تاریخچه محله زعفرانیه

محله زعفرانیه از شمال به ارتفاعات اسد آباد و شهرک شهید بهشتی و از جنوب به خیابان مقدس اردبیلی – ابتدای خیابان ولیعصر و از شرق به خیابان ملکی – خیابان البرز کوه و از غرب به رودخانه ولنجک محدود می شود. 

این منطقه شیب زیادی دارد و در ارتفاع ۱۶۵۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا واقع شده است. این محله در ناحیه دو منطقه یک شهرداری تهران قرار دارد و جمعیت آن بر اساس آخرین سرشماری برابر با ٢٤٤٢٥نفر بوده است. محله زعفرانیه یکی از مناطق مرفه نشین شهر تهران بوده و اماکن مهمی نظیر فرمانداری شهرستان شمیرانات ، کاخ موزه سعدآباد ، دادگاه ویژه روحانیت ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم دریایی ، بنیاد ملی نخبگان(دفتر ارتباط و هم اندیشی نخبگان) ، موزه تماشاگه زمان و… در این محله قرار دارند. بانک های مختلفی نظیر بانک بانک پارسیان ، بانک پاسارگاد(دو شعبه)، بانک سامان(دو شعبه)، بانک کارآفرین(دو شعبه) ، بانک کشاورزی ، بانک سرمایه ، بانک شهر ، بانک صادرات ، بانک ملت(دو شعبه) ، بانک قوامین ، بانک ایران زمین ، موسسه مالی و اعتباری کوثر و موسسه مالی و اعتباری ثامن در زعفرانیه شعبه دارند.هم چنین گسل شمال شهر تهران که بزرگ ترين گسل شهر است و در جنوب دامنه رشته کوه البرز از این منطقه عبور می کند. اين گسل از لشكرك و سوهانك آغاز شده و تا فرح زاد و حصارك و از آن جا به سمت غرب امتداد يافته است. اين گسل در مسير خود محله های نياوران ،تجريش، ولنجك،زعفرانيه، الهيه و فرمانيه را در بر مي گيرد.به همين سبب درصورت بروز زلزله این محله درمعرض آسيب جدي خواهد بود.بخش شمالي محله نيز كه زير تله كابين توچال قراردارد درمعرض رانش زمين مي باشد.

زعفرانیه روستايي واقع در شمال غربی تجریش بین سعد آباد و ولنجک بوده است که از شمال به آبریز کوه، از جنوب به محمودیه ، از غرب به ولنجک و از شرق به تجریش محدود بوده است. حسین علی خان معید الممالک صاحب بخش عظیمی از زمین های آن بوده است و بیش ترین زمین های آن که تا نزدیکی باغ فردوس ادامه داشته زراعی محسوب می شده است. پس از احداث خیابان پهلوی (ولیعصر کنونی) جاده ای برای دسترسی به اسد آباد کشیده شد که از حدود باغ فردوس شروع و به سمت شمال سعد آباد ختم می شد، زعفرانیه امروزی در واقع حاشیه همین خیابان قدیمی می باشد. یکی از محل های قدیمی زعفرانیه اسد آباد است، که بسیاری از پیرمردان و پیرزنان محلی باغ های معروف اسد آباد را به خوبی به یاد دارند و از هوای پاکی که آن روز ها استنشاق می کردند به حسرت سخن می گویند از معروف ترین این باغ ها می توان به باغ زند کریمی، باغ خانم مروان، باغ حاجی کلاهی و باغ خیامی اشاره کرد. از این چند باغ معروف تنها باغ خیامی است که هنوز شکل و شمایل گذشته اش را تا حدودی حفظ کرده و دستخوش تغییر نشده است. محله اسد آباد در میان محله های ولنجک تا زعفرانیه و قرار گرفته است که از سمت شمال به ارتفاعات البرز و از سمت شرق به رودخانه سعد آباد و از سمت غرب به خیابان شهيد سرلشگر فلاحی زعفرانیه سابق محدود می شود . اکثر کوچه های منشعب از خیابان اصلی بن بست بوده است هم چون خود محله که در بن بست کوه البرز قرار دارد و با حرکت از سمت جنوب به سمت شمال محله تغییر سبک معماری بیش تر مشهود می گردد. در بخش های شمال قدمت خانه ها بیش تر است و تغییر بافت جدید به قدیم پررنگ تر به چشم می آید و کوچه ها نیز تنگ تر می شوند . محله اسد آباد یکی از محله های قدیمی شمیران است که اگر چه وسعت چندانی ندارد ولی در گذشته به دو قسمت محله بالا و محله پایین تقسیم می شده است . اصلی ترین راه های دسترسی اهالی به کوچه های قدیمی خیابان سرلشگر فلاحی (زعفرانیه سابق ) است . زارعی ها و باقری ها از طوایف اولیه ای بودند که از سمت نایین اصفهان به این محل مهاجرت نمودند وپایه گذاری این محل را نمودند. در این محل یک باب حمام، آب انبار آقای خدائی و چهار قنات وجود داشته است. از نظر قشر بندی می توان اهالی این محل را در بدو شکل گیری محل افراد متوسطی دانست.در ابتدا این محل به دلیل اداره برقی که در آن وجود داشت برق بامداد نامیده می شد و بعدها به نام زعفرانیه تغییر نام داد.

زعفرانيه يكي از نام هاي دوران قاجار است و عده اي نيز بر اين عقيده اند كه چون كاخ سعدآباد در اين منطقه به رنگ زعفراني بوده است، به تدريج به وسيله مردم زعفرانيه نام گرفته است زيرا كساني كه مي خواستند به اين منطقه بروند نشاني در زعفراني كاخ را كه در آن زمان مشهورترين سازه منطقه بوده است، مي دادند. زعفرانيه، فاقد سابقه تاريخي مانند ديگر آبادي هاي همجوار خود نظير؛ اوين و تجريش و است، و حتي در دوره ناصري زماني كه از مزرعه اسد آباد واقع در غرب تجريش از املاك معير الممالك در متون قاجاري ياد مي شود، نامي از زعفرانيه نمي بينيم.به تعبيري ديگر تا اوايل سده چهار هجري زعفرانيه وجود خارجي نداشته است .اراضي زعفرانيه و باغ فردوس را حسين علي خان معير الممالك پسر دوست علي خان معير الممالك خريداري كرد، و بعد عمارت باغ فردوس را در آن جا بنا نهاد. دكتر منوچهر ستوده در سخني از وجه تسميه زعفرانيه مي گويد: «اراضي زعفرانيه بخشوده محمد شاه قاجار به يكي از كنيزانش مشهور به زعفران باجي بوده است » به هر صورت تا دوران رضا شاه اراضي زعفرانيه به صورت باير و بخشي از آن كشتزار كشاورزان شميراني بود .در اواخر حكومت محمدرضا پهلوي هنوز در آن حوالي زمين هايي بود كه گندم كشت مي شد. از طرف ديگر با كمك شوكت الملك پنجاه من پياز زعفران در سعد آباد كاشتند، كه خوب به عمل آمد، و اين كشت زعفران هم نزديك خيابان زعفرانيه بود،كه كم كم اين خيابان به نام زعفرانيه خوانده شد .