اسفرزه با نام علمی Plantago ovata گیاهی است علفی، چند ساله و به ارتفاع تا 10 سانتی متر. برگ‌های این گیاه کشیده، باریک، نوک تیز و کرک داراست که به علت فقدان ساقه، از روی زمین منشعب شده‌اند.

گل‌های اسفرزه کوچک، سفید رنگ به صورت اجتماع سنبله و به حالت استوانه‌ای به ارتفاع تا 2 سانتی متر بر روی دم گل‌هایی به طول تا 9 سانتی متر قرار گرفته‌اند.

قسمت مورد استفاده‌ی گیاه، دانه‌های آن است که قایقی شکل و به طول تا سه میلی‌متر هستند.

دانه‌های گیاه به رنگ خاکستری مایل به صورتی بوده که دارای خطی قهوه‌ای رنگ در طول قسمت مقعر می‌باشند.

زمان جمع آوری این دانه‌ها، اواسط تابستان می‌باشد.

نام‌های دیگر آن، اسپرزه، اسبرزه، اسفیدش، اسفیوس، اسپغل، اسپغول، سفیدخوش، شکم پاره، قارنی یارخ، قارنی یاروق، بذر قطور، بذر قطونا، حشیشه، البراغیث، تبکو، برغوشی است.

منبع جغرافیایی

این گیاه، بومی ایران و هندوستان است و در کشورهای هم جوار نیز کشت می‌شود و از ایران، پاکستان و هندوستان به دیگر نقاط جهان صادر می‌گردد.

این گیاه در نواحی گسترده‌ای در شمال ایران در دشت گرگان، گیلان بین منجیل و پاچنار در راه بین قزوین و رشت، در رودبار و بین چالوس و رشت و در لرستان، کردستان، بختیاری، اصفهان، ایلام، پشت کوه، مهران، شوش، در فارس: تخت جمشید و لار، در کرمان: نزدیک بم در مسجد سلیمان و بوشهر نیز دیده می‌شود. در هند در پنجاب و پیشاور می‌روید.

تاریخچه

استفاده از اسفرزه به زمان بسیار دور می‌رسد. استفاده آن در اروپا، آمریکای شمالی، هندوستان و نیوزیلند بسیار زیاد بوده است. چون انگلیسی‌ها این گیاه را در بسیاری از جاها گسترش داده‌اند به نام پای مرد انگلیسی مشهور شده است. از دانه‌های اسفرزه جهت دانه پرندگان، فراورده‌های ضد ورم، زخم گلو و مسهل استفاده می‌شده است.

ترکیبات مهم

موسیلاژ به میزان 20 تا 30 درصد، بر روی دانه‌ها قرار گرفته است که در اثر هیدرولیز تولید دگزیلوزان، آرابینوز، د – گالاکتوز، د – گالاکتورونیک اسید می‌نماید.

همچنین دانه‌ها دارای روغن ثابت، پروتئین و مقدار بسیار کمی از ایریدوئید از جمله آکوبین هستند. موسیلاژ سطح دانه‌ها، حاوی تا 85 درصد آرابینوکسیلاز و مقدار کمی رامنوز می‌باشد.1

در ادامه به معرفی برخی از خواص این گیاه می پردازیم.

سلامت قلب

تحقیقات نشان داده است که مصرف فیبر محلول میتواند به مردم کمک کند تا میزان کلسترول خود را کنترل کنند. تنظیم کلسترول مناسب برای همه مهم است، اما برای افراد بالای 50 سال حیاتی است. یک مطالعه نشان می دهد که حداقل 6 هفته مصرف روزانه اسفرزه یک راه موثر برای افراد چاق برای کاهش چربی خون با عوارض جانبی بسیار کم است.

اگر به شما گفته شده است که باید مراقب کلسترول خود باشید، اگر می خواهید اسفرزه را به رژیم غذایی کم چرب و کم کلسترول خود بیفزایید، با دکتر خود مشورت کنید.

کلسترول بالا تنها یک رژیم غذایی نامناسب است که می تواند قلب شما را تحت تاثیر قرار دهد. مطالعات متعدد نشان داده است که فیبرهایی مانند اسفرزه، که بعنوان بخشی از رژیم غذایی سالم مصرف می شوند، می توانند به کاهش خطر ابتلا به بیماری های قلبی کمک کنند. اسفرزه می تواند قلب شما را با کاهش فشار خون، افزایش سطح چربی و تقویت عضلات قلب، تحت تاثیر قرار دهد.

کاهش وزن

نگهداری وزن سالم برای بسیاری از افراد، به ویژه افرادی که دارای بیماری مزمن مانند دیابت (بخوانید: قند خون نرمال چند است؟) هستند، نگرانی بزرگی است. اسفرزه علاوه بر این که برای قلب و سطح قند خون شما مناسب است، به کاهش وزن نیز کمک می کند.

از آنجا که اسفرزه مایع را در بدن شما جذب می کند، باعث احساس پری می شود. این ماده به کنترل میزان غذائی که می خورید کمک می کند. در صورتی که می خواهید وزن خود را کاهش دهید، با پزشک خود در مورد امکان مصرف اسفرزه صحبت کنید.

