بررسی روزه در ادیان

عصراسلام: همایش روزه در ادیان روز گذشته ۹ اردیبهشت توسط گروه پژوهشی پویا فکر برگزار شد تا به بررسی روزه به‌عنوان امر الهی در ادیان آسمانی بپردازد.

در این همایش «اردشیر خورشیدیان» رئیس انجمن موبدان ایران و رهبر زرتشتیان ایران به این سؤال پاسخ داد که آیا روزه در دین زرتشت هم وجود دارد و پیروان این دین مکلف به گرفتن روزه هستند؟ خورشیدیان ابتدا تعریفی از روزه ارائه داد و گفت: روزه در تعریف علمی یعنی سخت گرفتن نیازها و خواسته‌های طبیعی، جسمی، معنوی، عاطفی و روانی انسان باهدف درک مشکلات نیازمندان.

رهبر زرتشتیان ایران با اشاره به اینکه حقیقت ادیان یکی و تعریف علمی روزه در همه ادیان یکسان است گفت: «دین یک دانش است و مثل همه دانش‌های دیگر یک سری علوم پایه دارد که همیشه ثابت و جهان‌شمول است. روزه در همه ادیان وجود دارد ،ممکن است مذاهب مختلف مثل هم روزه نگیرند اما هدف رسیدن به خداست.»

خورشیدیان در مورد حد و حدود روزه در دین زرتشت گفت: در دین زرتشت، حد و حدود روزه به‌اندازه‌ای است که ما را بیدار و هوشیار کند و بیمارمان نکند. یعنی به‌گونه‌ای که زیانی وارد نشود اما سختی را درک کنیم و بفهمیم. ما در دین زرتشت چهار روز در هرماه گوشت نمی‌خوریم. در روز بهمن یعنی نیک منشی، ما نباید ببُریم و نباید گوشت و مواد گوشتی بخوریم. در روز گوش که روز روان هست، روز ماه و روز رام. در این روزها گوشت نمی‌خوریم. سخت هم هست ولی یک نوع روزه است.

وی ادامه داد: به‌این‌ترتیب ما در کل سال در ۴ فصل، ۴۸ روز را روزه‌داریم. هر دو ماه یک‌بار هم ۵ روز داریم و این سی روز که گاه بار دادن هست، باید بار بدهیم به دیگران چه بار معنوی و چه مادی و بتوانیم جهان رو به‌سوی پیشرفت ببریم که این هم نوعی روزه است. روزه در دین زرتشت از ۱۵ سالگی بر دختران و پسران که به تکامل فکری می‌رسند واجب می‌شود.

کشیش گریگوریس نرسسیانس؛ مشاور مذهبی روابط عمومی خلیفه گری ارامنه در همایش روزه در ادیان به نکات قابل‌توجهی از روزه در دین مسیحیت اشاره کرد و گفت: روزه اولین فریضه است که از طرف خدا به انسان داده‌شده است. در کتاب مقدس می‌بینیم که خدا دستور روزه را در باغ بهشت دادند و فرمودند از همه درختان می‌توانید استفاده کنید جز درخت دانستن نیک و بد. روزه اولین حکم است که در دین مسیحیت صادر شد.

کشیش نرسسیانس در پاسخ به این سؤال که در دین مسیحیت، چند نوع روزه وجود دارد و چه آدابی دارد گفت: ما ۱۶۷ روز در طی سال روزه‌داریم.

او در پاسخ به این سؤال که آیا روزه گرفتن در همه این ۱۶۷ روز واجب است گفت: بله. ما ۵ عید بزرگ داریم و قبل از هر عید، ۵ روز یا یک هفته روزه می‌گیریم. یکی از این روزه‌ها که قبل از عید پاک است، ۵۰ روز هست در طی ۷ هفته. روزه‌های هفتگی داریم که روزه کامل است. یعنی ۲۴ ساعت یک‌بار روزه را باز می‌کنند. از ظهر تا ظهر روز بعد. تقریباً ۲۴ یا ۲۵ ساعت می‌شود و فقط غذای گیاهی باید مصرف شود. یعنی روزه فقط با مواد غذایی گیاهی باز می‌شود. همچنین روزه روزانه داریم؛ ۴ شنبه و جمعه هر هفته از صبح از طلوع تا غروب چیزی نمی‌خوریم. روز ۴ شنبه به یاد خیانت به عیسی و جمعه به یاد شکنجه‌های حضرت عیسی و در همه این روزه‌های هفتگی و ماهانه روزه‌ها به‌طور کامل گرفته می‌شود.

کشیش گریگوریس نرسسیانس در پاسخ به سؤال مجری همایش که پرسید در همه این روزه‌ها امساک از خوردن و آشامیدن به‌طور کامل است؟ پاسخ داد: روزه‌های هفتگی و روزانه کامل است. ما روزهای دیگری هم داریم. به‌عنوان‌مثال در همان ۵۰ روز قبل از عید پاک، صبح صبحانه خورده می‌شود و ساعت ۵ یا شش بعدازظهر هم شام و دوباره همان غذاهای گیاهی استفاده می‌شود.

