سرانجام پادشاه عربستان در سن 91 سالگی درگذشت و خاندان آل سعود وارد چالش های تازه ای شدند. این چالش ها بیشتر در درون خاندان حاکم وجود دارد و علت اصلی آن وصیت ملک عبدالعزیز در مورد انتقال قدرت از برادر به برادر است، در حالی که پادشاه جدید عربستان ملک سلمان، از این وصیت عبور کرد و در اولین ساعات به دست گرفتن قدرت، محمد بن نایف از نسل سوم شاهزاده ها را به عنوان جانشین مقرن بن عبدالعزیز انتخاب کرد. این انتخاب در کنار برکناری برخی از مهمترین منصوبان ملک عبدالله می تواند چالش های زیادی را برای آل سعود به همراه داشته باشد.

پادشاهی سلمان

دربار عربستان بامداد جمعه در حالی خبر مرگ “ملک عبدالله” را اعلام کرد که همزمان طی بیانیه ای افزود: ” “شاهزاده سلمان بن عبدالعزیز آل سعود” بر اساس قانون اساسی به عنوان پادشاه عربستان مورد بیعت قرار گرفت و پس از این بیعت بر اساس بند دوم فرمان پادشاهی، “شاهزاده مقرن بن عبدالعزیز آل سعود” را به عنوان ولیعهد معرفی کرد.

سلمان بن عبد العزیز آل سعود در 31 دسامبر 1935 در ریاض به دنیا آمد و بیست و پنجمین فرزند از فرزندان “عبد العزیز آل سعود”، بنیانگذار پادشاهی عربستان سعودی به شمار می‌آید. مادر وی “حصه بنت احمد السدیری” است. وی در 16 مارس 1954 هنگامی‌که به نیابت برادر تنی خود “نایف بن عبد العزیز” به امیری ریاض، پایتخت عربستان رسید وارد دنیای سیاست شد. در 18 آوریل 1955 حاکم ریاض شد و تا 25 دسامبر 1960 در این سمت باقی بود تا این‌که در این تاریخ از سمت خود استفعا داد. در 4 فوریه 1963 بار دیگر حاکم ریاض شد. در 5 نوامبر 2011 نیز به وزیری دفاع عربستان سعودی رسید و همچنان این سمت را در اختیار داشت.

سلمان بن عبد العزیز، مالک 10 درصد سهام مجموعه سعودی بازاریابی و تحقیقات است که روزنامه فرامنطقه‌ای “الشرق الاوسط” نیز جزو تملک این مجموعه است و سلمان با اینکه سهامی اندکی از این روزنامه را در اختیار دارد، اما از طریق پسرش “فیصل” بر گرایش‌های فکری و سیاسی این روزنامه حاکم است.

سلمان تاکنون سه بار ازدواج کرده است. اولین همسر وی “سلطانة بنت ترکی بن أحمد السدیری” بود که فوت کرده و از او دارای شش فرزند به نام‌های امیر فهد، امیر سلطان، امیر أحمد، امیر عبد العزیز، امیر فیصل، و شاهزاده حصة است. همسر دوم سلمان “فهدة بنت فلاح بن سلطان” از خاندان “آل حثلین” است که از او نیز دارای شش فرزند به نام‌های امیر محمد، امیر ترکی، امیر خالد، امیر نایف، امیر بندر، و امیر راکان است. اما همسر سوم سلمان “سارة بنت فیصل بن ضیدان أبو اثنین السبیعی” است که وی را طلاق داده و امیر سعود تنها فرزند وی از این ازدواج است.

شاهزاده سلمان مانند دیگر شخصیت‌های خاندان سعودی شخصیتی محافظه‌کار و مخالف هرگونه اصلاحات و تغییر و تحول است. تلگراف دیپلماتیک ارسال شده از سفارت آمریکا در ریاض که در سال 2007 توسط سایت ویکی‌لیکس منتشر شد، درباره شاهزاده سلمان چنین می‌گوید: سلمان مخالف دمکراسی و آزادی است و معتقد است که این‌ دو برای عربستان سعودی به هیچ‌وجه مناسب نیستند و بر این اساس وی خط‌ مشی محافظه‌کارانه شدیدی را در قبال اصلاحات اجتماعی و فرهنگی دنبال می‌کند، با این حال از جمله شخصیت‌های مورد قبول کاخ سفید است که واشنگتن در تعامل با آن احساس راحتی بسیاری می‌کند.

رابرت جردن، سفیر آمریکا در ریاض طی سال‌های 2001 تا 2003 در این‌باره می‌گوید که سلمان از جمله شخصیت‌های خاندان سعودی است که می‌تواند هدایت کشور را به دست گیرد و در عین حال به عادات و آداب و رسوم محافظه‌کارانه احترام بسیار می‌گذارد.

