پلاکت خون چیست؟

در پاسخ به سوال پلاکت خون چیست باید بگوییم که پلاکت ها بخش مهمی از ترکیب خون را تشکیل می دهند. آنها وظیفه ترمیم آسیب های بافتی را بر عهده دارند و نقش مهمی در سیستم لخته شدن خون دارند و این به جلوگیری از خونریزی و بهبودی زخم ها کمک می کند. لخته شدن خون به عنوان هموستاز نیز شناخته می شود.

پلاکت ها با چشم غیر مسلح قابل دیدن نیستند. مغز استخوان آنها را تولید می کند و به طور متوسط 10 روز قبل از از بین رفتن در خون حرکت می کنند.1
 

کاهش تعداد پلاکت های خون

ترومبوسیتوپنی کمتر از تعداد طبیعی پلاکت یا کمتر از 150000 پلاکت در هر میکرولیتر در خون است. تعداد طبیعی پلاکت از 150000 تا 400000 در هر میکرولیتر در خون است. پلاکت‌ها به همراه گلبول‌های سفید و قرمز یکی از اجزای سلولی خون هستند.

پلاکت‌ها در لخته شدن و خونریزی نقش مهمی دارند. آن‌ها در مغز استخوان مشابه سلول‌های دیگر خون ساخته می‌شوند و از مگاکاریوسیت‌ها که سلول‌های در مغز استخوان هستند، سرچشمه می‌گیرند. قطعات این مگاکاریوسیت‌ها پلاکت‌هایی هستند که در جریان خون آزاد می‌شوند. پلاکت‌های در گردش، حدود دو سوم پلاکت‌های آزاد شده از مغز استخوان را تشکیل می‌دهند. یک سوم دیگر به طور معمول در طحال ذخیره می‌شوند.

به طور کلی، پلاکت‌ها عمر کوتاهی در خون دارند (هفت تا 10 روز) و پس از آن از گردش خون خارج می‌شوند. از تعداد پلاکت‌های خون به عنوان تعداد پلاکت یاد می‌شود. تعداد پلاکت کمتر از 150000 به اصطلاح ترومبوسیتوپنی گفته می‌شود. تعداد پلاکت‌های بیشتر از 400000 را ترومبوسیتوز می‌نامند.

پلاکت‌ها در انعقاد خون نقش دارند. آن‌ها توالی واکنش‌هایی را شروع می‌کنند که در نهایت منجر به تشکیل لخته خون می‌شود. آن‌ها در رگ‌های خونی گردش می‌کنند و در صورت وجود خونریزی یا جراحت در بدن، فعال می‌شوند. برخی از مواد شیمیایی از رگ‌های خونی آسیب دیده یا ساختارهای دیگر آزاد می‌شوند که نشان می‌دهند پلاکت‌ها فعال شده و برای شروع لخته شدن به سایر اجزای سیستم می‌پیوندند.

با فعال شدن، آن‌ها چسبناک شده و به یکدیگر و به دیواره رگ‌های خونی در محل آسیب می‌چسبند تا با وصل کردن رگ یا بافت آسیب دیده (هموستاز) خونریزی را کاهش داده و متوقف کنند. توجه به این نکته مهم است که حتی اگر تعداد پلاکت‌ها در پلاکت خون پایین  کاهش یابد، عملکرد آن‌ها اغلب کاملاً سالم باقی می‌ماند.

اختلالات دیگری وجود دارند که می‌توانند با وجود شمارش نرمال پلاکت، باعث اختلال در عملکرد پلاکت شوند. تعداد پلاکت زیر 10000 ترومبوسیتوپنی شدید نامیده می‌شود و ممکن است منجر به خونریزی خود به خودی شود. در پلاکت خون پایین  خفیف، ممکن است هیچ اثر مضری در مسیرهای لخته شدن یا خونریزی وجود نداشته باشد. این اثرات با تعداد مختلف پلاکت در افراد مختلف متفاوت است.4

