محمد ارباب قمی

محمد ارباب قمی

اطلاعات فردی
لقب	ارباب
تاریخ تولد	۱۲۷۳ق
زادگاه	قم
محل زندگی	قم • سامرا • نجف
تاریخ وفات	۱۳۴۱ق
محل دفن	قبرستان شیخان
شهر وفات	قم
اطلاعات علمی
استادان	میرزای شیرازی • میرزا حبیب‌الله رشتی • آخوند خراسانی
شاگردان	شیخ عباس قمی • میرزا محمد فیض قمی • میرزا محمد کبیر قمی
محل تحصیل	سامرا • نجف
اجازه روایت از	محدث نوری • شیخ الشریعة اصفهانی • میرزا حسین خلیلی تهرانی
اجازه اجتهاد از	میرزا حبیب‌الله رشتی • آخوند خراسانی
تألیفات	الاربعین الحسینیة • تشیید البنیان
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
اجتماعی	اقامه نماز جماعت • حل و فصل دعاوی

میرزا محمد ارباب قمی (درگذشت:۱۲۷۳–۱۳۴۱ق) از فقیهان شیعه در قرن چهاردهم قمری است. او تحصیلات علوم دینی را در دو حوزه سامرا و نجف گذراند و از بزرگان حوزه نجف، اجازاتی را اخذ کرد. ارباب قمی پس از بازگشت به ایران در قم به تدریس، تألیف و وعظ مشغول شد. کتاب الاربعین الحسینیة درباره امام حسین(ع) مشهورترین اثر اوست. مزار میرزا محمد ارباب در قبرستان شیخان قم قرار دارد.

ولادت و وفات

میرزا محمد ارباب در سال ۱۲۷۳ق در قم به دنیا آمد. او خودش را میرزا محمد قمی معرفی کرده است.^[۱]

پدرش «محمدتقی بیگ ارباب»، معروف به ارباب جان بابا، از ادیبان شهر قم در دوره ناصرالدین شاه بود.^[۲] قول و تصديق او در نزد تمام استادان اين فنون برهان قاطع به شمار مى‏‌رفت‏.^[۳] از نوشته‌های او دو کتاب در دست است؛ مقتل منظوم امام حسين(ع) و تاريخ دارالايمان قم.^[۴] مرقدش در صحن عتيق حرم حضرت معصومه(س) می‌باشد.^[۵]

میرزا محمد ارباب در جمادی‌الاولی سال ۱۳۴۱ق در ۶۸ سالگی درگذشت و در قبرستان شیخان قم، دفن شد.^[۶] او را اشراقی واعظ قمی نیز خوانده‌اند.^[۷]

فرزندان

میرزا محمد ارباب قمی داماد شیخ حسین قمی کوچه‌حرمی از شگردان شیخ انصاری٬ بود.^[۸] ارباب قمی شش فرزندِ پسر دارد:

تحصیلات

ارباب قمی، ابتدا برای تحصیل ادبیات به تهران رفت. سپس به قم بازگشت و مدتی درس خواند. چندی بعد به همراه «ملا عبدالله قمی» و «ملا حسین قمی» عازم سامرا شد و سالیانی اندک در درس میرزای شیرازی شرکت کرد.ارباب از این فقیه بزرگ شیعه اجازه نقل روایت دارد. ^{[۱۱] [۱۲]}

محمد ارباب قمی در ادامه تحصیل خویش با ملا عبدالله، رهسپار نجف شد و سال‌های بسیاری در درس میرزا حبیب‌الله رشتی و محمدکاظم آخوند خراسانی حضور یافت و از مرحوم آخوند اجازه اجتهاد گرفت. او در این زمان مرجع بزرگان عصر خود و مورد تمجید دانشمندان بود.^[۱۳] او را جامع معقول و منقول می‌دانستند.^[۱۴]

میرزا حسین نوری دیگر استاد ارباب قمی بود که بدو اجازه نقل روایت داد و کار مقابله و تصحیح کتاب بزرگ بحار الانوار را به او سپرد.^[۱۵]

میرزا حسین خلیلی تهرانی نیز از اساتید و مشایخ اجازه ارباب است. او آخرین حدیث کتاب خود را از سلسله میرزا حسین خلیلی تهرانی، سید محمد هندی نجفی، شیخ الشریعه اصفهانی و محدث نوری نقل کرده است.^[۱۶]

بازگشت به قم

ارباب قمی به قم بازگشت و در زادگاه خویش، کرسی درس و بحث حوزه را برپا داشت. توان علمی‌اش به زودی به او ریاستی عام و شهرتی عظیم بخشید و فقاهتش زبانزد گردید.^[۱۷]
تألیف کتاب، اقامه نماز جماعت و حل و فصل دعاوی دیگر دل‌مشغولی ارباب بود.^{[۱۸] [۱۹] [۲۰]}

