عمر طولانی و زندگی جاویدان امری خارق العاده و از معجزات بزرگ الهی است که تنها با عنایت به قدرت لایزال الهی وقوع و تصور و فهم وقوع آن ممکن است. و اگر این امر در مورد پیامبران بزرگواری همچون حضرت خضر، الیاس و عیسی علیه السلام واقع نشده بود قبول و پذیرش آن برای کسانی که در طول زندگی خود همواره با انسان هایی برخورد داشته اند که نهایت عمرشان به دویست سال هم نمی رسد، امری محال بود. اما بهترین و قوی ترین دلیل بر امکان هر امری واقع شدن آن است که در مورد این انسان های والا مقام واقع شده و هر گونه شک و تردیدی را در امکان این امر زدوده است. البته عمر طولانی – نه مثل عمر امام زمان – همواره بین بشر وجود داشته است .با توجه به اینکه نقل تاریخی، یکی از مهمترین منابع علم و آگاهی در تمامی عصرها است، می بینیم در کتابهای تاریخ، انسانهای بسیاری را به نام «معمرین» معرفی نموده اند. معمرین، جمع «معمر» است یعنی: انسان دراز عمر، کسی که عمر طولانی کرده است. مسعودی، عده ای از دراز عمران را در کتاب مروج الذهب نامبرده وعمرهای طویل آنان را نگاشته است از جمله: آدم: 930 سال، شیث: 912 سال، انوش: 960 سال، قینان: 920 سال، مهلائل: 700 سال، لوط: 732 سال، ادریس: 300سال، متوشالح: 960 سال، لمک: 790 سال، نوح: 950 سال، ابراهیم: 195 سال، کیومرث: 1000 سال، جمشید:600 و یا 900 سال، عمر بن عامر: 800 سال، عاد: 1200 سال.
به قول عالم و متفکر شهید، آیت الله سید محمد باقر صدر: شاید این تنها یک تصادف باشد که در طول تاریخ انسانی تنها دو تن مامور به پاک ساختن تمدن انسانی از مایه های فساد و تباهی، و دوباره سازی آن گردند. و زندگی آن دو، چنان طولانی شود که چندین برابر یک آدم معمولی، عمر کنند! «نوح» نخستین آن دو، درگذشته نقش خود را به پایان برد و به گفته صریح قرآن 950 سال در میان توده خویش درنگ کرد، و سرنوشتش آن بود که به دنبال طوفان، تمدن جهان را از نو به پا سازد. و دیگری «مهدی» است که نقش خویش را در آینده ایفا می کند، و تا کنون بیش از هزار سال در میان توده خویش زیسته و مقدر چنین است که در روز موعود، جهان را دوباره می سازد. پس، چگونه زندگانی طولانی نوح را باور داریم، اما طول عمر مهدی (عج) را نمی پذیریم؟! .
از آنچه که گذشت معلوم می گردد که مسئله طول عمر، نه تنها ممکن است، بلکه در طول تاریخ هم به وقوع پیوسته است.
پاسخ: خداوند متعال برای هر امتی، عمری مشخص قرار داده است: «لِکُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ». (اعراف: 34) البته آن را مشروط به عواملی ساخته است تا زیادت و نقصان پذیرد. به عبارت دیگر، بخشی از عمر آدمی، عمر حتمی و قطعی اوست که به آن «اجل محتوم» گویند و بخشی دیگر، عمر موهبتی الهی است که آن را در ازای عمل به قوانینی که خود مقرر داشته است، به بندگانش عطا می کند.همان گونه که یک سلسله عوامل مادی نظیر تغذیه صحیح، رعایت بهداشت، دوری از هیجان های مداوم و… مایه افزایش عمر معرفی می شود و خداوند این خواص را در آنها قرار داده است، عواملی نیز وجود دارند که هرچند ارتباط ظاهری آن با طول عمر برای ما چندان روشن نیست، ولی در روایات روی آن تأکید شده است.
