نگاهی به سه سال ریاست همتی بر بانک مرکزی

عصراسلام: اين مطلب تقديرى است از حدود سه سال زحمات ايشان فارغ از آنچه در آينده رخ مى‌دهد. اگر در تير ١٣٩٧، اعمال مصوبه فروردين ٩٧ دولت متوقف نمى شد، از حدود پاييز مديريت ترازپرداختها ناممكن مى‌شد.

هر چند در همان سه ماه طورى ذخاير ارزى با كيفيت ايران آب رفت كه بعدتر كمبود ذخاير مجاز براى خريد كالاي اساسى، به بحران ٩٩ بدل شد.اگر در مهر ٩٧ بانك مركزى با اصرار از شوراى سران مجوز نمى گرفت و به بازار آزاد بازنمى گشت، معلوم نيست در تنش هاى دو سال بعد نرخ ارز چه اعدادى را مى ديد.

در زمستان ٩٧ بانك مركزى براى اولين بار مستقيما وارد حوزه كنترل مبادلات ريال شد. روندى كه از ممنوعيت چك تضمينى آغاز و به اجراى كامل قانون چك در دو سال بعد ختم شد. با قاعده گذارى مكانيسم گزير، بانكهاى خصوصى ناچار از تعيين تكليف اضافه برداشت‌ها و رعايت بيشتر نظم شدند.

تقريبا همه بانك‌هاى بد يا ذيل سرپرستى رفتند يا ادغام شدندو در ميان ناباورى مديريت بانكى در اندازه آينده تيک اور شد و مصارفش تا حدى كه ميراث آن اجازه مى داد كنترل شد. در بهار ٩٨ آمريكا يك دور جديد حمله تحريمى از تروريستى اعلام كردن سپاه تا صفر كردن معافيت فروش نفت ايران آغاز كرد.

بانک مركزى دقيقا از روز اول فروردين ٩٨ فعال بود و واكنش نشان داد و با وجود دستگيرى چند صراف اصلى در دبى مانع از تغيير نرخ ارز شد. تلاش هاى جدى براى تغيير نقشه ارزى انجام شد از جمله بارها سفر به عراق كه با همكارى شهيد سليمانى منجر به ايجاد كانال TBI شد. نتيجه دست برتر امنيتى ايران در تابستان ٩٨ و تلاش هاى بانك براى ترجمه آن به نقشه ارزى جديد تحت كنترل ماندن نرخ ارز در تابستان و پاييز ٩٨ عليرغم فرسايش شديد منابع ارزى بود.

در پاييز ٩٨ بانك شروع به تجهيز قانونى عمليات بازار باز كرد.همچنين عمليات بازار متشكل عليرغم مخالفت رييس جمهور شروع شد و روش مداخله بانك در بازار اسكناس تغيير كرد. هر چند كه بدليل مخالفتها با معافيت اين بازار به اتاق تسويه بدل نشد.

با وقوع آبان ٩٨، جهت انتظارات تغيير كرد و با شهادت شهيد سليمانى ضمانت امنيتى كانالهاى متعددى تضعيف شد. با وقوع كرونا در چين چرخه درهم مدتدار متوقف و از بهمن ٩٨ بحران جديددر نرخ ارز آغاز شد. در غياب همكارى صمت، بانك ناچار شد راسا از طريق تخصيص گروهى در نيما واردات را تحديد كند.

فشار شديد دولت در انتهاى ٩٨ براى ريال كردن ارز بلوكه صندوق، بازار بين بانكى را در مازاد ذخاير غرق كرد. با ورود كرونا به ايران و در بى ميلى وزارت اقتصاد براى فروش اوراق، كل بار تامين مالى بسته كرونا بر دوش سيستم بانكى افتاد. حتى تلاش براى تعيين نرخ ١٢درصد روى وام كرونا با مخالفت سياسيون و بعضى مراجع محترم مواجه شد و هيچ كس به چيزى جز وام با نرخ صفر راضى نشد. بانك به ناچار نرخ ذخيره قانونى را كم كرد ولى با كاهش تقاضاى اعتبارات، نرخ بين بانكى يكباره سقوط آزاد كرد. يكماه تلاش براى قانع كردن وزير اقتصاد به هماهنگ كردن سياست مالى و فروش اوراق ناكام ماند.

خطاى راهبردى بانك مركزى در صبر براى قانع شدن وزارت اقتصاد و همراهى با كاهش نرخ سپرده توسط بانكها در فروردين ٩٧ باعث شد در تورم بالاى ناشى از شوك ارزى زمستان به بعد، باعث شد در تورم بالا نرخ بين بانكى تك رقمى شود. سرانجام بانك نرخ كف كريدور را به عنوان بخشى از OMO بالا آورد. و خودش راسا براى فروش اوراق دولت كارگزارى زد. كاهش شديد منابع ارزى، دولتى را كه بارها با پيشنهاد بانك براى حذف تدريجى ۴۲۰۰ مخالفت كرده بود را واداشت تا بخش مهمى از سبد ۴۲۰۰ را بى هيچ زمينه سازى حذف كند. تورم انتظارى بالاوناتوانى از تغيير نرخ سپرده بدليل مخالفت شوراى پول و اعتبار باعث موجهاى بزرگ تبديل شبه پول به پول و تورمهاى نقطه به نقطه بسيار بالا شد.

وزارت صمت به جاى تعيين يك فهرست الويت واردات صرفا فشار مى آورد كه به نحوى واردات بدون انتقال ارز آزاد شود و سرانجام وقتى كه شرايط سياست خارجى بدليل تحولات آمريكا كمى ثبات پيدا كرد، دولت بين كاهش نرخ ارز و واردات بدون انتقال ارز، دومى را برگزيد.همچنين در نيمه دوم ١٣٩٩ عليرغم نياز شديد به كنترل مصارف بانكها وزارت اقتصاد انواع و اقسام فشارها بر مصارف بانكهاى تحت اختيار خود به عنوان حمايت از بورس را لازم مى دانست.

قطعا بانك مركزى مى توانست نگاه توسعه اى ترى به تخصيص اعتبارات داشته باشد. ممكن بود در تلاش براى بازكردن كانال‌هاي ارزى از فهم متفاوتى از سياست خارجى استفاده كند و مانند آن.اما محيط سياستگذارى در اين سه سال پرآشوب تر از آن بود كه بتوان به راحتى بانك را ناكام دانست.

آقاى دكتر همتى، ممنون براى زحمات سه سال گذشته. براى زيرساخت‌هايى كه دست رييس كل بعدى را در مديريت بازتر خواهد كرد. براى نابود نكردن ذخاير طلا و ارز در انواع و اقسام طرحهاى سياست زده كنترل بازار. اين كه آينده چه خواهد شد را نمى دانم اما براى اين سه سال گذشته انصافا خسته نباشيد.

مجید شاکری