دیابت

افرادی که مبتلا به دیابت هستند، برای حفظ تعادل سالم انسولین و قند خون (گلوکز)، به طور مداوم مراقب رژیم غذایی خود هستند. برخی تحقیقات نشان داده اند که فیبرهایی مانند اسفرزه می توانند به حفظ تعادل گلیسمی سالم کمک کنند.

یک مطالعه نشان داد که مصرف 5 گرم اسفرزه دو بار در روز می تواند به بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 در کنترل قند خون کمک کند. مطالعه دیگری در مورد افراد مبتلا به دیابت نوع 2 نتایج مشابهی پیدا کرد، اما تأکید کرد که درمان به وسیله اسفرزه باید به فرد آموزش داده شود.2

برای تمیزی بدن از ضایعات تلنبار شده

غلاف تخمه‌های اسفرزه به دفع ضایعات قدیمی که حدود 2 تا 5 کیلو از وزن بدن هر فردی را تشکیل می‌دهند کمک می‌کند. اگر شما به طور مرتب اسفرزه مصرف کنید به بدنتان کمک خواهید کرد که از شر ضایعات و مواد زائد انباشته در آن خلاص شود. در نتیجه احساس سبکی زیادی خواهید کرد و اندازه‌ی دور شکمتان کوچک‌تر خواهد شد.

برای تمیزی کولون

تأثیر تمیزکنندگی اسفرزه بسیار بالاست به طوری که می‌تواند باعث تمیزی چشم‌گیر کولون شود. مصرف تخمه اسفرزه باعث دفع ضایعات، احساس سبکی و کنترل مشکلات مربوط به روده‌ها یعنی یبوست، سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر و اسهال می‌شود. این دانه‌های ریز برای افرادی که از هموروئید یا همان بواسیر رنج می‌برند نیز مفید است. می‌توانید میزان و روش مصرف آن را از عطار یا داروساز بپرسید.

برای مقابله با یبوست و اسهال

فیبرهای موجود در غلاف تخمه اسفرزه برای بهبود یبوست و درعین‌حال اسهال مفید است. از این دانه‌های ریز همچنین برای درمان هموروئید (بواسیر) و بیماری‌های دیگر روده‌ها نیز می‌شود استفاده کرد.

نتایج پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهد که مخلوط کردن اسفرزه با آب باعث حجیم و لعاب‌دار شدن این دانه‌های ریز می‌شود که به حرکت و انقباض بیشتر روده‌ها کمک کرده و مدفوع را از سیستم گوارش خارج می‌سازد. در کشورهای آسیایی و اروپایی و آمریکایی از این دانه‌های ریز به عنوان ملین استفاده می‌شود.

در مورد اسهال باید بگوییم که اسفرزه به طور قابل‌ملاحظه‌ای آب داخل لوله‌ی گوارش را می‌گیرد و مدفوع را سفت تر کرده و به آرامی عبور می‌دهد.3

اسفرزه برای بانوان

در طب سنتی از خیساندن اسفرزه و عناب در آب ، برای شستشوی واژن استفاده می شود تا در رفع خارش کمک کند. علاوه بر این اسفرزه برای درمان عفونت های رحم مفید است. از دم کرده اسفرزه و نوشیدن آب آن می توان برای سوزاک ( بهترین دارو برای درمان سوزاک) استفاده کرد زیرا خاصیت مدر دارد.

برای زیبایی پوست و مو

گیاه اسفرزه تنها برای مصارف دارویی و پزشکی مورد استفاده قرار نمی گیرد. این فیبر طبیعی را می توان به عنوان ماسک زیبایی نیز استفاده نمود که از پوست و موی شما محافظت کند.

برای دوران بارداری و شیردهی

تا کنون از عوارض مصرف اسفرزه بر روی زنان باردار و شیرده اطلاعاتی منتشر نشده است. بنابراین توصیه می شود که خانمها در دوران بارداری و شیردهی از این گیاه دارویی استفاده نکنند.

برای نوزادان و کودکان

اسفرزه در نوزادان و کودکان می تواند موجب خفگی شود ، بنابراین از مصرف اسفرزه برای آن ها خودداری کنید.

بهترین زمان و طریقه مصرف

با ترکیب 2 قاشق چای خوری اسفرزه ، شیر، عسل یا آبمیوه می توان از آن استفاده کرد. معمولا از دانه های لعاب دار اسفرزه همراه با آب گرم به صورت ناشتا استفاده می شود که برای رفع یبوست یک گزینه درمانی بسیار مفید می باشد.

مقدار مناسب برای مصرف اسفرزه در روز

طبق تحقیقات انجام شده مصرف 7.9 گرم اسفرزه در روز در درمان بیماری کرون مناسب و مفید است. همچنین مصرف 5 گرم اسفرزه دو بار در روز برای کاهش قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 بسیار موثر است.4

پی نوشت:
1.www.article.tebyan.net
2.www.hidoctor.ir
3.www.hamshahrionline.ir
4.www.namnak.com