به گزارش کلینیک ارتوپدی فنی امید ؛ چشم مصنوعی جایگزینی برای چشم طبیعی است که به دلیل صدمه یا بیماری از بین رفته است. اگرچه این جایگزین نمی‌تواند بینایی بیمار را برگرداند اما حفره چشمی را پر کرده و در بهبود ظاهر و زیبایی فرد نقش دارد. پیش از تولید چشم‌های مصنوعی، فردی که چشم‌های خود را از دست داده بود معمولا پچ یا چشم‌بند استفاده می‌کرد. برای ایجاد حرکت چشم می‌توان چشم مصنوعی را به عضلات حفره چشم متصل کرد.

امروزه، بیشتر چشم‌های مصنوعی از جنس پلاستیک ساخته می‌شوند و به طور متوسط دوام حدودا ده ساله دارند. کودکان به دلیل تغییرات رشدی سریع‌تر نیاز به جایگزینی مکرر پروتز چشم دارند به طوریکه از دوران نوزادی تا بزرگسالی فرد ممکن است به 5-4 پروتز نیاز داشته باشد. (سایت ارتوپدی فنی کلینیک امید)
 

اجزای پروتز چشم

 پروتز چشم شامل اجزای زیر است:

* شل بیرونی بیضوی و سفیدرنگ برای شبیه‌سازی رنگ سفید چشم

* بخش مرکزی که گرد است و طوری رنگ شده که شبیه مردمک و عنبیه چشم دیگر به نظر برسد.

چشم مصنوعی برای چه کسانی مناسب است؟

 از دست رفتن چشم می‌تواند به دلیل تصادف(در یک مطالعه مشخص شد که تعداد بیشتری از مردان در مقایسه با زنان به دلیل تصادف چشم خود را از دست می‌دهند) باشد اما برخی بیماری‌های ارثی نیز ممکن است باعث از دست رفتن چشم شوند که در نتیجه آن افراد نیاز به چشم مصنوعی دارند.

میکروفتالمیا نوعی نقص مادرزادی است که دلیل وجود برخی دلایل ناشناخته چشم کوچکتر از اندازه طبیعی است و رشد نمی‌کند. این چشم‌ها کاملا نابینا هستند و یا در بهترین حالت خود کمی می‌توانند نور را حس کنند.
برخی بیماران نیز بدون یک یا هر دو کره چشم متولد می‌شوند که به این وضعیت آنوفتالمیا گفته می‌شود و یکی از شدیدترین وضعیت‌ها برای ساخت و جاانداختن چشم مصنوعی است. گاهی اوقات کار مقدماتی می‌تواند یک سال یا بیشتر طول بکشد. در برخی موارد ممکن است جراحی ضروری باشد.

رتینوبلاستوما نوعی سرطان یا تومور مادرزادی است که در هنگام تولد وجود دارد و معمولا به صورت ارثی منتقل می‌شود. چنانچه فردی تنها در یک چشم دچار این وضعیت باشد به احتمال 25 درصد آن را به نسل بعد منتقل می‌کند. زمانی که تومورها هر دو چشم را درگیر کرده باشند این احتمال به 50 درصد می‌رسد. سایر بیماری‌های مادرزادی که باعث از دست رفتن چشم می‌شوند شامل کاتاراکت و گلوکوما هستند. یک مطالعه نشان داد که 63 درصد موارد از دست رفتن چشم قبل از سن 50 سالگی اتفاق می‌افتند.
 

ویژگی های پروتز چشم

* پروتز چشم می‌تواند ظاهرحفره چشم درگیر را بهتر کند. بیشتر افراد استفاده از آن را به استفاده از چشم‌بند یا باند ترجیح می‌دهند.

* اگر همه چشم برداشته شود وجود یک ایمپلنت آکولار و پروتز از رشد بافت در حفره  چشمی و پر کردن فضای خالی جلوگیری می‌کند.

* چشم پروتزی نمی‌تواند بینایی را برگرداند. پس از برداشتن چشم طبیعی و جایگزین کردن چشم پروتزی فرد در چشم دچار مشکل خود هیچ بینایی نخواهد داشت.
 

چشم پروتزی از چه چیزی ساخته می‌شود؟

زمانی”چشم شیشه‌ای” واقعا از شیشه ساخته می‌شد. امروزه چشم پروتزی معمولا از آکریلیک پلاستیکی سخت ساخته می‌شود.

چشم پروتزی روی یک ایمپلنت آکولار قرار می‌گیرد. ایمپلنت آکولار یک ابزار گرد، سخت و مجزا است که با جراحی و به صورت دائمی در عمق حفره چشم جای می‌گیرد.

