. (وَ هُوَ الّذِى جَعَلَکُمْ خَلائِفَ الأَرضِ وَ رَفَعَ بَعْضَکُمْ فَوقَ بَعْض دَرَجات لِیَبْلُوَکُمْ فِى ما اتاکُمْ إِنَّ رَبَّکَ سَرِیعُ العِقاب وَ إِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِیم).(سوره انعام/165)«او است که شما را در زمین جانشین قرار داد، و برخى از شما را بر برخى دیگر، مرتبه بالاتر بخشید،تا شما را با آنچه مقرر کرده است بیازماید، مسلماً پروردگار تو سریع کیفر ده و آمرزنده و مهربان است».

2. (وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبّکَ لَیَبْعثَنَّ عَلَیْهِمْ إِلى یَومِ القِیامَة مَنْ یَسُومُهُمْ سُوءَ العَذابِ إِنَّ رَبّکَ لَسَریعُ العقابِ وَ انّه لَغَفُورٌ رَحِیمٌ).(اعراف/167)

«هنگامى که پروردگارت اعلام کرد تا روز قیامت کسى را بر آنها مى گمارد که به طور مداوم آنها را در عذاب سختى قرار دهد، پروردگار تو سریع کیفر ده و او آمرزنده و مهربان است».

«عقاب»: چیزى است که به دنبال چیز دیگر مى آید، از این جهت به شب و روز«عقِیبان» مى گویند، زیرا یکى پس از دیگرى مى آید واگر به کیفر، عقوبت مى گویند، زیرا پس ازجرم ظاهر مى شود.(1)

مطابق دو آیه یاد شده، (سریع العقاب)از اوصاف خدا است ولى باید توجه نمود که اوصاف دایمى اونیست، بلکه درموارد خاصى این وصف تجلى مى کند، از این جهت در هر دو آیه پس از وصف (سریع العقاب) دو اسم مظهر رحمت یعنى (غفور رحیم)وارد شده است واگر سریع العقاب اسم دایمى و وصف دایمى او بود جمع میان این دو از نظر بلاغت صحیح نبود.

گواه دیگر بر این که این وصف دایمى نیست، دو آیه یاد شده در زیر است:
1. (وَ یَسْتَعْجِلُونَکَ بِالعَذابِ وَ لَولا أَجَلٌ مُسَمّىً لَجائَهُمُ العذاب و لَیـَأتِیَنَّهُمْ بَغْتَةً وَهمُ لا یَشْعُرُونَ).
«آنها با شتاب از تو عذاب مى طلبند، اگر موعد مقررى تعیین نشده بود، بر آنها عذاب وارد مى شد، و البته عذاب به صورت ناگهانى مى آید در حالى که آنان آگاه نیستند».
2. (یَسْتَعجِلُونَکَ بِالعَذاب وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَةٌ بِالکافِرینَ). (عکنبوت/53ـ54)
«آنها با شتاب از تو عذاب مى طلبند،وحال آن که دوزخ بر کافران احاطه دارد».
3. (وَ لَو یُعَجِّلُ اللّهُ لِلنّاسِ الشَّرَّ اسْتِعْجالَهُمْ بِالخَیْرِ لَقُضِىَ إِلَیْهِمْ أَجَلُهُمْ 1 . مقاییس اللغة، ج4، ص 77.
فَنَذَرُ الَّذِینَ لا یَرْجُونَ لِقاءَنا فِى طُغْیانِهِمْ یَعْمَهُونَ).(یونس/11)
«اگر خدا نیز مثل مردم که در تحصیل خوبى ها عجولند در عذابشان تعجیل مى کرد، مرگشان فرا رسیده بود، لکن کسانى را که به لقاء ما امید ندارند رها مى کنیم تا در طغیان خود سرگردان بمانند».
سرانجام باید گفت تجلى گاه سرعت عقاب در مورد افرادى است که مصلحت در تعجیل عقاب آنها است چه بسا در افرادى که از نظر طغیان به حد بالا برسند، عقاب هاى دنیوى و اخروى دامنگیر آن‌ها مى شود.[۱]پانویس
منشور جاوید جلد۲، جعفر سبحانی، صفحه۲۷۲ تا ۲۷۴، پایگاه اطلاع رسانی آیت الله سبحانی

