ترندنیوز مطالب مذهبی+آموزشی+سرگرمی+خبری
۱۳۹۸/۰۶/۰۳
–
۱۰۲۷ بازدید
سلام
ایا ما باید همه را حتی حیوانات را از خودمان برتر بدانیم؟!
در مورد دیگران چی؟ اگر کسی در ظاهر با تقوا بود ایا باید او را از ان کافر و منافق برتر و بهتر بدانیم؟
ایا کسی که مسلمان است و مومن است از ان کافر و منافق بهتر نیست و حق ندارد خودش را برتر از او‌بداند؟!
اگر من یک مسلمان را مساوی با یک کافر بدانم ایا ظلم به ان شخص مسلمان نیست؟
مثلا نبی اکرم و معصومین علیهم السلام ایا والاترین و برترین هستند؟
الف ) تواضع
ریشه تواضع «وضع» است؛ در اصل به معنى فرونهادن است[۱]و به معنای خویش را کوچک نشان دادن، [۲]خود را خوار کردن(تذلل) آمده است.[۳]ضد آن رفع و بلندى است[۴]و در مقابل«تکبر» به معنای خود را بزرگ دانستن است.[۵] تواضع حد وسط تکبّر و تذلیل است.[۶] مرحوم نراقى در تعریف تواضع مىگوید: تواضع عبارت است از شکسته نفسى که نگذارد آدمى خود را بالاتر از دیگرى ببیند و لازمه آن کردار و گفتاری است که دلالت بر تعظیم دیگران و اکرام ایشان مى کند.[۷] ، تعبیر به فروتنی در فارسى همین معنا را مى رساند.
ب ) حدّ تواضع
خداوند بر اساس آیات قرآن کریم، انسان را گرامی داشته و احترام کرده است. حرمت نفس انسان، امری است که در سرشت انسان نهاده شده است و حبّ ذات نیز حقیقتی است که انسان را وا می دارد تا از منافع خویش پاسداری کند و البته حرمت نفس نیز از جمله آن منافع است. و راه محافظت از حرمت نفس و کرامت ذاتی انسانی، فروتنی و تواضع است. اکنون سؤال این است که فروتنی انسان تا چه میزان مطلوب و جایز است؟ آیا اظهار فروتنی برابر همه هم نوعان به یک میزان لازم است؟
در پاسخ به این پرسش، چند نکته را نباید از نظر دور داشت:
1. رعایت حرمت نفس انسانی، لازم و واجب است اما باید توجه داشت که انسانِ متواضع، خودش نیز یکی از افراد انسان محترم است. ازاین رو وجود خصلت فروتنی در او لازم است اما اظهار فروتنی نیز باید به اندازه و به جا باشد. به عبارت دیگر همان گونه که متواضع نبودن در تعاملات اجتماعی موجب دل آزردگی هم نوعان می گردد و به حُسن معاشرت آسیب می زند، افراط در اظهار آن نیز موجب خفّت و خواری فرد متواضع شده و ضمن آسیب رسانی به حرمت نفس او، بر حُسن معاشرت با هم نوعان نیز تأثیر منفی بر جای می گذارد.
2 . سیره پیامبر گرامی اسلام ( صلی الله علیه و اله ) و امامان معصوم ( علیهم السلام ) گواهی می دهد که آنها بهترین الگو و نمونه در این مورد بوده اند.تواضع از ویژگی های اخلاقی و صفات بارز انسان ها و بندگان برگزیده خداوند است. نکته اساسی و مهم آن است که انسان مورد مناسب به کار گیری تواضع را به درستی بیابد و مصداق و مورد هر کدام را به خوبی تشخیص دهد.
جزییات زندگی انسان های کامل، و دقت درنحوه برخورد و تعامل آنها با افراد مختلف در جریانات و حوادث گونا گون بهترین منبع برای مطالعه و پژوهش در این زمینه است. باید مصداق حد وسط و تعادل در رفتار معصومین ( علیهم السلام ) را شناخت و برعمل و رفتار خود در موارد گوناگون تطبیق نمود. نرمخویی در موردی که موجب جسور شدن و سوء استفاده انسان های کم ظرفیت و کم جنبه شود باید با احتیاط و رعایت همه جوانب, اعما ل شود تا آثار منفی و سوء به دنبال نداشته باشد.
بعنوان مثال : نرمخویی در مورد اجرای احکام الهی و پیاده کردن حدود شرعی نا بجا و شدت عمل و خشونت در موردی که می توان مشکل را با متانت و نرمی و ملایمت حل نمود نادرست است. پس باید مورد را کاملا بررسی نمود و با ملاحظه همه جوانب نوع رفتار را انتخاب کرد.