عوامل موثر در طول عمر آدمی بر دو قسمند:
الف – عوامل معنوى:
ارتباط ظاهرى عوامل معنوى مؤثر با مسئله طول عمر بر ما چندان روشن نیست، اما در آیات قرآن کریم و روایات اسلامى روى آن تاکید شده است که به چند نمونه آن اشاره مى کنیم:
1. ایمان قوى و توکل بر خدا که بتواند انسان را در ناملایمات زندگى آرامش و قدرت بخشد.
آرامش روحی بیش از هر عامل دیگر در درازی عمر موثر است از این رهگذر افراد مذهبی که اعتقاد راسخ به جهان متافیزیک و عالم ماوراء طبیعت دارند از عمر طولانی برخوردار هستند، فی المثل در ایران روحانیون با آنهمه گرفتاری که در طول رژیمهای حاکم داشتند، همواره از عمر طولانی برخوردار بودند و حتی مراجع تقلید که بیش از همه گرفتاری داشتند و در شبانه روز بیش از 20 ساعت در تلاش بودند از عمرهای طولانی برخوردار بودند. مرحوم آیت الله بروجردی با آنهمه سنگینی مرجعیت که بر دوش آن بزرگوار سنگینی می کرد بهنگام رحلت 88 ساله بودندکه این عمرهای با برکت هر چه بالاتر می رود پر ثمر تر می شود و هرگز در حافظه و یا سرعت انتقال، ضعف و سستی عارض نمی شود. بلکه در ضمن همه گرفتاریهای مرجعیت هنگامیکه در جلسات تدریس حضور می یابند با ژرف اندیشی خاصی که از یک سخت کوشی مداوم حکایت می کند به حل مشکلات علمی می پردازند. از همین نمونه یاد شده می توانیم به این نتیجه برسیم که آرامش روحی که در پرتو ایمان استوار پدید می آید، می تواند بر تمام گرفتاریها چیره شود و انسان را در برابر همه رویدادها بیمه کند. برای اثبات این ادعا کافیست که به آمار مرگ و میر جهان که از طرف دکتر ویلیام پارک پزشک معروف آمریکائی انتشار یافته است
توجه فرمائید: در تمام دنیا هر دقیقه 62 نفر و هر ساعت 3767 نفر و هر روز 90410 نفر و هر سال 33 ملیون نفر به مرگ طبیعی از دنیا می روند… در اروپا از هر هزار نفر فقط یک نفر به صد سالگی و 10 نفر به 70 سالگی می رسند، و در میان آنهائی که می توانند خود را به 70 سالگی برسانند، از هر 1000 نفر، 43 نفر روحانی، 40 نفر کشاورز، 29 نفر دانشمند و نویسنده، 26 نفر استاد و دبیر، نفر پزشک می باشند 1 بر اساس این آمار نسبت روحانیانی که از عمر طولانی برخوردار هستند نزدیک بدو برابر پزشکان است در صورتیکه ظاهرا می بایست قضیه بر عکس باشد، زیرا پزشکان بیش از هر صنف دیگر بر مسائل بهداشتی واقف هستند ولی آن آرامش خاطر که در پرتو ایمان استوار در یک روحانی هست هرکز در صنف دیگری یافت نمی شود. اگر از صنف روحانی بگذریم، افراد متدین و پای بند به قوانین مذهبی بیش از دیگر مردم روی زمین عمر می کنند. و برای اثبات این مسئله به نقل یک امار بسنده می کنیم: نسبت تعداد اشخاصی که در شوروی دومین قرن زندگی خود را می گذرانند در هر 100 هزار نفر 10 نفر می باشد در صورتیکه این نسبت در آذربایجان شوروی که منطقه مسلمان نشین است به 84 نفر در هر 100 هزار نفر می رسد.
2. صدقه. امام باقر علیه‌السلام می فرماید:
«صدقه هفتاد بلا را از انسان دور می کند و نیز مرگ سوء را از انسان دور می نماید چرا که صاحب صدقه هرگز با مرگ سوء از دنیا نمی رود.»
