ابوبصیر در حدیثی از امام صادق علیه السلام روایت می کند که حضرت در پاسخ به مردمی که از پرستو سؤال کردند، فرمود: آن را اذیت نکنید، زیرا کسی را اذیت نمی کند و آن پرنده‌ای است که اهل بیت علیهم السلام را دوست دارد. در حدیث دیگر از امام کاظم (علیه السلام) طلا در باره قتل مورچه سؤال شد، حضرت فرمود: مورچه را به قتل نرسانید مگر شما را اذیت کند.
 
بر این اساس، معصومان علیهم السلام هرگز به ضرب حیوانات در حمل بار، موقع سواری، مسابقه و … اقدام نکرده اند و چنانکه در احادیث پیشین گذشت، سیره آنان بر نزدن حیوانات تعلق گرفته است، اما چون چنین عطوفت و تحملی از سوی سایر مردم دشوار است، از این لحاظ آنان مردم را عمدتا به نزدن به صورت حیوانات دستور داده اند، هر چند توصیه به عدم ضرب حیوانات و عدم ستم بر آنها را نیز فراموش نکرده اند.
 
نزدن به صورت حیوان پیامبر اکرم می فرماید: لایضرب وجه‌ها فإنها تسبح بحمد ربها…. را به صورت حیوان زده نشود، زیرا او، خدایش را تسبیح می کند. امام صادق علیه السلام در حدیثی دیگر نقل می کند که پیامبر از زدن به صورت چهار پایان منع فرموده است. در روایت دیگر، امام هشتم شیعیان می فرماید هر چیزی حرمتی دارد و حرمت و احترام حیوانات در صورتشان است. امیرالمؤمنین علی علیه السلام  نیز می فرماید: به صورت حیوانات نزنید و آن را لعنت نکنید، زیرا خداوند متعال، لعن کننده حیوانات را لعن می کند.
 
این روایات، تکلیف مردم را در خصوص حیوانات و بهایمی که از آنها استفاده میکنند، روشن میکند و از آنان می خواهد تا از بدرفتاری با حیوانات پرهیز نمایند. این نکته، اهمیت حیوانات و حقوق آنها را از دیدگاه معصومان علیهم السلام می نمایاند و اینکه آنان نسبت به حیوانات و حقوق آنها با چه دیدگاه اخلاقی و الهی محور، نگریسته و سفارش کرده اند. نکته دیگری که در این باره قابل توجه است آن است که بعضی از افراد گاهی برای نشان کردن حیوان خویش، بر بدن یا چهره آنها با آهن تفتیده داغ می گذاردند و با این عمل، حیوان بسیار آزرده می شد. پیامبر از این کار نیز نهی فرمود. روزی آن حضرت از راهی گذر میکرد و الاغی را دید که بر چهره او داغ گذارده شده بود. حضرت با دیدن آن حیوان به صاحبش فرمود: مگر نشنیده ای که داغ گذارنده برصورت حیوانات را لعنت کرده ام و کسی که به صورت آنها بزند، مورد لعنت من است.
 
با همه تأکید فراوانی که معصومان علیهم السلام بر نزدن حیوانات و پرندگان نموده اند، دو مورد را بیش از همه و به طور ویژه منع کرده اند: نخست، زدن به صورت حیوانات و دیگر، زدن آنها در حضور بچه شان می باشد. از امام صادق علیه السلام ع روایت شده است که فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم از «اکشوف » منع فرموده و آن عبارت است از این که شتر ماده زده شود در حالی که فرزندش کوچک است، مگر آنکه فرزندش به صدقه داده شود یا ذبح گردد، و همین طور از زدن برگردن دراز گوش نیز نهی فرموده است.( کلینی، کافی، ج ۵، ص ۳۰۹.)
 
حفاظت از حیوانات در مواقع خطر، از نکته های آموزنده و ارزشمند سیره پیامبر اکرم می باشد، چنانکه آن حضرت در جریان فتح مکه هنگامی که از منزلی به نام «العرج» به سوی آبی به نام «طلوب» حرکت کرد، به ماده سگی برخورد که برای محافظت از بچه هایش که در حال شیر خوردن بودند، پارس میکرد. حضرت پس از مشاهده آن به مردی از اصحابش به نام جعیل بن سراقه دستور داد تا در نزدیکی آن سگ بایستد و از آن حیوان مواظبت کند تا مبادا کسی به او و بچه هایش آسیب برساند. (واقدی، المغازی، ج ۲، ص ۸۰۴ و طبرسی، اعلام الوری، ص ۱۲۴)
 
این روایت نه تنها بر نزدن و ستم روا نداشتن به حیوانات، حتی سگ راکه در لسان روایات، «نجس العین» شناخته شده، تأکید کرده، بلکه اصل مصونیت همه حیوانات را مگر در صورت ضرر رساندن به انسان و موذی بودن، مورد اهتمام دانسته است که باید برای حفظ آنها تلاش شود و از هرگونه بی توجهی و سهل انگاری، به خصوص نسبت به جان و بچه هایشان خودداری شود.
 
ائمه ای با اهتمام و ظرافت، مردم را به اهمیت و حقوق حیوانات و حساسیت های آنها و لزوم پاسداری از حقوق و حفاظت آنها توجه داده و خواسته اند تا فرهنگ عمومی جوامع انسانی، به خصوص اسلامی را با نگاه اخلاق مدارانه و رعایت مقررات جهت دهند و از حالت بی تفاوتی یا بی برنامه ای بیرون آورند.
 

نظافت محل زندگی حیوانات

یکی از حقوق حیوانات، بنابر گفتار معصومان علیهم السلام و نظافت آخور و اصطبل است. این امر، نشانه لزوم اهتمام انسان  به نظافت حیوانات و امور بهداشتی آنهاست. از امام صادق علیه السلام نقل شده است که پیامبر اکرم صلى الله علیه وسلم فرمود: خوابگاه حیوانات را تنظیف کنید و دماغ آنها را تمییز نمایید.
 
طبیعی است که تمیز نمودن بینی حیوانات، برای تنفس و سلامت آنها خیلی مهم است. البته حقوق بهداشتی آنها به این مورد اختصاص ندارد، بلکه لزوم بهداشت و حفظ سلامت آنها از سوی صاحب یا صاحبانشان ایجاب می کند که بیش از این به آنها توجه شود، همانگونه که در جای دیگر آن حضرت می فرماید: مسح کنید بینی گوسفند را و در خوابگاه آنها نماز بجا آورید، هماناگوسفند حیوانی از حیوانات بهشت است.( حر عاملی، همان، ص ۳۷۵)
 
دسته دیگر از روایات بر لزوم بهداشت و نظافت حیوانات دلالت میکند. احادیثی که سیره برخی از معصومان علیهم السلام را در نگه داری بعضی حیوانات و پرندگان از سویی و دیدگاه آنان را در حسن نگهداری آنها از سوی دیگر نشان می دهد که این موضوع با توجه به التزام معصومان علیهم السلام به بهداشت منازل و اطراف آن و رعایت مسائل زیست محیطی و سلامتی، حائز اهمیت است.
 
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391