هنوز حوزه علميه قم به دست شيخ عبد الكريم حائرى تاسیس نشده بود که ارباب قمی در آن شهر مقدس مرجعيت دينى داشت و در امور دنیوی و اخروی مردم نقش ویژه ای ایفا می کرد.^[۲۱] همه بزرگان نامش را به احترام می‌بردند و مقبولیتی عظیم داشت.^[۲۲] آن سان که گفته اند از ترس او عمال دولتی جر‌أت نداشتند قیمت آرد گندم را افزایش دهند.^[۲۳]

وقتی شيخ عبد الكريم حائرى به قم آمد در تقویت جایگاه او بسیار کوشید حتی روزی به شاگردانش گفت: برخیزید و سر درس حاج شیخ بروید.^[۲۴]

شاگردان

در شمار شاگردان میرزا محمد ارباب، این افراد نام برده شده‌اند:

آثار

کتاب الاربعین الحسینیه

• الاربعین الحسینیة؛ مشهورترین اثر محمد ارباب قمی است. او این اثر را در سال ۱۳۲۸ق نوشت و در آن، چهل حدیث درباره امام حسین(ع) را شرح کرد.^[۲۷]
• تَشییدُ البُنیان لِفَتاوُی الْبَیان؛ این کتاب، شرح مفصل بیان اثر شهید اول است که به‌صورت «قالَ اَقولُ» آمده و تا مبحث «احکام اموات» را در بر دارد.
• شرح قصیده عینیة سید حمیری
• رُجومُ الشّیاطین: این کتاب، در ردّ بر فرقه بابی و بهایی نوشته شده است.
• حاشیه بر کتاب جواهر الکلام
• حاشیه بر کتاب‌ اسفار اربعه ملاصدرا
• * دیوان اشعار؛ مجموعه‌ای از اشعار عربی و فارسی
• تصحیح، مقابله و چاپ کتاب‌های بحارالانوار، غیبت نعمانی (چاپ: ۱۳۱۸ق)، اثبات الوصیة مسعودی (چاپ: ۱۳۲۰ق)، کنزالعرفان اثر فاضل مقداد و منهاج النجاة نوشته فیض کاشانی.^[۲۸]

میرزا ارباب قمی بیش از صد کتاب را تصحیح و مقابله نمود تا دسترسی آیندگان را به آنها تسهیل گرداند.^[۲۹] او کتابخانه بزرگی داشت که حاوی کتاب های نفیس خطی و چاپی بود و خودش بر بسیاری از آنها تعلیق نوشت.^[۳۰]

اشعار

ارباب قمی به عربی و فارسی شعر می‌سرود و سروده‌هایش در مجالس و منابر خوانده می‌شد. از جمله اشعار مشهور او شعری است که در توسل به امام زمان(ع) سروده است:

پانویس

منابع

• مجله نور علم، نجوم امت ۱۳(آیةالله میرزا محمد قمی)، تیر ۱۳۶۵ – شماره ۱۶.
• زندگینامه حاج محمد ارباب قمی، ، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۲۱ فروردین ۱۴۰۰ش.
• حضرت آیت‌الله میرزا محمد ارباب، سایت وارثون، تاریخ بازدید: ۲۱ فروردین ۱۴۰۰ش.
• ارباب قمی، میرزا محمد،الاربعین، تهران، اسوه، ۱۳۷۹ش.
• مستوفى‏، عبدالله، شرح زندگانى من‏، تهران، زوار، چ پنجم‏، ۱۳۸۴ش.
• جواهر كلام، عبد الحسين، تربت پاكان قم، قم، انصاريان ، چاپ ۱، ۱۴۲۴ق.
• مدرس تبریزی، محمدعلی٬ ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، کتابفروشی خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ش.
• وفايی، مرتضی٬ تاريخ حديث شيعه از آغاز سده چهاردهم هجري تا امروز، قم، پژوهشكده علوم و معارف حديث، چ اول، ۱۳۹۰ش
• حسينی، سيد احمد، تراجم الرجال، قم٬ مكتبة آية الله العظمى المرعشي النجفي، ۱۴۱۴ق.
• ناصر الشریعه، محمد حسن، تاریخ قم، تصحیح علی دوانی، تهران، رهنمون، چ اول، ۱۳۸۳ش.
• آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن، الذريعة إلى تصانيف الشيعة، بيروت، دار الأضواء، چ۳، ۱۴۰۳ق.
• مصاحبه با حجة الاسلام والمسلمين دكتر سيد مصطفى محقق داماد، در نشريه حوزه، شماره ۱۲۵، دی ۱۳۸۳ش.
• مشار، خان بابا، فهرست كتاب‌هاى چاپى فارسى، تهران، مؤلف٬ چ۱، ۱۳۵۰ش.
• مشار، خان بابا، مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى از آغاز چاپ تاكنون، بى نا٬ بى جا، چ۱، ۱۳۴۰ش.