عذاب به آن رنجی گویند که برای شخص رنج کشنده، گواراست؛ یعنی رنجی است که شخص رنج کشنده در عین اینکه از آن آزرده می‌شود به نوعی از آن خوشش هم می‌آید، لذا نمی‌تواند از آن خارج گردد. وقتی پشه انسان را نیش می‌زند، جای نیش آن دچار خارش می‌شود. این حسّ خارش، رنج‌آور است، ولی در عین رنج‌آور بودن، انسان میل شدیدی دارد به خاریدن آن. وقتی شخص جای نیش پشه را می‌خاراند، از آن خوشش می‌آید، ولی هر چه بیشتر می‌خارند، درد و رنج آن هم بیشتر می‌شود. لذا شخص مدام رنج می‌کشد ولی به راحتی نمی‌تواند از خاراندن آن دست بکشد. این گونه رنج‌ها را می‌گویند عذاب. افراد مازوخیست (خودآزار) هم گرفتار چنین رنجهایی هستند. مثلاً برخی از اینها با سیگار پوست خودشان را می‌سوزانند و در حال سوزاندن، از شدّت درد، جیغ می‌کشند؛ امّا در عین حال میلی شدید به خودآزاری، آنها را وادار می‌کند که به این کار ادامه دهند. برخی از اهل جهنّم نیز گرفتار نوعی مازوخیسم هستند.
بیماری حسادت و بیماری کینه‌توزی هم نوعی مازوخیسم هستند.
افراد حسود و کینه‌ای از درون به شدّت در رنج هستند طوری که انگار قلبشان در حال منفجر شدن است. اینها با اینکه از این خصلت رنج می‌برند امّا باز هم حاضر نیستند دست از حسادت و کینه بردارند. چرا که به نوعی تمایل دارند به این خصلت، و هر چه در این راه پیش می‌روند، هم این تمایل قویتر می‌شود هم درد و رنج آن افزایش می‌یابد. عذاب جهنّم نیز باطن برزخی و اخروی همین گونه خصلتهاست.
خدای متعال در پنج مورد فرموده است: «… فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلیم ــــ پس به آنها مژده بده به عذاب دردناک.» و در یک مورد فرموده است: «… وَ بَشِّرِ الَّذینَ کَفَرُوا بِعَذابٍ أَلیمٍ ــــ و مژده بده کافران را به عذاب دردناک.»
مگر عذاب دردناک هم مژده دادن دارد؟
بلی برای افراد مازوخیست (خودآزار)، مژده دارد. لذا برخی از اهل جهنّم را حتّی اگر به بهشت هم ببرند در بهشت نمی‌مانند بلکه به جهنّم برمی‌گردند. مانند معتادی که نمی‌تواند دست از موادّ مخدّر بردارد. اینها به خودآزاری معتاد هستند. امّا آن جهنّمی‌هایی که این گونه نیستند اینها بعد از مدّتی مجازات کشیدن، از جهنّم نجات یافته و وارد بهشت می‌شوند. مجازات اینها عذاب نیست، بلکه تزکیه (پاک شدن) است. این اسم در قرآن یک بار و به عنوان وصف خدا آمده است، چنان که مى فرماید:

(…أَنَّ القُوَّةَ للّهِ جَمِیعاً وَ أَنَّ اللّهَ شَدِیدُ العَذاب).(سوره بقره/165) «همه قدرت ها از آنِ خداست و عذاب خدا بسیار سخت است».

مفهوم این اسم با مفهوم اسم پیشین (شدید العقاب) یکى است و شاید میان این دو وصف، چنین فرقى باشد که «عقاب مختص کیفرهاى دنیوى است در حالى که عذاب اعم از کیفرهاى دنیوى و اخروى است». [۱]پانویس:
منشور جاوید، جعفر سبحانی، صفحه۲۸۰، پایگاه اطلاع رسانی آیت الله سبحانی