دوست گرامی. شناخت حقیقت ایمان از دشواری های شناختی برای سالک محقق است، از آن رو برای بیان آن لازم است مطالب فراوانی را مد نظر قرار دهیم تا بتوانیم فضای ایمانی مورد نظر را تبیین و توضیح دهیم. به خصوص شناخت عمیق متعلق ایمان به ما در این زمینه کمک فراوانی خواهد کرد.
مفهوم ایمان:
از آن جا که در قرآن مجید خواسته های خدا از انسان بر محور ایمان دور می زند و در صدها آیه با تعبیرات مؤکد و گوناگون از مخاطبان خواسته شده که با ایمان آوردن به نجات خود بپردازند، لذا معنای ایمان برای اندیشمندان اسلامی اهمیت خاصی پیدا کرده است.
ایمان از نظر لغوى به معناى گرویدن، عقیده داشتن، ایمن کردن و باور داشتن است (فرهنگ معین).
و از نظر اصطلاحى ایمان عبارت است از معرفت یقینی توأم با اطمینان قلبی نسبت به اعتقادات اصیل دینی(اصول و فروع آن) که علامت وجود آن تسلیم قلبى و خضوع و خشوع دل نسبت به خداوند متعال و رسول او و آموزه هایى که به بشریت ارائه کرده اند، می باشد.
می توان گفت: ایمان در اصطلاح دینی، گرویدن آگاهانه و عاشقانه به دین توحیدی اسلام است، در مقابل کفر، به معنای انکار دین توحیدی و پیروی از ادیان شرک آلود مادی.
شخصی از علی (ع) سئوال کرد حقیقت ایمان چیست ؟ آن حضرت در پاسخ فرمودند: الایمان معرفه بالقلب، و اقرار باللسان، و عمل بالارکان؛ ایمان معرفت قلبی و اعتراف زبانی و عمل با جوارح است.
بر این اساس ایمان عبارت است از:
1- شناخت اطمینان بخش قلبی:
یعنى از صمیم قلب، وجود خدا را شناخته و معرفت به دلش نشسته باشد، و صمیمانه معتقد باشد که اصول دین اسلام، یعنى یگانگى خداوند متعال، نبوت حضرت محمد(ص)، و فرارسیدن روز قیامت، عدل خداوند و جانشینى امامان (ع)، بر حق است و یکتاپرستی و تبعیت از اولیای معصومین (ع) را یگانه راه رشد و کمال انسانی و سعادت واقعی بداند.
2- اعتراف و اقرار به زبان:
یعنى اعتقادات الهى و اسلامى خود را بر زبان آورد، و همواره پایبندی خود را به دین و روش توحیدی اسلام اعلام و به یگانگى خدا و نبوت حضرت محمد(ص) و ولایت معصومین (ع) اقرار کند.
3 – عمل با اعضا و جوارح بدن:
یعنى عملا به تمام احکام و دستورات فردی و اجتماعی دین توحیدی و وظائفى را که خداوند براى اعضاء بدن او تعیین فرموده است، ملتزم باشد.
حقیقت ایمان:
شناخت حقیقت ایمان، کار نسبتا دشواری است، بسیاری از محققین و مولفین در این کار موفق نبوده اند و اعتراف کرده اند دست یابی به حقیقت ایمان آسان نیست؛ البته دشواری شناخت آن، بیشتر مربوط به شناخت واقعی ویژگی ها و متعلقات ایمان است.
لذا به نظر می رسد این دشواری با بررسی اختلاف نظرها و ویژگی های ایمان و همچنین تبیین ملموس متعلق ایمان به صورت مصداقی و مباحث دیگری که در ذیل این کتاب آمده، آسان خواهد شد.
در تعریف حقیقت ایمان، قرن ها میان متکلمان، فیلسوفان و الهی دانان مسلمان و مسیحی و پیروان دیگر ادیان اختلاف نظرهای جدی وجود داشته و دارد. بیشترین اختلاف ها بر سر داخل کردن سه موضوع در تعریف ایمان است: اول علم، دوم اراده و سوم عمل. بسیاری از فیلسوفان و متکلمان شیعه ایمان را همان علم جزمی و یقینی، می دانند.
برخی از شیعیان و نیز اغلب اشاعره و مرجئه ایمان را عملی ارادی، یعنی تصدیق می دانند و حتی برخی از مرجئه اقرار زبانی را کافی می دانند.
خوارج عمل را جزء ایمان معرفی می کنند و فاسق را خارج از حوزه ایمان می شمارند. اما به نظر می رسد ایمان چیزی بیش از علم است و عمل خارجی در آن دخالتی ندارد.
به نظر ما حقیقت ایمان تصدیق قلبی است که به اراده و اختیار انسان و در پی علم یا باور تحقق می یابد و عمل خارجی از لوازم ایمان است و نه جزء ماهیت آن. اقرار به زبان نیز جزء ماهیت ایمان نیست، بلکه آن نیز مانند سایر عمل های خارجی از لوازم ایمان است.
نکته با اهمیتی که ممکن است پذیرش آن برای آشنایان با فلسفه و حکمت اسلامی اندکی سنگین باشد، فراتر بودن ایمان از علم و اختیاری بودن آن است.
به منظور تبیین حقیقت ایمان، برخی ویژگی های آنرا مورد بررسی قرار می دهیم
ویژگی های ایمان واقعی عبارتند از:
1. معرفت یقینی به خداوند و معاد و آموزه های دینی
2. باور قلبی نسبت به خداوند و معاد و حقانیت آموزه های دینی
3. گرایش عاطفی و عشق به دین و فضای ایمانی
4. گزینش اختیاری ایمان با آزادی و آگاهی
5. اعتقاد به امامت و ولایت معصومین ع
6. اعتقاد به کارآمدی دین الهی در به سعادت رساندن انسان
مومن واقعی کسی است که ایمان اش دارای ویژگی های فوق باشد بنابراین وجود مجموعه این ویژگی ها انسان را به حقیقت ایمان می رساند.