در برخی منابع اهل سنت روایاتی نقل شده که با دقت در آن‌ها می‌توان به عظمت و مقام امیرالمومنین(علیه‌السلام) پی برد؛ ازجمله این روایات «جابر بن عبد الله انصاری» نقل شده است؛ او می‌گوید: اوصاف و خصلت‌هایی در علی بن ابی‌طالب(علیه‌السلام) وجود دارد که اگر حتی یک مورد از آن‌ها در کسی باشد، برای شرافت و فضیلت او کافی‌ست و حال آن‌که همه آن‌ها در او جمع شده است.آن اوصاف عبارتند از:1. سخن رسول خدا(صلى‌اللّه‌علیه‌وآله) درباره او که فرمود: «من کنت مولاه فعلىّ مولاه: هر کس که من ولایت او را دارم، على ولایت او را دارد».
2. سخن حضرت درباره او که فرمود: «علىّ منّى کهارون من موسى: على نسبت به من، همانند هارون است نسبت به موسى».
3. سخن حضرت درباره او که فرمود: «علىّ منّى و أنا منه: على از من است، و من نیز از على هستم».
4. سخن حضرت که فرمود: «على منّى کنفسى، طاعته طاعتى، و معصیته معصیتى: نسبت على با من، مانند جان من است با من، اطاعت از او اطاعت از من است، و سرپیچى از او سرپیچى از من».
5. سخن او که فرمود: «حرب علىّ حرب الله، و سلم علىّ سلم الله: جنگ على جنگ خداست، و صلح على صلح خداست».
6. سخن او که فرمود: «ولىّ علىّ ولىّ الله، و عدوّ علىّ عدوّ الله: آن‌که تحت و ولایت على است، تحت ولایت خداست، و دشمن على دشمن خداست».
7. سخن او که فرمود: «علىّ حجّة الله على عباده: على حجّت خداوند است، بر بندگانش».
8. سخن او که فرمود: «حبّ علىّ إیمان و بغضه کفر: محبّت على ایمان است و بغض او کفر است».
9. سخن او که فرمود: «حزب علىّ حزب الله، و حزب أعدائه حزب الشّیطان: حزب على حزب خداست، و حزب دشمنان على حزب شیطان است».
10. سخن او که فرمود: «علىّ مع الحقّ و الحقّ معه لا یفترقان: على با حقّ است و حقّ با على است که از هم جدا نمى‌ شوند».
11. سخن او که فرمود: «علىّ قسیم الجنّة و النّار: على تقسیم کننده بهشت و دوزخ است».
12. سخن او که فرمود: «من فارق علیّا فقد فارقنى، و من فارقنى فقد فارق الله: کسى که از على دورى کند از من دورى کرده است، و کسى که از من دورى کند، از خدا دورى کرده است».
13. سخن او که فرمود: «شیعة علىّ هم الفائزون یوم القیامة: شیعیان على، ایشانند رست‌گاران در روز قیامت».[1]
ویژگی‌ و سجایای اخلاقی فردی امام خارج از شمارش است اما آنچه از همه هویدا بوده شاید بتوان چند مورد که عمومی‌تر بوده بیان کنیم.
حسن خلق علی (ع)
اخلاق نیکوی او زبانزد مردمان است.تا آنجا که دشمنانش که نتوانسته اند بر او خرده ای بگیرند، این صفت را عیبی برای آن حضرت برشمرده اند!یاران وی در این باره گفته اند: او همچون یکی از ما و در میان ما می زیست.نرم خو، و بسیار متواضع و آسان گیر بود و با این وجود ما در برابر او مانند اسیری بودیم که دستهایش بسته و بر بالای سرش شمشیری گرفته بودند و از هیبت او هراس داشتیم.