امیر سلمان پس از اینکه بیش از 50 سال حاکم شهر ریاض، پایتخت عربستان سعودی بود، پس از انتصاب “نایف بن عبد العزیز” به ولیعهدی این کشور مسئولیت وزارت نفت عربستان سعودی را برعهده گرفت؛ این وزارتخانه از مدت‌ها پیش خریدهای تسلیحاتی عربستان را از کشورهای هم‌پیمان خود مانند آمریکا، انگلیس و فرانسه بر عهده دارد تا به اصطلاح صاحب بزرگ‌ترین و قدرتمندترین ارتش در خاورمیانه و خلیج فارس باشد. سلمان معتقد به حفظ اختلاف طبقاتی و اختلاف طایفه‌ای و قبیله‌ای است.

برخی گزارش ها نشان می دهد که ملک سلمان دیدگاه بهتری نسبت به همسایگان خود ایران و عراق دارد، اما به شدت با نظام سوریه مخالف است و خواستار دخالت برای برکناری نظام این کشور است. سلمان بن عبدالعزیز، در زمان ولیعهدی، به‌شدت خواهان برقراری صلح میان اسرائیل و فلسطین به هر قیمتی بود.

کودتای خاموش پادشاه جدید

“سلمان بن عبدالعزیز” هفتمین پادشاه و اولین ولیعهد عربستان است که قبل از رسیدن به پادشاهی برای وی جانشینی تعیین شد. در اواخر ماه مارس(اسفند) 2014 «عبدالله بن عبدالعزیز» پادشاه متوفی عربستان در حکمی، شاهزاده “مقرن بن عبدالعزیز” را به عنوان جانشین ولیعهد انتخاب کرد و بر اساس این حکم، مقرن به عنوان ولیعهد و جانشین ملک سلمان مورد بیعت قرار گرفت. پادشاه جدید عربستان که متولد 1935 میلادی است، بیست و پنجمین فرزند «عبدالعزیز» موسس خاندان سلطنتی سعودی است. مشکلات جسمانی “ملک سلمان” در سن 79 سالگی آنچنان است که گفته می شود وی به دلیل بیماری «آلزایمر» قادر به اداره حکومت نیست. از این رو بسیاری از کارشناسان معتقدند که دوران سلطنت سلمان چندان طولانی نخواهد بود. شاید بر همین مبنا سلمان از همان ساعات اولیه به دست گرفتن قدرت، کودتایی خاموش را دنبال کرد و تقریبا تمام رقیبان و مدعیان احتمالی تاج و تخت را از کار برکنار کرد. وی که از جناح معروف “سدیری ها” است با مهره چینی های روز جمعه نشان داد که به سمت تمرکز کامل قدرت در این جناح پیش می رود و “غیر سدیری ها” را از قدرت دور خواهد کرد، چرا که “سلمان” به خوبی می داند با توجه به بیماری آلزایمر و سن بالا، دوران پادشاهی وی چندان طولانی نخواهد بود و به زودی قدرت به نسل سوم پادشاهان که همان نوادگان “عبدالعزیز” هستند خواهد رسید. از این رو “سلمان” از همان روز اول با سیاست مشت آهنین چند تن از مهمترین رقیبان جناح سدیری ها را حذف کرد.

بر اساس انتصاب جدید سلمان، “خالد بن عبدالعزیز التویجری” از سمت ریاست دیوان پادشاهی برکنار و به جای وی “محمد بن سلمان” که به عنوان وزیر دفاع و رئیس دیوان پادشاهی سعودی انتخاب شده، در این سمت منصوب شد. همچنین، متعب بن عبدالله نیز از منصب ریاست «گارد پادشاهی» کنار گذاشته شده و به جای وی “حمد بن محمد العوهلی” به این مقام منصوب شد‎‎.

در انتصاب های جدید “محمد بن نایف” وزیر کشور، جانشین ولیعهد و معاون دوم شورای وزیران عربستان انتخاب شده است. این اولین بار است که جانشین ولیعهد خارج از فرزندان “عبدالعزیز”، بنیانگذار عربستان سعودی انتخاب می‌شود. با این انتخاب جانشینی به نسل سوم منتقل شده است. بر اساس عزل و نصب‌های جدید، تمامی اعضای شورای وزیران از جمله “سعودالفیصل” وزیر خارجه در مناصب خود ابقا شدند.

این عزل و نصب های ملک سلمان نشان می دهد که وی پیش از مرگ عبدالله برای قبضه کامل قدرت برنامه ریزی های زیادی انجام داده است و پس از 10 سال بار دیگر قدرت به قبضه سدیری ها درآمد.

