کینه و کینه توزی از رذایل و صفات ناپسند اخلاقی است. در تعریف آن گفته شده: کینه توزی حالت و ملکه ایی نفسانی است که به دنبال حسادت، خشم، بغض و … در نفس آدمی پدیدار می شود و در قالب عُقده در نفس باقی مانده و روح و جسم کینه توز را به شدت تحت تاثیر خود قرار می دهد و تعادل رفتاری و شخصیتی او را سلب می کند و خواب و آسایش و آرامش را از او می گیرد و تا ضربه و نیش خود را نزند آرام نمی گیرد. بنابراین کینه حالتی نفسانی است که موجب تنفر و بیزاری شخص از چیزی یا کسی می شود و شخص گرایش و میلی به آن نمی یابد و از آن پرهیز و دوری کرده و می کند.(1)
در نتیجه کینه توزی، تاثیرات بسیار خطرناک فردی و اجتماعی گوناگونی بر فرد دارد و در صورتی درمان نشود یا آنرا به حداقل های طبیعی خود نرسانند باعث بیماری های روانی سهمگین می شود. به همین جهت در علم اخلاق به تعریف، علل، ریشه ها و درمان کینه توزی و سایر صفات و رذائل اخلاقی به طور وسیعی پرداخته شده است.
از آنجایی که کینه، واژه ای فارسی بوده معادل عربی آن حقد، غضب، ضغن، غلّ و … می باشد . در آیات قرآن هم از همه اینها سخن به میان آمده وآن را صفتی زشت و ناپسند در آدمی دانسته و پیامبران(علیهم السلام)، مومنان و اهل بهشت را از آن مبرّا و پاک دانسته است.
در سوره آل عمران، آیه 161 و سوره حشر آیه 10 به این نکته اشاره شده است:
– «مَا کَانَ لِنَبِیٍّ أَن یَغُلَّ وَ مَن یَغْلُلْ یَأْتِ بِمَا غَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثُمَّ تُوَفَّى کُلُّ نَفْسٍ مَّا کَسَبَتْ وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ».آل عمران/161.
– «وَالَّذِینَ جَاءُوا مِن بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَ لِإِخْوَانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونَا بِالْإِیمَانِ وَ لَا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنَا غِلًّا لِّلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّکَ رَءُوفٌ رَّحِیمٌ» حشر/10.
آثار و عواقب کینه:
به طور کلی هر کاری که باعث ناراحتی و خشم کسی می شود، همچون بی احترامی، سخن درشت، تمسخر، ستیزه، مجادله، ستم و تجاوز به حقوق، مداخله بی جا و مانند آن می تواند زمینه کینه باشد. آثار و عواقب کینه بسیار است. برخی از عواقب آن عبارت است:
1. کینه ممکن است انسان مؤمن را وادار به غیبت فردی کند که از او کینه به دل دارد و از این طریق مرتکب گناه کبیره گردد.
2. کینه انسان را به وادی بدخواهی و حسد می کشاند و ممکن است آرزوی زوال نعمت مؤمن را در سر بپروراند و یا گاهی موجب شود که عملا به او آسیب برساند.
3. باعث قطع پیوندهای اجتماعی، دوری، جدائی برادران و قطع رحم خواهد شد.
4. گاهی ملازم تحقیر مؤمن می شود و باعث آن می گردد که فرد کینه توز از فردی که از او نفرت دارد روی بگرداند و او را در انظار کوچک و خوار نماید.
5. ممکن است در مورد او دروغ بگوید و یا اسرار او را فاش کند و به اموال و آبروی او آسیب برساند.
6. کینه گاهی به دشمنی ظاهر می انجامد و باعث کتک کاری، ضرب و جرح و آزار می شود.
7. کمترین اثر کینه آن است که شخص نمی تواند با گشاده رویی و رفق و مدارا برخورد نماید.(2)
8. مهم ترین ضرری که کینه توز می کند از ناحیه تاریکی و کدورت باطن خود او است که چه بسا باعث پیری زودرس و آسیب بدنی و روانی او شود.
درمان کینه:
برای درمان کینه توزی می توان به آیه زیر اشاره کرد:
1. « وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ»(3) هرگز نیکی و بدی یکسان نیست؛ بدی را با نیکی دفع کن، ناگاه (خواهی دید) همان کس که میان تو و او دشمنی است، گویی دوستی گرم و صمیمی است!
2. دعوت به بردباری در قرآن: ثُمَّ کَانَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَ تَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ. سوره بلد/17.
3. اهل گذشت و بخشش بودن
4. هدیه دادن: در روایات خیلی سفارش شده به همدیگر هدیه بدهید. رسو ل خدا(صلّ الله علیه و آله) فرمود: «به هم محبت ورزید و به یکدیگر هدیه بدهید که هدیه کینه را می زداید.»(4)
5. یکی از راه های مقابله با کینه توزی که جنبه پیشگیری هم دارد این روایت امام صادق(علیه السلام) است که فرمودند: «مصافحه کنید که مصافحه کینه را می زداید.». (5)
و البته تکنیک های رواشناسی هم برای مقابله با حسادت، کینه توزی، بغض و … هم وجود دارد که می توان از آنها بهره لازم را برد.
پاورقی:
(1) مفردات راغب اصفهانی ص ۱۳۶.
(2) ترجمه اخلاق، 253.
(3) سوره فصلت آیه 34.
(4) علم اخلاق اسلامی، 2، 204.
(5) علم اخلاق اسلامی، 2، 383.