علائم کاهش پلاکت خون

علائم کاهش پلاکت خون، به شدت آن بستگی دارد. در موارد خفیف مانند کاهش پلاکت خون در زمان بارداری، معمولاً علائم خاصی ایجاد نمی‌شود. موارد شدیدتر ممکن است سبب خونریزی غیرقابل کنترل شود که نیازمند توجه فوری و اورژانسی باشد. اگر تعداد کم پلاکت داشته باشید، ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:

 تغییر رنگ پوست به قرمز، بنفش یا کبودی

یک بثورات با نقاط کوچک قرمز یا بنفش

خونریزی بینی

خونریزی لثه

خونریزی از زخم‌هایی که برای مدت طولانی ادامه می‌یابد یا متوقف نمی‌شود

خونریزی شدید قاعدگی

خونریزی از رکتوم

وجود خون در مدفوع

وجود خون در ادرار.2
 

علت پایین بودن پلاکت خون

علل احتمالی پلاکت خون پایین عبارت‌اند از:
 

۱. بیماری‌های مغز استخوان

مغز استخوان به بافت اسفنجی داخل استخوان گفته می‌شود و محل تولید اجزای تشکیل‌دهنده‌ی خون از جمله پلاکت‌هاست. اگر مغز استخوان قادر به تولید پلاکت‌های کافی نباشد، بدن به کمبود پلاکت خون دچار خواهد شد. مهم‌ترین عللی که باعث کاهش تولید پلاکت‌ها توسط مغز استخوان می‌شوند، عبارت‌اند از:

کم‌خونی آپلاستیک؛

کمبود ویتامین ب۱۲؛

کمبود فولات؛

کمبود آهن؛

عفونت‌های ویروسی مانند ایدز، اِپشتاین‌ بار و آبله مرغان؛

شیمی درمانی، پرتودرمانی یا مواجهه با مواد شیمیایی سمی؛

مصرف الکل؛

سیروز کبدی؛

لوسمی؛

میلودیسپِلازی.
 

۲. ازبین‌رفتن پلاکت‌ها

هر پلاکت در بدن سالم حدود ۱۰ روز قادر به زندگی است. پایین بودن پلاکت خون می‌تواند ناشی از نابودی بیش‌ازحد پلاکت‌ها در بدن باشد که از عللی مانند مصرف برخی داروهای خاص شامل داروهای مُدِر و ضد تشنج ناشی می‌شود. از‌بین‌رفتن شمار زیاد پلاکت‌ها در بدن همچنین می‌تواند علامت یکی از وضعیت‌های زیر باشد:

هایپِراِسپلنیسم یا بزرگ‌شدن طحال؛

اختلالات خودایمنی؛

بارداری؛

عفونت میکروبی در خون؛

ایدیوپاتیک ترومبوسیتوپِنیک پورپورا (ITP)؛

ترومبوتیک ترومبوسیتوپِنیک پورپورا (TTP)؛

سندرم هِمولیتیک اورِمیک؛

انعقاد داخل عروقی منتشره (DIC).3
 

خطرات پایین بودن پلاکت خون

پلاکت خون موجب می شود خون لخته نشود و خونریزی به صورت غیر طبیعی ادامه داشته باشد. در بسیاری از موارد، پزشک سعی میکند عامل ایجاد افت پلاکت خون را شناسایی و به درمان آن بپردازد.

متأسفانه هیچ آزمایش تشخیصی برای تعیین چه عواملی در پلاکت پایین وجود ندارد ، بنابراین ممکن است شما به مرور زمان تحت نظر باشید تا پزشک شما بتواند تشخیص دهد که آیا ترومبوسیتوپنی خوش خیم است یا نشانه ای از مشکلات اساسی است.1

تشخیص پلاکت خون پایین

پزشک از بیمار سوالاتی پرسیده و معاینه فیزیکی انجام می دهد. این سوالات می توانند علائم، سابقه خانوادگی و دارو های مصرفی فرد را شامل شوند. در معاینه نیز وجود راش های پوستی و کبودی بررسی می شود.

آزمایش تعداد پلاکت های خون تشخیص پزشک را تایید کرده و غلظت دقیق پلاکت ها را در خون فرد نشان می دهد. امکان دارد، پزشک آزمایش های دیگری را نیز به طور همزمان درخواست کند که موارد زیر از جمله آن ها به شمار می روند:

آزمایش مغز استخوان

آزمایش کامل خون

تست اسمیر خون که طی آن پلاکت ها در زیر میکروسکوپ مشاهده می شوند.
 