چالش های پیش روی سلمان

با وجود آنکه انتقال قدرت در عربستان به شکل آرامی انجام گرفت و جانشین ولیعهد نیز تعیین شده است، اما این به معنای نبود چالش در عربستان نیست، چرا که دقیقا همین انتصاب های سلمان باعث شده است چالش های جدیدی پیش وری عربستان قرار بگیرد. اگر چه وی سعی نموده با منصوب کردن محمد بن نایف به سمت جانشین ولیعهد انتقال قدرت در عربستان را تضمین کند، اما اینکه وی جانشین ولیعهد را برای اولین بار از میان نوادگان عبدالعزیز انتخاب کرده است خود باعث ایجاد اختلافات زیادی در آینده خواهد شد. چرا که شاهزادگان زیادی در بین 7 هزار شاهزاده سعودی وجود دارند که به قدرت طمع داشته و این انتخاب می تواند بذر اختلافات را بکارد. از سوی دیگر ملک سلمان با برکناری شاهزاده متعب از ریاست گارد ملی و ندادن هیچ پست ویژه ای به وی این شاهزاده جوان را که ملک عبدالله برای وی برنامه هایی داشت به مخالفی سرسخت تبدیل خواهد کرد.

در این ارتباط، “مجتهد”، فعال توئیتری که به انتشار اخبار محرمانه خاندان سعودی مشهور است، در جدیدترین پیام خود گزارش داده است که «متعب بن عبدالله» پسر ملک عبدالله پادشاه متوفی از انتخاب محمد بن نایف بن عبدالعزیز به عنوان جانشین ولی‌عهد خشمگین است. بنا بر این گزارش، متعب بر این باور است که رقیبش محمد بن نایف از حیله‌ای علیه او استفاده کرده که پدرش، عبدالله برای کنار گذاشتن «احمد بن عبدالعزیز» استفاده کرد؛ یعنی تعیین جانشین برای ولی‌عهد برای اولین بار؛ اکنون محمد بن نایف جانشین ولی‌عهد شده و پس از پسران عبدالعزیز، اولین شاهزاده‌ای است که در یک قدمی سلطنت قرار گرفته است. از سوی دیگر مجتهد خبر داد که محمد بن زاید آل نهیان، وزیر امور خارجه امارات هم از تغییرات روی داده دلخور شده است چرا که روی به قدرت رسیدن متعب جهت توسعه نفوذ خود در عربستان، حساب کرده بود.

علاوه بر این چالش های داخلی، خطر گروه های تروریستی برای امنیت عربستان نیز چالش دیگری است که ملک سلمان باید با آن روبرو شود. عربستان که خود از بزرگترین حامیان گروه های تروریستی در منطقه است، اکنون به نظر می رسد مرزهای آن توسط تروریست ها مورد تهدید قرار گرفته است. داعش به عنوان گروه تروریستی مطرح خاورمیانه از چند ماه پیش بارها عربستان را تهدید به حمله کرده است و اخیرا در شهر مرزی عرعر به مرزبانان این کشور حمله کرد و چند نفر را کشت. بنابراین ملک سلمان در دوران سلطنت خود با این تهدید روبرو خواهد بود.

یکی دیگر از چالش های آل سعود در دوران ملک سلمان به گروه های اصلاح طلب داخل عربستان مربوط می شود. خانواده سلطنتی عربستان سعودی بسیار تلاش می کند تا تعادلی بین یک جامعه سنتی و جامعه فوق مدرن ایجاد کند. برخی از اعراب جوان عربستان خواهان اصلاحات سریع تر از جمله حق زنان برای رانندگی هستند. اما نظام مذهبی محافظه کار عربستان که از متحدین مهم پادشاهی این کشور است مخالف این گونه درخواست های جوانان است. ملک سلمان باید یک راه بینابینی را پیدا کند. این خطر وجود دارد که روند به گونه ای ادامه یابد که هر دو طرف ناراضی باشند.

چالش دیگر ملک سلمان به اوضاع منطقه ای به ویژه یمن مربوط است. عربستان که سال ها یمن را حیات خلوت خود می دانست با انقلاب 2011 مردم و به ویژه اقدامات تابستان گذشته بیش از پیش یمن را به عنوان کشوری که از حوزه نفوذش خارج شده است، می بیند. این در حالی است که در شرایط کنونی، رئیس جمهور و نخست وزیر یمن که از طرفداران عربستان بودند، استعفا داده اند و شیعیان حوثی قدرت برتر در این کشور هستند. بنابراین به قدرت رسیدن حوثی ها در یمن می تواند قیام شیعیان عربستان را تسریع کند و مشکلات امنیتی زیادی برای ملک سلمان به وجود آورد.

در مجموع باید تاکید کرد که ملک سلمان با انتخاب محمد بن نایف به سمت جانشین ولیعهد در ظاهر توانسته است بحران جانشینی را کنترل کند، اما اقدام وی علیه فرزندان ملک عبدالله پادشاه متوفی به ویژه برکناری شاهزاده متعب از سمت ریاست گارد ملی به معنای نوعی کودتای خاموش است که می تواند اختلافات را بین نسل سوم شاهزادگان تسریع کند

بصیرت، یوسف شفیعی دوشنبه 06 بهمن