می‌بیند که مالک هیچ خیر و شری و نفع و ضرری برای خود نیست و نیز دنیا را یک زندگی مجازی و داشتن و نداشتن را امتحان الهی می‌داند.
بنابراین، اگر در نعمت دنیایی غوطه بزند، به طغیان، فساد و استکبار نمی‌گراید و اگر گرفتار فقر و تنگدستی گردد، به کفر و ترک شکر رو نمی‌آورد، بلکه هم‌چنان در عبودیت پا برجا است.
بدیهی است که امام حسین(علیه السلام) با همه وجود، «نفس مطمئنه» را معنا کرد.
ناگفته نماند که شاید حکمت توصیه روایات، به خواندن سوره فجر در نمازها این باشد که پیروان حضرت، درخشش در ظلمت شب، شکافتن سینه ستم، آغازگر بودن روز روشن ایمان و امید، مبارزه با طاغوت و اطمینان داشتن به خدا را از ایشان الهام‌بگیرند.
در پایان، شایسته است حسن ختام پاسخ را نیزدر مورد علت نام‌گذاری این سوره را از قلم مفسر قرآن، آیت‌اللّه‌طالقانی بخوانیم:
گویا ائمه معصوم(علیهم السلام)، از این جهت این سوره را سوره امام حسین(علیه السلام) نامیده‌اند که قیام و شهادت آن حضرت، در آن تاریکی طغیان، مانند طلوع نور فجر، از نو، منشأ حیات و حرکت گردید. خون پاک او و یارانش به زمین ریخت و نفوس مطمئنه آنها با فرمان ارجعی و با خشنودی، به سوی پروردگار شتافت تا همیشه از دل‌های پاک بجوشد و آنها را به هم پیوسته دارد و راه حیات با عزت، باز و پایه‌های ظلم و طغیان متزلزل گردد و طاغیان را دچار خشم و نفرین کند.[3] پی نوشتها:
[1]. «اقرؤا سورة الفجر فی فرائضکم و نوافلکم فإنها سورة الحسین بن علی و ارغبوا فیها رحمکم اللّه تعالی. فقال له أبوأُسامة و کان حاضر المجلس: و کیف صارت هذه السورة للحسین خاصة، فقال: ألاتسمع الی قوله تعالی: (یا أَیَّتُها النَّفْسُ المُطْمَئِنَّةُ)الآیه إنما یعنی الحسین بن علی و النفس المطمئنه الراضیة المرضیة و أصحابه من آل محمد هم الراضون عن اللّه یوم القیامة و هو راض عنهم».
[2]. بحارالانوار، ج 36، ص 131.
[3]. پرتوی از قرآن، ج 4، ص 82.
پایگاه مرکز فرهنگ و معارف قرآن