اولا : لا اکراه فی الدین مربوط به پذیرش اصل اسلام به صورت بدوی است یعنی نمی توانید اهل کتاب را یا کفار را با ترس و تهدید ؛ مسلمان کنید و اصولا پذیرش اسلام و اقرار و اعتراف به حقیقت اسلام یک امری قلبی است یعنی شخصی که مسلمان می شود باید قلبا و با اشتیاق باطنی ؛ اعتقاد به توحید و رسالت خاتم الانبیاء داشته باشد و با ایجاد رعب و وحشت و تهدید و اجبار نمی توان کسی را در زمره مسامانان قرار داد و هیچ گاه شخصی که از اول کافر بوده است را بخاطر کفرش اعدام نمی کنند. ثانیا: بعد از اینکه کسی با اختیار خودش وارد اسلام شد و یا مسلمان زاده باشد یعنی پدر یا مادرش مسلمان باشند اگر بخواهد از دین مبین اسلام برگردد و مرتد شود در شرائط خاص حکم اعدام جاری می گردد کما اینکه در ادیان دیگر هم این حکم جاری می گردد.
توضیح بیشتر: علت مجازات اعدام برای مرتد در اسلام این است که وقتی شخص دین حق را تشخیص داد و اکنون می خواهد از حق برگردد و برعلیه حق هم تبلیغ کند تنبیه او باید بگونه ای باشد که عبرت آموز باشد اما اگر کسی از اعتقاد به اسلام برگشت ، ولی کفر خود را هم علنی نساخت و به تبلیغ بر ضدّ اسلام قیام نکرد ، هیچگاه اسلام او را محکوم به اعدام نمی کند ؛ امّا اگر کسی بعد از ارتداد ، کفر خود را اعلام عمومی نمود و به این وسیله دست به تخریب اعتقادات دیگران زد ، و خواست ابّهت دین اسلام را بشکند و اسلام را دینی سست جلوه دهد ، در این هنگام است که اعدام او لازم می شود ؛ اسلامی که آنقدر دین جامع و کاملی است که از جزئی ترین تا کلی ترین مسالئل فردی و اجتماعی احکام و آداب لازم را بیان کرده است مثلا برای شب زفاف آداب و احکام دارد و همچنین برای توالت رفتن و تخلی آداب و احکام خاص دارد ؛ اگر کسی علی رغم این همه جامعیت اسلام اگر بخواهد دهن کجی با اسلام عزیز بکند و دین اسلام را به سخره بگیرد و تبلیغ سوء بر علیه اسلام کند و اسلام را دینی سست و بی محتوا جلوه دهد حکم اعدام به عنوان یک عامل بازدارنده برای او اجرا می گردد. و این حکمی است عقلائی که در تمام ممالک جهان مشابه آن در امور اجتماعی اجراء می شود. برای مثال اگر کسی مبتلا به مرض ایدز یا طاعون شد آیا جامعه به او این اجازه را می دهد که آزادانه به اشاعه ی ویروس ایدز یا میکروب طاعون بپردازد؟!! یا اگر کسی به این اعتقاد رسید که دروغ گویی و فریب و خیانت برای رسیدن به هدف جایز است ، آیا جامعه به او اجازه می دهد که این اعتقاد مخرّب خود را علنی ساخته ، این اعتقاد را تبلیغ ، و مردم را به خیانت و دروغ گویی ترغیب نماید؟!! اگر کسی به این باور معتقد شد که زندگی ، پوچ و فاقد ارزش است پس باید خودکشی نمود ، آیا عقلای یک جامعه به چنین کسی اجازه می دهند که باورخود را علنی ساخته ، افراد جامعه را تحریک به خودکشی نماید؟!! روشن است که عقلای یک جامعه چنین اجازه ای را صادر نمی کنند. پس اگر در چنین مواردی که پای سلامتی جسمی یا روانی جامعه در میان است ، قشر غالب جامعه از آرمانهای منطقی خود دفاع می کند و عامل مخرّب را محدود می سازد ، چگونه اسلام به کسی اجازه دهد ، که نه سلامت جسمی یا روانی ، که فراتر از آن سعادت حقیقی و ابدی دیگران را به خطر اندازد؟!! دقّت فرمایید: نمی گوییم سعادت ابدی خودش، بلکه سعادت ابدی دیگران را به خطر اندازد. پس اگر کسی از عقیده ی اسلامی خود برگشته ولی اقدام به جوّسازی علیه اسلام نکند ، حاکمان اسلامی نیز حقّ تعرّض به او را ندارند. امّا اگر کسی بخواهد با علنی نمودن ارتداد خود ، بر ضدّ اسلام و عقیده ی مسلمین تبلیغ نموده چنین القاء نماید که دین اسلام دینی سست و غیر قابل پذیرش می باشد ، منطقی است که اسلام نیز با تشریع حکم ارتداد به مقابله با آن بپردازد ؛ چون پاسخ علمی و استدلالی در مقابل چنین اقدام تخریبی فایده ی چندانی ندارد. بحث و گفتگو جایی کاربرد دارد که طرف مقابل اهل گفتگو با علما باشد نه اینکه از بحث با علما طفره رود ولی در هر کوی و برزن و در روزنامه های عمومی و با نشر کتاب و … افکار عموم غیر عالِم و غیر متخصّص را تخریب نماید. اگر کسی این راه را برگزید ، اسلام نیز آن راه را برمی گزیند. کما اینکه گروهی از یهودیان زمان پیامبر (ص) توطئه نمودند که ابتدای روز به اسلام ایمان بیاورند و آخر روز از ایمان خود برگردند و به این وسیله مسلمین را در درستی دین اسلام به تردید اندازند ؛ و به این وسیله اسلام را از درون دچار تزلزل نمایند. خداوند متعال در باره ی این گروه فرمود: « وَ قالَتْ طائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ آمِنُوا بِالَّذی أُنْزِلَ عَلَى الَّذینَ آمَنُوا وَجْهَ النَّهارِ وَ اکْفُرُوا آخِرَهُ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُون ـــــ و جمعى از اهل کتاب(از یهود) گفتند: «(بروید در ظاهر) به آنچه بر مؤمنان نازل شده ، در آغاز روز ایمان بیاورید؛ و در پایان روز، کافر شوید! شاید آنها(از آیین خود) بازگردند.» (آل عمران:72) حال شخص منصف قضاوت نماید که با چنین توطئه گرانی چگونه باید برخورد نمود. تنها راه مقابله با این گونه افراد آن است که بدانند که چنین توطئه ای به قیمت جانشان تمام می شود. تنها در این صورت است که جرأت نمی کنند دست به چنین توطئه ی کثیفی بزنند. کما اینکه همین راه حلّ ، جلوی سمپاشی مرتدّین مسلمان زاده را هم می گیرد و به آنها اجازه نمی دهد که بعد از کافر شدن خودشان ، جامعه را هم به سوی کفر برانند و دست به تبلیغ کفر بزنند.پس حکم ارتداد صرفاً یک نوع روش دفاع از اسلام است در برابر مرتدّین معارض ، و کاری با مرتدّین عادی که ارتداد خود را اظهار علنی نمی کنند ندارد.
خلاصه مجازات اعدام برای مرتد بخاطر دهن کجی با حقیقت اسلام و ایجاد هنجار شکنی در جامعه اسلامی است که اگر اعدام اجرا نگردد اختلال در زندگی اجتماعی مسلمین پیش می آید.