و در جایی دیگر آمده است:«با دست خود صدقه دادن، انسان را از مرگ سوء حفظ می کند و هفتاد نوع از انواع بلایا را از انسان دور می کند.»
همانطور که در تعالیم اسلامی آمده است، برخی عوامل بر مدت عمر انسان تأثیر می گذارد و کاهش یا افزایش طول عمر انسان را به همراه دارد «صدقه دادن» از عواملی است که طبق بیان صریح روایات، موجب افزایش طول عمر می شود:
پیامبر اکرمصلی‌الله‌علیه‌وآله‌ وسلم می فرماید:
«صدقه و صله رحم شهرها را آباد می کند و بر عمرها می افزاید.»
3. صله رحم؛ پیامبر گرامى اسلام صلی الله علیه وآله مى فرماید: انَّ الصَّدَقَةَ وَ صِلَةَ الرَّحِمِ تَعْمُرانِ الدِّیارَ، وَ تَزیدانِ فِى الْاعْمارِ[1]؛ انفاق در راه خدا و صله رحم خانه ها را آباد و عمرها را طولانى مى کند.؛ هر کس برای من یک چیز را ضمانت کند، من چهار چیز برای او ضمانت می کنم. صله رحم کند تا خداوند او را دوست بدارد ، روزی اش را توسعه دهد ، عمرش را زیاد کند و او را به بهشت وارد کند.
امام صادق علیه السلام می فرماید: « من چیزی مؤثرتر از صله رحم برای زیادتی عمر نمی شناسم.
4. احسان؛ امام باقر علیه السلام مى فرماید: الْبِرُّ وَ صَدَقَةُ السِّرِ یَنْفِیانِ الْفَقْرَ وَ یَزیدانِ فِى الْعُمْرِ وَ یَدْفَعانِ عَنْ سَبعینَ مَیْتَةَ سُوءٍ [2]؛ نیکوکارى و انفاق پنهانى فقر را برطرف ساخته، عمر را افزایش مى دهد و از هفتاد گونه مرگ و میر بد جلوگیرى مى کند.
5. گناه نکردن؛ خداوند متعال، مى فرماید: اَنِ اعْبُدُواْ اللَّهَ وَاتَّقُوهُ وَأَطِیعُون* یَغْفِرْلَکُم مّن ذُنُوبِکُمْ وَیُؤَخّرْکُمْ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى إِنَّ أَجَلَ اللَّهِ إِذَا جَآءَ لَایُؤَخَّرُ لَوْ کُنتُمْ تَعْلَمُونَ[3] ؛ (اى قوم) خدا را پرستش کنید و از مخالفت او بپرهیزید، و مرا اطاعت نمایید. اگر چنین کنید خدا گناهانتان را مى آمرزد و تا زمان معینى شما را عمر مى دهد، اما هنگامى که اجل الهى فرا رسد تأخیرى نخواهد داشت اگر مى دانستید.[4] و در جاى دیگر مى فرماید: وَ أَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُمَتِّعْکُمْ مَتاعاً حَسَناً إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى وَ یُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنِّی أَخافُ عَلَیْکُمْ عَذابَ یَوْمٍ کَبِیر[5]؛ و از پروردگار خویش آمرزش بطلبید سپس بسوى او بازگردید تا شما را تا مدّت معیّنى، (از مواهب زندگى این جهان) به خوبى بهره مند سازد و به هر صاحب فضیلتى، به مقدار فضیلتش ببخشد! و اگر (از این فرمان) روى گردان شوید، من بر شما از عذاب روز بزرگى بیمناکم. ودر جای دیگر می فرماید:فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِم[6]؛ و خداوند آنها را به (کیفر) گناهانشان گرفت.