گذشت و جوانمردی علی (ع)
در بردباری و گذشت، علی از همه مردمان گوی سبقت را ربوده بود.برای اثبات این گفته، کافی است بالاترین مراتب حلم او را به طور اعم در رفتار با اهل جمل و به طور اخص با مروان بن حکم و عبد الله بن زبیر ملاحظه کنیم.او در جنگ جمل بر مروان دست پیدا کرد.با آنکه این شخص از دشمن ترین مخالفان علی (ع) بود، اما علی از وی درگذشت.همچنین آن حضرت بر عبید الله بن زبیر که یکی از سرسخت ترین دشمنانش بود و به علی آشکارا ناسزا می گفت، دست یافت و او را اسیر کرد ولی وی را مورد عفو قرار داد و به او گفت: «برو!نمی خواهم تو را ببینم.»و سخنی بیشتر از این بر زبانش نراند. سعید بن عاص نیز پس از واقعه جمل در مکه به دست علی (ع) گرفتار آمد ولی آن حضرت به او سخنی نگفت و از او کناره گرفت و هیچ کس از شرکت کنندگان در جنگ جمل و مردم بصره را مورد مجازات و قهر خود قرار نداد و منادی آن حضرت در شهر ندا می داد: «هر کس که از میدان گریخته، تعقیب نمی شود.با مجروحان کاری نیست و هیچ اسیری کشته نخواهد شد و آن کس که سلاح خود را بر زمین گذارد امان خواهد یافت.»و دقیقا شیوه پیامبر (ص) را در فتح مکه در پیش گرفت.
در جنگ صفین ابتدا مردم شام، راه آب را بر او و یارانش بستند و ایشان را از دسترسی به آب بازداشتند.اما زمانی که زمام جنگ به دست علی و یارانش افتاد، به وی گفتند: آیا آب را بر روی سپاه شام ببندیم، همان طور که خود آنها چنین کردند؟آن حضرت پاسخ داد: خیر سوگند به خداوند«هرگز کردار آنها را در پیش نخواهم گرفت »و پیوسته به سپاهیانش سفارش می کرد کسانی را که از میدان کارزار می گریزند، تعقیب نکنند و مجروحی را به قتل نرسانند.

سخاوت و بخشندگی علی (ع)
او بخشنده تر از ابرهای پرباران بهاری بود و در این میدان نیز هماوردی برای او نمی توان سراغ کرد.شعبی در این باره گفته است: علی (ع) بخشنده ترین مردمان بود. معاویه سرسخت ترین دشمن آن حضرت، نیز گفته بود: اگر علی انباری پر از زر و اتاقی انباشته از کاه می داشت، پیش از آنکه کاه را ببخشد، زر را می بخشید.بیت المال را می رفت، در آن نماز می گزارد و می گفت: ای زرد و ای سپید (طلا و نقره) !غیر از مرا بفریبید.
با آنکه بر همه امپراطوری اسلامی، به جز شام، فرمانروایی داشت، از خود میراثی بر جای نگذاشت.و جز او، کس دیگری به مضمون آیه نجوا (2) عمل نکرد.از دسترنج خود هزار بنده را آزاد کرد و هرگز به نیازمندی پاسخ رد نگفت.

مهربانی با یتیمان
حکومت علی علیه السلام که حکومت «عدل» بود، در حد شعار و تبلیغات دور نمی زد، و برای زمینه چینی و حیف و میل های بیشتر که امروز در سطح جهان و بین الملل معمول است نبوده است، بلکه وی در عمل برای جهان و اندیشمندان روشن ساخت که در زعامت آن حضرت حتی یک نفر یتیم، خود را بی پناه ندانسته، و با درگذشت پدر مستقیما تحت نظارت «ولی امر» و جانشین به حق انبیاء و اولیاء قرار گرفته، و آن چنان مورد لطف و عنایت مولایش قرار می گیرد، که دیگران در آن عصر آرزوی یتیمی می کردند! !
«ابوالطفیل» می گوید: علی در دوران حکومت خویش افراد مستمند و بی نوا را مورد عنایت قرار می داد، روزی او را مشاهده کردم که بچه های یتیم و بی سرپرست را به دور خود فراخوانده، ناگاه تمام یتیمان را جمع کرده، و سفره مناسبی بازکرد، و «عسل» و سایر نیازمندی ها را دور هم چید، و لقمه های لذیذ و عسلی بر دهان آنان گذاشت، و این منظره آن چنان مؤثر و جالب بود که بعض اصحابش گفتند:

«لوددت انی کنت یتیما» .
ای کاش من هم یتیم بوده، و این چنین مورد الطاف علی قرار می گرفتم. (3)

و در این مورد علی علیه السلام می فرمایند:
«انا الهادی، انا المهدی، انا ابوالیتامی و المساکین، و زوج الارامل، و انا ملجأ کل ضعیف، و مأمن کل خائف» . (4)
من هادی مردم و هدایت یافته خدایم، من پدر یتیمان و بی چارگانم، من سرپرست زنان بیوه و پناهگاه ضعفاء و امید و پشتوانه ستمدیدگانم.

و در مورد یتیمان به پیروان امت اسلامی سفارش می کنند:
«بروا ایتامکم، و واسوا فقرائکم، و ازافوا بضعفائکم.» (5)
به یتیمان اجتماع نیکی، و به فقراء خود مواسات، و به گروه ناتوان محبت نمائید.
و در آخرین وصیت هایش که پس از ضربت مسموم «ابن ملجم مرادی» لعنة الله علیه صورت می گرفت فرمودند:
«الله الله فی الایتام، فلا تغبوا افواههم و لا یضیعوا بحضرتکم» (6)
شما را به خدا یتیمان خود را فراموش نکنید، دهن های آنان را در انتظار غذا قرار ندهید، مواظب باشید که آنان گرسنه نمانند و حقوقشان با وجود شما تباه نگردد.

این احادیث حاکی است که امیرالمؤمنین در قول و عمل به فکر یتیمان بود، و جای خالی پدران را بر آنان پر می کرد، و نمی گذاشت هیچ فرزند یتیمی با فقدان والدین خود احساس نیاز و سرپرست نماید! ! بلکه وضع این گروهها بهتر از دیگران می گردید! تا جایی که مقام و موقعیت اجتماعی آنان در حکومت علوی مورد غبطه و آرزوی سایر مردم قرار می گرفت.

از سوی دیگر علی علیه السلام به سایر مردم نیز سفارش آنان را می فرمود، و یک موقعیت بی نظیر در اجتماع برایشان فراهم می ساخت، و هنگام شهادت نیز این مسئولیت الهی را فراموش ننموده، و نیکی به آنان را برای پیروان خود توصیه فرمودند.

حضرت در کنار محبت و انجام مسئولیت عاطفی، مسائل تربیتی و بازسازی اخلاقی یتیمان را نیز فراموش ننموده، و می فرمود:

«ادب الیتیم مما تؤدب منه ولدک و اضربه مما تضرب منه ولدک» (7)
هم چنانچه فرزندان خود را تربیت می کنید، یتیمان را نیز ادب نمائید، و به طوری که در هنگام نیاز فرزندان خویش را می زنید، از یتیمان نیز غفلت نکنید (چنانچه نیاز باشد می توان متوسل تنبیه مجاز شرعی شد) تا بچه های لوس بار نیایند.

اما ویژگی‌های اجتماعی پس از رسیدن به قدرت حاکمیتی در واقع اصلاحاتی است که حوزه‌های مختلف انجام داده‌اند:
پیش از روی کار آمدن حکومت اسلامی و علوی، خلفای پیش از ایشان دست به اقدامات اشتباهی زده بودند، که همه موجب انحراف دین اسلام از مسیر اصلی خود بود، به همین منظور امام (ع) در همان اولین روزهای حکومت خود اولویت را اصلاح امور قرار دادند و از انحرافات بیشتر در جامعه آن روز جلوگیری کردند و اسلام را به مسیر اصلی خویش بازگردانند..