دیگر آزمایش ها جهت ارزیابی لخته شدن خون

امکان دارد، برخی افراد نیاز به نمونه برداری از مغز استخوان خود داشته باشند. در این فرایند مقداری مایع از طریق یک سوزن از مغز استخوان کشیده می شود. این فرایند تحت عنوان ((بیوپسی مغز استخوان)) شناخته می شود. در صورت اطمینان از عدم وجود دیگر عوامل کاهش پلاکت خون، تشخیص ابتلا به بیماری ITP برای بیمار در نظر گرفته می شود.1
 

درمان پلاکت خون پایین

نوع درمان پایین بودن پلاکت خون به علت ریشه‌ای بیماری و نیز شدت این عارضه بستگی دارد. اگر شدت عارضه خفیف باشد، ممکن است درمان خاصی تجویز نشود و فقط باید تحت‌نظر باشید. همچنین شاید پزشک معالج صلاح ببیند که به توصیه‌های زیر عمل کنید تا وضعیت‌تان وخیم‌تر نشود:

پرهیز از ورزش‌های برخوردی؛

پرهیز از فعالیت‌های دارای احتمال ایجاد خون‌ریزی یا کبودی؛

قطع یا تغییر داروهایی که روی پلاکت‌های خون تأثیر می‌گذارند مانند آسپرین و ایبوپروفن.

اما اگر شدت عارضه وخیم‌تر باشد، به درمان‌های جدی نیاز خواهد بود. ازجمله‌ی این راهکارها عبارت‌اند از:

تزریق خون یا پلاکت؛

تغییر داروهایی که باعث کاهش شمار پلاکت‌ها در خون می‌شوند؛

استروئیدها؛

ایمنوگلوبولین؛

کورتیکواستروئیدها (جلوی آنتی‌بادی‌های پلاکتی را می‌گیرند)؛

داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی؛

اِسپلِنِکتومی (جراحی برداشتن طحال).

بنابراین تمام کسانی که پلاکت خون‌شان پایین است، به درمان خاصی نیاز ندارند. برخی علل ایجادکننده‌ی این عارضه پس از مدتی برطرف می‌شوند و شمار پلاکت‌های خون به میزان طبیعی بازخواهد گشت. اما درصورت وخامت عارضه باید علت ریشه‌ای بیماری را پیدا و درمان کرد.3
 

پیشگیری کاهش پلاکت خون

اگرچه ممکن است نتوانید از کاهش پلاکت خون جلوگیری کنید، اما موارد خاصی وجود دارند که می‌توانید برای کاهش اثرات آن انجام دهید که شامل موارد زیر هستند:

الکل مصرف نکنید، زیرا الکل تولید پلاکت را کند می‌کند و باعث آسیب کبدی می‌شود.

اگر دارویی مصرف می‌کنید که ممکن است تعداد پلاکت را کاهش دهد (از جمله داروهای بدون نسخه)، در مورد استفاده از دارویی دیگر با پزشک خود صحبت کنید.

از مصرف داروهایی که می‌توانند خون را رقیق کنند مانند آسپرین، ناپروسین و ایبوپروفن خودداری کنید.

سعی کنید از فعالیت‌هایی که ممکن است در آن‌ها آسیب دیده و کبودی یا خونریزی داشته باشید خودداری کنید.

اگر به عفونت مبتلا شدید، با پزشک خود صحبت کنید.4

چه غذاهایی پلاکت خون را بالا می برد؟

گوشتهای بدون چربی مانند ماهی ، مرغ و بوقلمون سرشار از پروتئین ، روی و ویتامین B12 هستند که همگی به افزایش تعداد پلاکت خون کمک می کنند. لوبیا حاوی ویتامین B9 یا فولات است که به تقویت تعداد پلاکت خون کمک می کند. برخی غذاهای دیگر سرشار از B9 اسفناج ، مارچوبه و پرتقال هستند.1

پینوشتها
1.www.drakhosravi.com
2.www.drdr.ir
3.www.chetor.com
4.www.resaa.net