امام صادق علیه السلام مى فرماید: مَنْ یَمُوتُ بِالذُّنُوبِ اکْثَرُ مَّنْ یَمُوتُ بِالْاجالِ وَ مَنْ یَعیشُ بِالْاحسانِ اکْثَرُ مِمَّنْ یَعیشُ بِالْاعْمار[7]؛ آنها که بر اثر گناهان مى میرند بیش از آنهایند که به مرگ الهى از دنیا مى روند و کسانى که بر اثر نیکوکارى عمر طولانى پیدا مى کنند، بیش از کسانى هستند که بر اثر عوامل طبیعى عمرشان زیاد مى شود!
در بعضى روایات به برخى گناهان مانند ظلم و زنا که در کاهش عمر دخالت دارد، اشاره شده است.[8] ب- عوامل طبیعى:
برخى از عوامل طبیعى در افزایش عمر که براى بشر تاکنون شناخته شده است عبارتند از:
1. تغذیه صحیح دور از افراط و تفریط؛
2. کار و حرکت مداوم؛
3. پرهیز از هر گونه مواد مخدر و اعتیادهاى خطرناک؛
4. دور بودن از هواى آلوده؛
5. مصرف نکردن مشروبات الکلى؛
6. دورى از هیجان هاى مداوم.
عوامل افزایش دهنده طول عمر، از زبان عضو هیئت ‌علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان:
– مصرف کم چربی‌ها میزان بروز سرطان پروستات، روده بزرگ، پانکراس و سینه را کاهش می‌دهد.به نقل از فارس، بدن سالمندان به انرژی کمتری نسبت به سایر افراد نیاز دارد همچنین بدن افراد در این سن دچار تغییراتی می‌شود که اجتناب‌ناپذیر است.
– عوامل بسیاری در افزایش طول عمر افراد اثر دارد که کاهش حجم غذایی در هر وعده، همچنین مصرف میوه‌‌ها، سبزیها‌ و لبنیات در وعده‌های غذایی می‌تواند در افزایش طول عمر افراد تأثیر داشته باشد.
– ثابت نگه داشتن وزن یکی دیگر از عوامل افزایش دهنده طول عمر است و تغذیه نیز یک عامل مهم در تقویت جسم و روح به شمار می‌رود همچنین رعایت رژیم غذایی مناسب می‌تواند از بروز سکته‌های قلبی، مغزی، پوکی استخوان و سوء تغذیه پیشگیری ‌کند.
– مرتضی صفوی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در گفت‌وگو با فارس گفت: هر قدر سن، افزایش پیدا ‌کند، مصرف غذا نیز کم می‌شود همچنین در سنین بالا سوخت و ساز بدن کاهش پیدا می‌کند.
– به گفته وی، از دست دادن دندان‌ها نیز موجب بروز سوء تغذیه در افراد می‌شود که این سوءتغذیه به صورت کم‌توانی، ضعف و فراموشی خود را نشان می‌دهد؛ نیاز غذایی سالمندان با افراد دیگر متفاوت نیست و بدن یک سالمند به انرژی کمتری نیاز دارد.وعده‌های غذای سالمندان افزایش و حجم آن کاهش پیدا کند
– وی اضافه کرد: وعده‌های غذای سالمندان باید افزایش پیدا کند ولی حجم آن باید کمتر شود همچنین مواد غذایی غنی از مواد مغذی می‌تواند برای سالمندان مفید باشد.
– صفوی ادامه داد: تنظیم سوخت و ساز بدن سالمندان نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. سالمندان به قند و مواد نشاسته‌ای نیاز دارند؛ بهتر است که نیمی از انرژی که در طول روز سالمندان به آن نیاز دارند از مواد نشاسته‌ای تأمین شود.
– وی گفت: مصرف پروتئین‌ها نیز در دوران سالمندی از اهمیت زیادی برخوردار است به دلیل اینکه در دوران سالمندی عضلات افراد تحلیل پیدا می‌کند و مصرف مواد غذایی پروتئینی می‌تواند به افزایش عضلات سالمندان کمک کند.