پس باید بکوشیم از طرفی در پرتو تقوا و عمل صالح و بندگی حقیقی ابهت اصیل و ماندگار را به دست آوریم و از طرفی دیگر در رفتار و برخورد با مردم حد اعتدال و میانه را رعایت کنیم تا هم در دل دیگران جا داشته باشیم و هم آنها از خوش رفتاری و نرمش ما سوء استفاده ننماید.
خدای تعالی در باره ی خصوصیت رفتاری رسول گرامیش و کسانی که از او پیروی می کنند در قرآن کریمش می فرماید : «اشداء علی الکفار رحماء بینهم بر کفار بشدت سخت گیرند و نسبت به مومنان مهربانند. »( سوره فتح / 29 ) این آیه بهترین الگوی رفتاری در ایجاد تعادل می باشد.
بنا بر این در جبهه ی جنگ و در برخورد با کفار معاند و و سران کفر و نفاق که عامدانه قصد ضربه زدن به دین عزیز اسلام و مسلمین را دارند باید در کمال خشونت و با شدت برخورد کرد و جایی برای اغماض و رفق و مدارا وجود ندارد. اما در ارتباط و برخورد با مومنین ویا غیر مسلمانان جاهل , باید کمال نرمی و ملاطفت را داشت.
3. تواضع و فروتنی برابر دیگران، شدّت و ضعف دارد؛ یعنی تواضع همواره به یک اندازه اظهار نمی شود، بلکه به هر مقدار که بر جلالت و بزرگواری طرف مقابل افزوده شود، فروتنی بیشتر در پیشگاه او سزاوارتر است. ازاین رو نهایت فروتنی، در پیشگاه خداوند شایسته است و اگر به اظهار ذلّت و خواری نیز مبدل شود باز هم پسندیده است، اما این مرتبه از تواضع، نسبت به بندگان خدا، ناپسند است. با این حال، پیامبران و امامان، پدر و مادر، و آموزگار و استاد از جمله کسانی هستند که فروتنی برابر آنان نسبت به دیگر هم نوعان شدت بیشتری می طلبد و بحث در باره آن در بخش مربوط به گستره تواضع به اختصار گذشت.
4. انسان، محترم است و پاسداری و حفظ کرامت و حرمت نفس او با فروتنی است اما میزان فروتنی برابر هم نوعان می بایست تا جایی باشد که کرامت و حرمت نفسِ متواضع آسیب نبیند. بر این اساس، اظهار فروتنی شدید و ذلت و خواری برابر کسانی که شایسته این اندازه از فروتنی نیستند، پسندیده نیست و نتیجه خوبی برای انسان متواضع به دنبال ندارد، بویژه اگر اظهار فروتنی برای دستیابی به منفعتی مادی و دنیوی باشد. بنابراین هر رفتاری که برای رعایت احترام نفس انجام شود از نظر اخلاقی، پسندیده و هر رفتاری که موجبات از بین رفتن و کاهش احترام نفس انسان شود، ناپسند و زشت است. معیار و میزان تشخیص پسندیده یا ناپسند بودن رفتار انسان در رابطه با خودش، حفظ و افزایش احترام و کرامت نفس او یا تضییع و از بین رفتن احترام اوست. در متون روایی نیز این نکته به روشنی بیان شده است. امام صادق (ع) در این باره می فرماید: « إن الله فوض إلی المؤمن أمره کلها و لم یفوض إلیه أن یکون ذلیلًا.»(بحارالأنوار: ج 64 ص 72 ح 42) خدای متعال کارهای مؤمن را به خود او واگذار کرده است اما خوار کردن خود را به او اجازه نداده است.
بنابراین رفتارهایی که برخی به بهانه اظهار تواضع و فروتنی، در پیشگاه اولیای الهی همچون سید الشهدا (ع) انجام می دهند و نفس خویش را به شدت خفیف و خوار می کنند، هرگز رضایت و خشنودی خدا و ولی خدا را به دنبال ندارد. مانند سینه خیز رفتن داخل حرم حسینی یا رفتارهای دیگری که در شأن انسان محترم و شیعه ائمه هُدی (علیهم السلام) نیست و نمی تواند نشانه تواضع باشد .