برخی از این اصلاحات :

اصلاحات و سیاست های اداری
*گزینش کارگزاران شایسته و برکناری کارگزاران بی لیاقت و به کار نگرفتن خائنان و ناتوانان
*برنامه ریزی و سازماندهی: حضرت در نامه معروف خویش به مالک اشتر می نویسند: «کار هرروز را در همان روز انجام بده؛ چرا که هر روز، کار خود را دارد. . . از شتاب در کارهایى که هنگام انجام دادن آن نرسیده، و از سستى در آن وقتى که انجام دادنش ممکن گردیده، یا اصرار بى جا به هنگامى که ناشناخته و مبهم است، و یا سستى به هنگامى که روشن و آشکار است، بپرهیز! هر کارى را در جاى آن بِنه و هر کارى را به هنگام آن، بگزار»

قانون مداری
*برگزیدن دیده بان براى مراقبت از کارگزاران و گشاده دستی در روزی کارگزاران: حضرت در نامه به مالک می نویسند: «آن گاه بر آنان (کارگزاران) روزى را فراوان ساز؛ چرا که این، نیرویى است براى اصلاح نفس آنان، و سبب بى نیازى است براى آنها، تا به مالى که در اختیار دارند، دست نگشایند، و حجّتى است بر آنها، اگر فرمانت را نپذیرفتند یا در امانت، خیانت ورزیدند »

همچنین در ادامه به برخی از کارگزاران حضرت در بخش سیاست ها و اصلاحات اقتصادی می توان به افراد زیر اشاره کرد:

*آبادانی شهرها: حضرت در این باره به حکمرانان خویش می فرمایند: «برترى حکمران، در آبادانى شهرهاست.»
*توسعه کشاورزی: از امام باقر علیه السلام روایت شده است که على علیه السلام به فرماندهان لشکر مى نوشت «شما را به خدا سوگند که مبادا کشاورزان، از جانب شما مورد ستم واقع شوند». همچنین از حضرت روایت شده است که: «خداوندِ سبحان، بندگانش را به آبادانى زمین، فرمان داده است تا گذرانِ زندگى شود با آنچه از زمین مى روید از دانه ها، میوه ها و مانند آن از چیزهایى که خداوند، سبب گذرانِ زندگى بندگان قرار داده است.»
*توسعه صنعت و تجارت: حضرت خطاب به مردم می فرمایند: «به تجارت بپردازید که تجارت، سبب بى نیازى شماست از آنچه در دست دیگران است.» و یا می فرمایند: «حرفه آدمى گنج است.»
*بازرسی مستقیم بازار و جلوگیری از احتکار
*تقسیم برابر ثروت هاى عمومى و به تأخیر نینداختن تقسیم آنها
*حمایت از طبقه هاى پایین جامعه

سیاست ها و اصلاحات فرهنگی:
*توسعه آموزش و پرورش: حضرت خطاب به قثم بن عباس حاکم مکه می فرمایند: « بامداد و شامگاه برایشان بنشین، به استفتاکنندگان فتوا ده، نادان را تعلیم کن، و با دانشمند، مذاکره نما.»در منابع تاریخی نیز آمده است که هرگاه حضرت در جنگ فراغت پیدا مى کرد، به آموزش مردم و داورى در میان آنان مى پرداخت.

*بازداشتن از برهم زدن سنّت هاى پسندیده و ستیز با سنّت هاى ناپسند

*توجه به انتقاد و بی توجهی به ستایش کردن

پی نوشت:
[1] ینابیع المودّة» طبع اسلامبول، ج 1، باب 7، ص 55 و ص 56
[2] آیه 12 سوره مجادله.-م.
[3] بحار الانوار ج 41 ص .29
[4] محجة البیضاء ج 4 ص .204
[5] غرر الحکم ص 344 ش .28
[6] نهج البلاغه نامه 47 ص .977
[7] وسائل الشیعه ج 15 ص 197 ح .