یک ایمپلنت آکولار اغلب پیش از جاگذاری با بافت زنده یا یک ماده زیرسازی سنتزی پوشیده می‌شود.

گام‌های اصلی در جایگزینی چشم بیمار یا صدمه‌دیده

دو گام کلیدی در جایگزینی چشم بیمار یا صدمه دیده وجود دارد. نوع جراحی روی انتخاب نوع پروتز چشم تاثیر می‌گذارد. ابتدا یک افتالمولوژیست یا جراح چشم چشم طبیعی را برمی‌دارد. دو نوع جراحی وجود دارد.

عمل تخلیه چشم

در عمل تخلیه چشم کاسه چشم با قطع عضلاتی که به صلبیه(سفیدی چشم) متصل می‌شوند برداشته می‌شود. جراح سپس عصب بینایی را قطع کرده و چشم را از حدقه خارج می‌کند. برای بازگرداندن حجم از دست رفته و دادن کمی حرکت به چشم مصنوعی یک ایمپلنت داخل حدقه چشم قرار داده می‌شود و سپس زخم بسته می‌شود.

عمل تخلیه چشم(به جز صلبیه)

با عمل تخلیه چشم محتوی کاسه چشم برداشته می‌شود. در این عمل جراح برشی را اطراف عنبیه ایجاد کرده و محتویات کاسه چشم را تخلیه می‌کند. سپس توپی که از ماده‌ای مانند پلاستیک، شیشه یا سیلیکون ساخته شده داخل حدقه چشم قرار می‌گیرد و زخم بسته می‌شود.

در انتهای عمل، جراح یک کانفورمر( صفحه پلاستیکی) را داخل کاسه چشم قرار می‌دهد. کانفورمر از تحلیل رفتن حفره چشم جلوگیری کرده و فضای کافی را برای پروتز فراهم می‌کند. کانفورمرها از سیلیکون یا پلاستیک سخت ساخته می‌شوند. دوره ترمیم و بهبودی 6-4 هفته طول می‌کشد. سپس چشم مصنوعی به وسیله آکولاریست ساخته و جاانداخته می‌شود.

نحوه ساخت پروتز چشم

زمان مورد نیاز برای ساخت پروتز چشم از آغاز تا پایان بسته به متخصص و شخص بیمار متغیر است. زمان مورد نیاز معمول 5/3 ساعت است. البته آکولاریست‌ها به دنبال این هستند که این زمان را کاهش دهند.
دو نوع پروتز وجود دارد. نوع با شل بسیار نازک که روی یک چشم نابینای بدشکل شده یا روی چشمی که تنها بخشی از آن برداشته شده قرار می‌گیرد و نوع کامل که برای کسانی ساخته می‌شود که حدقه چشم آنها به طور کامل تخلیه شده است. فرآیندی که در اینجا شرح داده می‌شود مربوط به نوع دوم است.

* ابتدا آکولاریست وضعیت حفره چشمی را بررسی می‌کند. ابعاد افقی و عمودی و اطراف حدقه اندازه‌گیری می‌شود.

* عنبیه با استفاده از یک میله پلاستیکی و با کمک ماشین تراش ساخته می‌شود. این بخش چشم باید طوری ساخته شود که قطر آن با قطر عنبیه چشم دیگر بیمار یکسان باشد. معمولا، قطر عنبیه از0.4-0.52 اینچ یا 13-10 میلی‌متر متغیر است. قسمت پشت عنبیه رنگ‌آمیزی شده و با عنبیه سالم بیمار مقایسه می‌شود. زمانی که رنگ‌آمیزی به اتمام رسید آکولاریست کانفورمر را که از جمع شدن حدقه چشم جلوگیری می‌کند برمی‌دارد.

* سپس، آکولاریست شل قالب‌گیری مومی را با کمک دست تراش می‌دهد. در این شل یک باتن عنبیه از جنس آلومینیوم تعبیه شده و عنبیه رنگی چشم را شبیه‌سازی می‌کند. شل مومی داخل حدقه چشم بیمار قرار داده می‌شود و بنابراین با محیط نامنظم حدقه تطبیق داده می‌شود. شل ممکن است چندین بار جایگذاری شود تا زمانی که عنبیه آلومینیومی با قسمت باقیمانده چشم بیمار تراز و هماهنگ شود. زمانی که به درستی جا افتاد دو سوراخ داخل شل مومی ایجاد می‌شود.