پی نوشت ها :
1 . مصطفوى، حسن؛التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360 ش، ج13، ص131
2 . راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ترجمه وتحقیق مفردات الفاظ قرآن، خسروى حسینى سید غلامرضا، تهران، انتشارات مرتضوى، 1375 ش، دوم ، ج4، ص 464
3 . داور پناه، ابوالفضل؛انوار العرفان فى تفسیر القرآن، تهران، انتشارات صدر، 1375 ش، اول، ج5، ص 339
4 . ابن منظور، محمد بن مکرم؛لسان العرب، بیروت، دارصادر، 1414 ق، سوم ، ج8، ص 396
5 . مهیار ، رضا ؛ فرهنگ ابجدی (عربی ، فارسی)، تهران، انتشارات اسلامی ، ص 71
6 . طیب، سید عبد الحسین؛اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، 1378 ش، دوم ، ج1، ص 91
7 . نراقی، ملا احمد؛معراج السعاده ، قم، زهیر، 1386ه.ش، اول ، ص
ریشه تواضع «وضع» است؛ در اصل به معنى فرونهادن است[۱]و به معنای خویش را کوچک نشان دادن، [۲]خود را خوار کردن(تذلل) آمده است.[۳]ضد آن رفع و بلندى است[۴]و در مقابل«تکبر» به معنای خود را بزرگ دانستن است.[۵] تواضع حد وسط تکبّر و تذلیل است.[۶] مرحوم نراقى در تعریف تواضع مىگوید: تواضع عبارت است از شکسته نفسى که نگذارد آدمى خود را بالاتر از دیگرى ببیند و لازمه آن کردار و گفتاری است که دلالت بر تعظیم دیگران و اکرام ایشان مى کند.[۷] ، تعبیر به فروتنی در فارسى همین معنا را مى رساند.
ب ) حدّ تواضع
خداوند بر اساس آیات قرآن کریم، انسان را گرامی داشته و احترام کرده است. حرمت نفس انسان، امری است که در سرشت انسان نهاده شده است و حبّ ذات نیز حقیقتی است که انسان را وا می دارد تا از منافع خویش پاسداری کند و البته حرمت نفس نیز از جمله آن منافع است. و راه محافظت از حرمت نفس و کرامت ذاتی انسانی، فروتنی و تواضع است. اکنون سؤال این است که فروتنی انسان تا چه میزان مطلوب و جایز است؟ آیا اظهار فروتنی برابر همه هم نوعان به یک میزان لازم است؟
در پاسخ به این پرسش، چند نکته را نباید از نظر دور داشت:
1. رعایت حرمت نفس انسانی، لازم و واجب است اما باید توجه داشت که انسانِ متواضع، خودش نیز یکی از افراد انسان محترم است. ازاین رو وجود خصلت فروتنی در او لازم است اما اظهار فروتنی نیز باید به اندازه و به جا باشد. به عبارت دیگر همان گونه که متواضع نبودن در تعاملات اجتماعی موجب دل آزردگی هم نوعان می گردد و به حُسن معاشرت آسیب می زند، افراط در اظهار آن نیز موجب خفّت و خواری فرد متواضع شده و ضمن آسیب رسانی به حرمت نفس او، بر حُسن معاشرت با هم نوعان نیز تأثیر منفی بر جای می گذارد.
2 . سیره پیامبر گرامی اسلام ( صلی الله علیه و اله ) و امامان معصوم ( علیهم السلام ) گواهی می دهد که آنها بهترین الگو و نمونه در این مورد بوده اند.تواضع از ویژگی های اخلاقی و صفات بارز انسان ها و بندگان برگزیده خداوند است. نکته اساسی و مهم آن است که انسان مورد مناسب به کار گیری تواضع را به درستی بیابد و مصداق و مورد هر کدام را به خوبی تشخیص دهد.
جزییات زندگی انسان های کامل، و دقت درنحوه برخورد و تعامل آنها با افراد مختلف در جریانات و حوادث گونا گون بهترین منبع برای مطالعه و پژوهش در این زمینه است. باید مصداق حد وسط و تعادل در رفتار معصومین ( علیهم السلام ) را شناخت و برعمل و رفتار خود در موارد گوناگون تطبیق نمود. نرمخویی در موردی که موجب جسور شدن و سوء استفاده انسان های کم ظرفیت و کم جنبه شود باید با احتیاط و رعایت همه جوانب, اعما ل شود تا آثار منفی و سوء به دنبال نداشته باشد.
بعنوان مثال : نرمخویی در مورد اجرای احکام الهی و پیاده کردن حدود شرعی نا بجا و شدت عمل و خشونت در موردی که می توان مشکل را با متانت و نرمی و ملایمت حل نمود نادرست است. پس باید مورد را کاملا بررسی نمود و با ملاحظه همه جوانب نوع رفتار را انتخاب کرد.
پس باید بکوشیم از طرفی در پرتو تقوا و عمل صالح و بندگی حقیقی ابهت اصیل و ماندگار را به دست آوریم و از طرفی دیگر در رفتار و برخورد با مردم حد اعتدال و میانه را رعایت کنیم تا هم در دل دیگران جا داشته باشیم و هم آنها از خوش رفتاری و نرمش ما سوء استفاده ننماید.