– سالمندان 20 تا 25 درصد پروتئین روزانه خود را از نوع حیوانی انتخاب کنند
– عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان افزود: سالمندان 20 تا 25 درصد پروتئین روزانه خود را از نوع حیوانی انتخاب کنند و زمانی که به یک بیماری عفونی مبتلا شدند باید مواد غذایی پرارزش مصرف کنند همچنین این را باید دانست که چربی غذای سالمندان باید کاهش پیدا کند ولی نباید به طور کامل از رژیم غذایی آنان حذف شود.
– صفوی اظهار می‌دارد: سالمندان مصرف گوشت قرمز را محدود کنند؛ برای اینکه یک سالمند انرژی خود را تأمین کند توصیه می‌شود که مصرف غذاهای کم حجم افزایش پیدا کند همچنین سالمندان می‌توانند مواد غذایی مغذی و زودهضم را استفاده کنند.
– وی عنوان می‌کند: مصرف شیرینی‌ها و چربی‌ها در غذای سالمندان باید کاهش پیدا کند. سالمندان باید در وعده‌های غذایی، مقدار غذای خود را کم کنند تا وزنشان ثابت بماند. ثابت ماندن وزن سالمندان می‌تواند موجب سلامت آنها باشد.
– عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اضافه کرد: قندها و مواد نشاسته‌ای به عنوان یکی از منابع اصلی انرژی محسوب می‌شوند همچنین در دوران سالمندی سوخت و ساز مواد قندی و نشاسته‌ای کاهش پیدا می‌کند؛ بهتر است بیش از نیمی از انرژی سالمندان از برنج، نان، غلات و حبوبات باشد و از مصرف قندهای ساده پرهیز کنند.
– صفوی ادامه می‌دهد: سالمندان بیشتر از نان‌های سبوس‌دار استفاده کنند و مصرف سبزی‌ها، میوه‌‌ها و دانه‌ها برای سلامت سالمندان از اهمیت خاصی برخوردار است که این گونه مواد غذایی علاوه بر داشتن مواد قندی سرشار از اسیدهای آمینه است.
– عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بیان می‌کند: اگر سالمند به بیماری یا عفونتی مبتلا شود، دچار شکستی شده یا تحت اعمال جراحی قرار گیرد، باید رژیم غذایی سرشار از پروتئین استفاده کند.
– صفوی اظهار می‌کند: گوشت‌های کم چرب، مرغ، ماهی و فرآورده‌های لبنی کم چرب سرشار از پروتئین‌های عالی هستند همچنین 30 درصد کل انرژی سالمندان باید از چربی‌ها تأمین شود.
– وی اضافه می‌کند: چربی نباید به طور کامل از غذای سالمندان حذف شود زیرا چربی باعث بهبود طعم غذا شده و موجب جذب ویتامین‌های محلول در چربی می‌شود همچنین چربی‌ها دارای اسیدهای چرب ضروری هستند که برای بدن سالمندان مفید است.
– این عضو بیان می‌کند: سالمندان از مصرف چربی‌های حیوانی پرهیز کنند و بیشتر از روغن‌های مایع مانند روغن زیتون، کلزا، کنجد، سویا و آفتابگردان استفاده کنند و از مصرف مواد غذایی مانند سوسیس و کالباس حتی‌الامکان پرهیز کنند همچنین مصرف مواد غذایی مانند کله‌پاچه، دل، قلوه و جگر برای سالمندان مضر است.
– صفوی عنوان می‌کند: مصرف گوشت قرمز به دلیل وجود مقدار زیادی چربی پنهان باید در رژیم غذایی سالمندان محدود شود و در صورت وجود چربی‌های قابل رؤیت، قبل از پخت و مصرف جدا شود.
– وی می‌گوید: سالمندان حتی‌الامکان از مصرف غذاهای سرخ کرده پرهیز کنند و بیشتر از غذاهای پخته و کبابی استفاده کنند و بیشتر از 4 تا 5 تخم‌مرغ در هفته مصرف نکنند همچنین مصرف تخم‌مرغ به صورت آب پز بهتر از نیمروست.
– عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ادامه می‌دهد: سالمندان روزانه حداقل 8 لیوان مایعات بنوشند که بین غذا نباید آن را استفاده کنند و باید با غذا فاصله داشته باشد همچنین در هفته 2 بار ماهی مصرف کنند که از بروز سکته‌های قلبی و مغزی پیشگیری می‌کند.
– صفوی می‌افزاید: ویتامین‌های بدن با افزایش سن کاهش پیدا می‌کند و لبنیات، حبوبات، غلات سبوس‌دار، گوشت سفید، میوه‌ها، سبزی‌ها و جوانه‌های غلات سرشار از ویتامین‌های گروه B است.
– وی اظهار می‌کند: برای رفع کمبود ویتامین D حداقل در هفته 2 تا 3 بار دست‌ها و بازوها در معرض نور مستقیم آفتاب به مدت 5 تا 15 دقیقه قرار داده شود و با مشورت پزشک می‌توان از مکمل‌های ویتامین D و کلسیم استفاده کرد.
– عضو هیئت علمی اضافه می‌کند: برای اطمینان از دریافت ویتامین E می‌توان جوانه گندم را در برنامه غذایی سالمندان قرار داد چرا که جوانه گندم، دانه‌های گیاهی، سبزی‌های با برگ تیره، روغن‌های گیاهی و زرده تخم‌مرغ سرشار از ویتامین E است.
– صفوی می‌گوید: برای اطمینان از مصرف ویتامین A می‌توان هویج، انبه، گوجه ‌فرنگی، طالبی، زردآلو و شلیل را در رژیم غذایی استفاده کرد همچنین تمام میوه‌ها و سبزی‌ها مانند گوجه‌فرنگی، مرکبات، گل کلم، خربزه،‌ فلفل سبز، طالبی، فلفل دلمه‌ای، جعفری، نعناع، ساقه سبز پیازچه و کیوی سرشار از ویتامین C است.
– وی می‌افزاید: 4ماده معدنی که سالمندان به آن نیاز دارند عبارت از کلسیم، منیزیم، آهن و روی است و مصرف روزانه شیر، لبنیات و لوبیای سویا میزان زیادی از کلسیم را به بدن می‌رساند.
– عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بیان می‌کند: سالمندان از مصرف چای و قهوه یک یا دو ساعت قبل و بعد از غذا پرهیز کنند تا دچار کمبود آهن نشوند و از گوشت سفید، ‌میوه‌های خشک، سبزی‌های سبز تیره و سویا استفاده کنند.
– صفوی ادامه می‌دهد: مصرف میوه و سبزی همراه با غذا به جذب آهن کمک می‌کند همچنین مصرف آب گوجه ‌فرنگی و آب پرتقال همراه با غذا به دلیل داشتن ویتامین C به جذب آهن کمک می‌کند.
– وی می‌گوید: برای اطمینان از دریافت روی توصیه می‌شود از مواد غذایی مانند گوشت سفید، شیر، حبوبات و گندم کامل استفاده شود همچنین برای دریافت منیزیم می‌توان از مغزها و دانه سویا استفاده کرد.
– عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان می‌افزاید: یک سالمند به هر حال باید از 4 گروه غذایی به میزان کافی استفاده کند که شامل گروه نان و غلات، گروه میوه‌ها و سبزی‌ها، گروه گوشت و حبوبات و مغزها همچنین گروه متفرقه است. (منبع:سلامت نیوز)
——————————————————————————–
[1] . عبد على عروسى حویزى، تفسیر نورالثقلین، ج 4، ص 354 و 355.
[2] . شیخ حر عاملى، وسائل الشیعه، ج 6، ص 277.
[3] .نوح، آیه 3- 4.
[4]. ر. ک: اکبر هاشمى رفسنجانى، تفسیر راهنما، ج 9، ص 390.
[5] . هود،آیه 3.
[6] . آل عمران، آیه 11.
[7] . شیخ عباس قمى، سفینة البحار، ج 1، ص 488، ماده ذنب.
[8] . ر. ک: تفسیر نمونه، ج 25، ص 57- 60 و ج 18، ص 203- 210.