آیا روزه در همه فرقه‌های مسیحیت یکسان است و یا در ارامنه مسیحی انواع دیگری از روزه‌داریم؟ کشیش گریگوریس نرسسیانس در پاسخ به این سؤال گفت: در کاتولیک خوردن ماهی در طول روزه ایرادی ندارد اما در ارتودکس گوشت مصرف نمی‌شود حتی در افطار.

پیروان مسیحیت چقدر به این ۱۶۷ روز روزه واجب اهمیت می‌دهند؟ کشیش مسیحی در پاسخ به این سؤال مجری گفت: دستور از طرف عیسی است که وقتی کسی روزه می‌گیرد نباید عیان کند روزه‌اش را. پس نمی‌بینیم که چه کسی روزه هست یا نیست. کسانی که بیمار هستند و داروهای خاصی مصرف می‌کنند و یا زنانی که شیرده یا باردار هستند منع می‌شوند از روزه گرفتن. همچنین کودکان وقتی غسل‌تعمید می‌گیرند مکلف می‌شوند به روزه گرفتن، اما به این صورت نیست که روزه کامل را بگیرند.

در ادامه همایش بررسی روزه در ادیان که به همت گروه پژوهشی پویا فکر برگزاری شد آرش آبایی؛ محقق و دین پژوه کلیمی به بررسی روزه در دین یهود پرداخت و گفت: روزه یکی از موارد سه‌گانه دین یهود است و جزء راه‌های متعارف نزدیکی به خداوند به‌حساب می‌آید. سه‌راه توصیه‌شده برای نزدیکی انسان به خداوند در دین یهود صوم (روزه)، قول (منظور نماز و نیایش) و مأمون (بخش از دارایی یا صدقه) است.

مدرس علوم دینی یهود ادامه داد: آنچه در تورات (کتاب مقدس) آمده، خود حضرت موسی برای گرفتن تورات و ده فرمان بر فراز کوه سینا می‌رود و می‌گوید من نه چیزی خورد و نه چیزی آشامیدم که به‌نوعی نشانه تمرکز و توجه در قبال امر مهمی هست. از همین‌جا دستوری در تورات صادر می‌شود که در دهمین روز از ماه هفتم عبری جان‌های خود را رنج دهید. رنج دادن جان یا روزه هست به معنای امساک از خوردن و آشامیدن که کفاره گناهان شده و طی مراسمی گناهان بخشوده می‌شود. این تنها روزی هست که به‌طور اصلی و مستقیم در تورات فرمان داده‌شده یعنی فلسفه این روزه توبه و بخشش گناهان هست.

محقق و دین پژوه کلیمی ادامه داد: به‌طورکلی یهود شش‌روزه واجب دارد با فلسفه‌های متفاوت: یک؛ توبه و کفاره گناهان هست، چهار مورد به‌نوعی روزه‌های سوگواری هستند و ششمی هم یادبود واقعه‌ای که در آن‌یک کرامت و معجزه‌ای از سوی خداوند برای یهودیان آن زمان رخ‌داده است. در تقویم عبری این شش روز که البته پشت سر هم نیست، جزو روزه‌های واجب است.

ابایی گفت: در نخوردن و نیاشامیدن احکام روزه یهودیت شبیه به احکام مسلمان‌هاست. غیر از دوروزه، باقی روزه‌ها در طول زمان روزه‌داری شبیه زمان‌بندی مسلمان‌هاست، از سحر یا سپیده‌دم تا غروب آفتاب (برای احتیاط یک ربع، نیم ساعتی هم به این ساعات اضافه می‌شود). چون در دین یهود تعداد روزهای سحر تا غروب کم است. در دوروزه دیگر که “روزه کیپور” هست، روزه از غروب امروز تا غروب روز بعد هست. در این دو مورد علاوه بر اینکه خوردن و آشامیدن ممنوع هست، انجام کار شغلی و امور روزمره ممنوع هست و تمام‌روز به عبادت و نمازهای خاص سپری می‌شود.

این محقق یهودی ادامه داد: سن تکلیف در یهودیت برای دختر ۱۲ سال و برای پسر ۱۳ سال است. یهودیان در روز سه نوبت نماز واجب دارند. روزه کیپور سنگین‌ترین و واجب‌ترین روزه‌ای است که در تورات صراحتاً گفته‌شده و روزه‌ای است که معافیت‌های خیلی کمتری دارد. روزه کیپور و روزه توبه و کفاره گناهان جایگاه مهمی دارد و تقریباً می‌توان گفت که صد درصد یهودیان و کلیمیان ایران آن را رعایت می‌کنند.