خدای تعالی در باره ی خصوصیت رفتاری رسول گرامیش و کسانی که از او پیروی می کنند در قرآن کریمش می فرماید : «اشداء علی الکفار رحماء بینهم بر کفار بشدت سخت گیرند و نسبت به مومنان مهربانند. »( سوره فتح / 29 ) این آیه بهترین الگوی رفتاری در ایجاد تعادل می باشد.
بنا بر این در جبهه ی جنگ و در برخورد با کفار معاند و و سران کفر و نفاق که عامدانه قصد ضربه زدن به دین عزیز اسلام و مسلمین را دارند باید در کمال خشونت و با شدت برخورد کرد و جایی برای اغماض و رفق و مدارا وجود ندارد. اما در ارتباط و برخورد با مومنین ویا غیر مسلمانان جاهل , باید کمال نرمی و ملاطفت را داشت.
3. تواضع و فروتنی برابر دیگران، شدّت و ضعف دارد؛ یعنی تواضع همواره به یک اندازه اظهار نمی شود، بلکه به هر مقدار که بر جلالت و بزرگواری طرف مقابل افزوده شود، فروتنی بیشتر در پیشگاه او سزاوارتر است. ازاین رو نهایت فروتنی، در پیشگاه خداوند شایسته است و اگر به اظهار ذلّت و خواری نیز مبدل شود باز هم پسندیده است، اما این مرتبه از تواضع، نسبت به بندگان خدا، ناپسند است. با این حال، پیامبران و امامان، پدر و مادر، و آموزگار و استاد از جمله کسانی هستند که فروتنی برابر آنان نسبت به دیگر هم نوعان شدت بیشتری می طلبد و بحث در باره آن در بخش مربوط به گستره تواضع به اختصار گذشت.
4. انسان، محترم است و پاسداری و حفظ کرامت و حرمت نفس او با فروتنی است اما میزان فروتنی برابر هم نوعان می بایست تا جایی باشد که کرامت و حرمت نفسِ متواضع آسیب نبیند. بر این اساس، اظهار فروتنی شدید و ذلت و خواری برابر کسانی که شایسته این اندازه از فروتنی نیستند، پسندیده نیست و نتیجه خوبی برای انسان متواضع به دنبال ندارد، بویژه اگر اظهار فروتنی برای دستیابی به منفعتی مادی و دنیوی باشد. بنابراین هر رفتاری که برای رعایت احترام نفس انجام شود از نظر اخلاقی، پسندیده و هر رفتاری که موجبات از بین رفتن و کاهش احترام نفس انسان شود، ناپسند و زشت است. معیار و میزان تشخیص پسندیده یا ناپسند بودن رفتار انسان در رابطه با خودش، حفظ و افزایش احترام و کرامت نفس او یا تضییع و از بین رفتن احترام اوست. در متون روایی نیز این نکته به روشنی بیان شده است. امام صادق (ع) در این باره می فرماید: « إن الله فوض إلی المؤمن أمره کلها و لم یفوض إلیه أن یکون ذلیلًا.»(بحارالأنوار: ج 64 ص 72 ح 42) خدای متعال کارهای مؤمن را به خود او واگذار کرده است اما خوار کردن خود را به او اجازه نداده است.
بنابراین رفتارهایی که برخی به بهانه اظهار تواضع و فروتنی، در پیشگاه اولیای الهی همچون سید الشهدا (ع) انجام می دهند و نفس خویش را به شدت خفیف و خوار می کنند، هرگز رضایت و خشنودی خدا و ولی خدا را به دنبال ندارد. مانند سینه خیز رفتن داخل حرم حسینی یا رفتارهای دیگری که در شأن انسان محترم و شیعه ائمه هُدی (علیهم السلام) نیست و نمی تواند نشانه تواضع باشد .
پی نوشت ها :
1 . مصطفوى، حسن؛التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360 ش، ج13، ص131
2 . راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ترجمه وتحقیق مفردات الفاظ قرآن، خسروى حسینى سید غلامرضا، تهران، انتشارات مرتضوى، 1375 ش، دوم ، ج4، ص 464
3 . داور پناه، ابوالفضل؛انوار العرفان فى تفسیر القرآن، تهران، انتشارات صدر، 1375 ش، اول، ج5، ص 339
4 . ابن منظور، محمد بن مکرم؛لسان العرب، بیروت، دارصادر، 1414 ق، سوم ، ج8، ص 396
5 . مهیار ، رضا ؛ فرهنگ ابجدی (عربی ، فارسی)، تهران، انتشارات اسلامی ، ص 71
6 . طیب، سید عبد الحسین؛اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، 1378 ش، دوم ، ج1، ص 91
7 . نراقی، ملا احمد؛معراج السعاده ، قم، زهیر، 1386ه.ش، اول ، ص