* قالب با استفاده از آلژینات ساخته می‌شود. آلژینات نوعی پودر سفید است که از جلبک دریایی ساخته می‌شود. این ماده با آب ترکیب شده و یک شکل کرم مانند به خود می‌گیرد. از این ماده آلژینات دندانپزشکان برای ساخت قالب‌های لثه نیز استفاده می‌کنند. پس از مخلوط کردن کرم در کناره پشتی شل قالب‌ریزی شده قرار داده می‌شود و شل داخل حدقه چشم قرار داده می‌شود. ژل‌های آلژینات در حدود دو دقیقه و به صورت دقیق حدقه چشم فرد را شبیه‌سازی می‌کنند. شل مومی با قالب آلژیناتی حدقه چشم که به جداره پشتی شل مومی متصل شده برداشته می‌شود.

* رنگ عنبیه سپس مجددا چک شده و هر نوع تغییرات لازم روی آن اعمال می‌شود. کانفورمر پلاستیکی مجددا جاگذاری می‎شود و به این ترتیب گام‌های نهایی انجام می‌شود.

* کست ساخته شده از گچ پاریس از روی قالب حدقه چشم فرد ساخته می‌شود. پس از اینکه گچ سفت شد(حدودا 7 دقیقه) قالب آلژینات و موم برداشته می‌شوند. باتن آلومینیومی عنبیه یک فضای خالی در پلاستر به جا می‌گذارد که در آن باتن عنبیه قرار داده می‌شود. سپس پلاستیک داخل کست قرار داده شده،دو نیمه کست کنار هم قرار داده می‌شوند و تحت فشار داخل آب جوش غوطه‌ور می‌شوند. این کار باعث کاهش دمای آب شده و به این ترتیب پلاستیک برای مدت 23 دقیقه تحت فشار قرار می‌گیرد. کست سپس از آب خارج شده و سرد می‌شود.

* پلاستیک به شکل قالب درآمده و سخت می‌شود و همراه با عنبیه تعبیه شده در آن در محل صحیح خود قرار می‌گیرند. سپس حدود 0.5 میلی‌متر از پلاستیک از سطح قدامی پروتز برداشته می‌شود. پلاستیک سفید رنگ که با باتن عنبیه همپوشانی دارد طوری برش داده می‌شود که اطراف لبه قسمت عنبیه به صورت یکنواخت و یکدست باشد. این کار اینکه صلبیه چشم زنده کمی با عنبیه همپوشانی دارد را شبیه‌سازی می‌کند. برای تطابق با باقیمانده چشم بیمار صلبیه با استفاده از رنگ‌ها، گچ، مداد و نخ رنگی و یا شربت مایع پلاستیکیرنگ‌آمیزیمی‌شود. هر نوع تغییر در رنگ عنبیه می‌تواند در این مرحله اعمال شود.

* سپس پروتز به کست برگردانده می‌شود. پلاستیک شفاف در نیمه قدامی کست قرار داده می‌شود و دو نیمه مجددا متصل شده، تحت فشار قرار داده شده و به آب داغ برگردانده می‌شوند. زمان نهایی پردازش حدود 30 دقیقه است. سپس کست برداشته شده و سرد می‌شود و پروتز نهایی آماده می‌شود. پرداخت و پولیش پروتز گام نهایی استو انجام آن برای راحتی و آسایش بیمار ضروری است. پروتز در نهایت آماده جاانداختن هستند.

چطور از چشم پروتزی استفاده کنیم؟

چشم پروتزی نگهداری خاصی احتیاج ندارد اما باید همان مراقبت هم به صورت منظم انجام شود. در اینجا به چند نکته می‌شود:

* بخش اکریلیک چشم پروتزی را یک بار در ماه خارج کرده و با آب و صابون به خوبی بشویید. قبل از برگرداندن آن به سر جای خود آن را خشک کنید.

* با چشم پروتزی خود بخوابید مگر اینکه پزشک توصیه دیگری جز این داشته باشد.

* چشم پروتزی خود را با استفاده از یک پلانجر مخصوص سر جای خود قرار دهید.

* پروتز اکریلیکی را به دفعات از محل خود خارج نکنید.

* از قطره‌های چشمی روان‌کننده روی پروتز اکریلیکی استفاده کنید.

* هر نوع ماده زائدی را در صورت لزوم از روی پروتز اکریلیکی بشویید.

* سالانه پروتز خود را با مراجعه به آکولاریست پولیش کرده و جلا دهید.

* هر 5 سال یک بار یا در صورت لزوم زودتر پروتز خود را تعویض کنید.