آرش ابایی در پایان سخنرانی خود در همایش بررسی روزه در ادیان گفت: ما مفاهیم مشترک ادیان توحیدی را وسیله نشان دادن نزدیکی به یکدیگر قرار می‌دهیم (بخصوص در ایران). یکی روزه ماه رمضان که همه ما به شکلی روزه می‌گیریم. دیگری در ماه شعبان هست که به آمدن منجی موعود می‌پردازیم. در موارد دیگری چون وحی، نیکی در ادیان یا منع خشونت در ادیان، علی‌رغم اینکه اسامی متفاوت و تفاوت‌هایی در برخی آئین‌ها ممکن هست باهم داشته باشیم اما گوهر اصلی و اساس ادیان دارای مشترکات و موارد یکسانی هستند که می‌توانند آن اختلاف‌نظرها را پوشش دهد.

در ادامه نشست روزه در ادیان، یحیی صباغچی؛ رئیس گروه پژوهشی پویا فکر و عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی شریف در سخنانی به روزه در دین اسلام و اهمیت بعد اجتماعی روزه  اشاره کرد و گفت: در قرآن کریم آمده: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید بر شما روزه مقرر شد کما اینکه که بر کسانی که پیش از شما بودند مقرر شد، باشد که اهل تقوا شوید.»

بعد اجتماعی روزه جنبه‌ای هست که مغفول واقع‌شده است و ضرورت دارد که حتماً به آن توجه شود. از پیامبر اکرم (ص) پیش از ورود به ماه رمضان نقل هست که: و به گرسنگی و تشنگی خود در این ماه گرسنگی و تشنگی روز قیامت را یاد کنید و بر فقیران مسکینان خود صدقه دهید. از امام عسگری (ع) نقل هست در جواب این سؤال که چرا خداوند روزه را واجب کرده است فرموده‌اند: تا غنی حال گرسنگی را بچشد و به فقیر احسان کند.

وی با تأکید بر اینکه روزه باید یک فرهنگی را با خودش همراه کند و فقط منحصربه‌فرد نباشد و به سایر انسان‌ها هم ثمره برساند ادامه داد. روزهه ماه رمضان تقویت‌کننده کمک اجتماعی هست، به‌منظور رسیدگی به انسان‌های فقیر و گرسنه به‌نحوی‌که آن میزان غذای کمتر یک نفر باید تبدیل شود به سیری یک نفر دیگر.

صباغچی در توضیح بعد اجتماعی روزه که کمک به نیازمندان است به آمارهای جهانی از فقر و گرسنگی اشاره کرد و گفت: طبق آمارهای برنامه جهانی غذا و سازمان ملل متحد؛ ۶۶ میلیون کودک در کلاس‌های مدارس ابتدایی در کشورهای درحال‌توسعه گرسنه شرکت می‌کنند. سالانه ۲/۳ میلیارد دلار (که در مقیاس جهانی عدد بالایی نیست) برای رسیدگی به این کودکان نیاز هست. حدود ۷۹۵ میلیون نفر در جهان یعنی یک‌نهم از جمعیت کل دنیا غذای کافی برای یک زندگی فعال و سالم در اختیار ندارند. 

تغذیه نامناسب سالانه موجب حدود نیمی از مرگ‌ها در کودکان زیر پنج سال می‌شود، یعنی ۱/۳ میلیون کودک (حدود ۸۵۰۰ کودک در یک شبانه‌روز) به خاطر گرسنگی از دنیا می‌روند. از همین زاویه یک آمار دیگری که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد این است که براثر بیماری ایدز و مالاریا روزانه به‌طور میانگین ۳۰۰۰ نفر از دنیا می‌روند و در یک سال اخیر براثر بیماری کرونا روزانه به‌طور میانگین ۸۰۰۰ نفر به کام مرگ کشانده شده‌اند.

صباغچی در ادامه گفت: روزانه ۲۵ هزار نفر در سراسر دنیا فقط به خاطر گرسنگی و سوءتغذیه به کام مرگ کشانده می‌شوند. انصافاً آمارهای بسیار رقت‌باری هست، خارج از تحمل و تصور ماست. دیدن حتی فقط یک انسان با این اوضاع بسیار آزاردهنده است. این آمار به این معناست که در همین یک‌ساعتی که کنار هم هستیم بیش از ۱۰۰۰ نفر براثر سوءتغذیه از دنیا رفتند.

صباغچی در پایان گفت: پیروان ادیانی که امروز از روزه در ادیان آن‌ها صحبت شد در دنیا حدود ۴ میلیارد نفر را تشکیل می‌دهند که بیش از نیمی از جمعیت دنیا است و اگر فرهنگ اجتماعی روزه که رسیدگی به فقرا و ضعفاست در بین کسانی که پایبند به روزه هستند بهتر درک شود و جا بیفت احتمالاً دنیای خیلی بهتری خواهیم داشت.